DİYALE İLİ HANEKİN İLÇESİ TÜRKMEN FOLKLORUNDA YILAN

Birçok dünya mitolojisinde ve halk inançlarında önemli bir motif olarak karşımıza çıkan yılan, eski dönemlerden itibaren Türk inanç siteminde hep varlığından söz ettirmiştir. Yılan, halk inançlarında olduğu gibi sözlü kültürde de eskiden olduğu gibi günümüzde de hep kendisinden iyi veya kötü bir şekilde bahsettirmiştir. Halk edebiyatının pek çok ürününde önemli bir motif olarak yer almıştır. Don değiştirmesi, zehri, sesi, tehlikeli dili, öldürücü ısırığı, sürekli açık olan gözü gibi özellikleriyle eski dönemlerden itibaren pek çok kültürde kendisine ölümsüzlük, yeniden canlanma, koruyuculuk ve şifacılık gibi semboller atfedilmiştir. Bu çalışmada Irak Türkmenlerinin yaşadığı yerleşim birimlerinden biri olan Diyale iline bağlı Hanekin ilçesi Türkmenlerinden yılan içerikli halk inançları, masal, efsane, memorat, atasözü ve deyimler sözlü kaynaklardan derlenmiş ve incelenmiştir. Halk edebiyatı metinleri ilçenin ağız özelliği muhafaza edilerek kaynak kişilerden derlendiği şekilde verilmiştir. Çalışmanın başında Türk ve Dünya mitolojilerinde yer alan yılanla ilgili bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Irak Türkmenleri, Hanekin İlçesi, Mitoloji, Yılan, Halk İnanışları.

THE SNAKE İN TURKMEN FOLKLORE, KHANAQİN DİSTRİCT

The snake is an animal that has existed since ancient times in Turkish and international mythology, and this presence has appeared in popular beliefs and oral culture as well, whether positively or negatively. It is addressed as an important component of many of the popular literature subjects. Where it was assigned the symbolism of eternal life, new life, protection, and treatment for what it possesses of characteristics such as replacing the skin, its deadly poison, voice, dangerous tongue, deadly bite, and constantly openedeyes. In this study, beliefs, folk tales, legends, terrifying stories, folk proverbs, and linguistic conventions that include the snake were collected from the oral sources of the Khanaqin district in Diyala governorate, and then studied and analyzed. The results were written according to the form collected from the oral sources and by preserving the characteristics of the Khanqanian Turkman dialect. At the beginning of the study, the snake and its presence in the Turkish and international mythology was discussed.

Keywords:

Iraqis Turkman, Khanaqin District. Mythology, The Snake, Folk Beliefs.,

PDF

___

1. Sivri, Medine - Canan Akbaba, "Dünya Mitlerinde Yılan", Folklor/Edebiyat Dergisi, 2018. Cilt:24, S.96, s.63-64.
2. Küçükbasmacı, Gülten, "Türk Mitolojisinde Yılan", Türk Mitolojisine Giriş, (Editörler: Fatma Ahsen Turan ve Meral Ozan), Gazi Kitabevi, Ankara: 2015.
3. Bayatlı, Necdet Yaşar, Irak Türkmen Folklorunda İyeler. Kültür Bakanlığı Yayınları, Bağdat: 2017.
4. Erdoğan, Bayram, Sorularla Türk Mitolojisi, Pozitif Yayınları, İstanbul: 2007.
5. İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Araştırmalar). 6. Baskı, TTK Yayınları, Ankara: 2006.
6. Beydili, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Yurt Kitap-Yayın, Ankara: 2003.
7. Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahtarları, Kabalcı Yayınları, İstanbul: 2006.
8. Bortav, Petrev Naili, Yüz Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar) (Türk Halkbilimi II). K Kitaplığı Yayınları, İstanbul: 1999.
9. Yöndemli, Fuat, Tarih Öncesinden Günümüze Yılan. Pirimit Yayıncılık, Ankara: 2004.
10. Turan, Metin, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, 2. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul: 2009.
11. Beğenç, Cahit, Anadolu Mitolojisi. MEB Yayınları, İstanbul: 1974.
12. Çetin, İsmet, Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknâmeleri, Kütür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 1997.
13. Roux, Jean Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil) İşaret Yayınları İstanbul: 1998.
14. Artun, Erman, Ansiklopedik Halkbilimi/ Halk Edebiyatı Sözlülüğü, Terimler-Motifler- Kavramlar, Kahraman Kitabevi, Adana: 2014
15. Çobanoğlu, Seda Aksüt, "Mevlana’nin Mesnevisinde Yılan ve Ejderha Motifi", Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara: 2018.
16. Şişman, Bekir-Muhammet Kuzubaş, Şehnâme’nin Türk Kültür ve Edebiyatına Etkileri, (3. Baskı), Ötüken Neşriyat, İstanbul: 2017.
17. el-Cevahiri, Muhammed. Mevsûatü’t-Türâsi’ş-şâ’bi’l-Arabî, el-Mutakadat ve’l-Maarifi’ş-Şa’biyye, 5. Cilt, 2. Baskı, Kültür Sarayları Genel Kurulu Yayınları, Kahire: 2011.
18. Bayatlı, Necdet Yaşar. "Irak Türkmenleri Arasında Bazı Hayvanlar Etrafında Oluşan Halk Edebiyatı Ürünlerinin İncelenmesi". Milli Folklor Dergisi, Yıl: 2018, Sayı:119 s. 152-163.
19. Zabıt, Şakir Sabır, Kerkük'te İçtimai Hayat (Folkor), Zaman Basımevi, Kerkük: 1964.
20. Terzibaşı, Ata, Kerkük Eskiler Sözü, Zaman Basımevi, Türkmen Kardeşlik Ocağı Yayınları, Bağdat: 1962.
21. Vasfi, İhsan S., Irak Türklerinde Deyimler ve Atasözleri, 2. baskı, Kerkük Vakfı, İstanbul: 2001.
22. Bayatlı, Necdet Yaşar, Irak Türkmen Folklorunda Halk İnançları, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 2012.