Dîvân-ı Hikmet’te Organ Adlarının Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme

İnsanlar, dimağlarında şekillendirdikleri kabulleri ya da retleri ifade etmek için muhataplarının da ortak paydası olan terimleri kullanarak anlaşılabilir olmayı ve kalmayı her zaman tercih etmişlerdir. Böylece duygudaşlık kurdukları kadar kendilerini de salt olarak anlatmayı başarmışlardır. Bu başarı bir insan ömründen daha uzun sürmüş ve bu şekilde oluşturulan öğretiler toplumlara miras kalmıştır. İnsanların düşüncelerini paylaşırken en önemli vasıtaları olan bedenlerinden yansımalarla teşbihi yüklemeler ve adlandırma yapmaları kaçınılmaz bir gerçektir. İnsanoğlunun öncelikle bedenini anlamlandırarak ve adlandırarak sosyal bir hayat tesis etmeye başladığı söylenebilir. Çünkü var oluş serüveninde insana sunulan ilk armağan bedenleri olmuştur. Gündelik hayatın bir parçası ve şekillendiricisi olması sebebiyle beden unsurunun zihinlerde şekillenmesi aşamasında organ adları yadsınamaz bir önem arz etmektedir. XII. yüzyılda, Türkistan coğrafyasındaki Türkler arasında önemli bir etki yaratarak onlara İslamiyet ve tasavvufun esaslarını sade bir dille anlatan Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet adlı eseri içerik bakımından olduğu kadar dil ve sözvarlığı açısından da çok önemli bir malzemeye sahiptir. Çalışmamızda “Dîvân-ı Hikmet”te yer alan hikmetlerdeki organ adları tespit edilerek hayatı anlamlandırma ve adlandırma geleneği üzerinde çıkarımlarda bulunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Divan-ı Hikmet, adbilim, organ adı, adlandırma, tasavvuf, gelenek

An Assessment on the Use of Organ Names in Divan-ı Hikmet

People have always preferred to be understandable and remain so by using terms that are also the common denominator of their interlocutors in order to express the acceptances or rejections they have formed in their minds. Thus, they have managed to express themselves as purely as they have established sympathy. This achievement has lasted longer than a human lifetime, and the teachings created in this way have been inherited by societies. It is an inevitable fact that people upload and name examples with reflections from their bodies, which are their most important tools when sharing their thoughts. It can be said that human beings first started to establish a social life by making sense of their body and naming it. Because the first gift offered to man in the adventure of existence was his body. Due to the fact that it is a part and shaper of everyday life, the names of organs are of undeniable importance at the stage of shaping the body element in the minds. In the 12th century, Ahmed Yesevi's Divan-ı Hikmet, which deciphered the principles of Islam and Sufism in a simple language, creating a significant impact among the Turks in the geography of Turkestan, has a very important material in terms of language and vocabulary as well as in terms of content. In our study, the names of the organs in the wisdom contained in the “Divan-ı Hikmet” were determined and it was tried to make inferences on the tradition of meaning and naming life.

Keywords:

Divan-ı Hikmet, Onomastic, names of organs, naming, Sufism, Tradition,

PDF

___

1. Aksan, D. (1999). Türkçenin sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
2. Algar, H. (2010). Şed, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 38, 405-406.
3. Aydemir, A. (2014). DivanüLûgati’t-Türk’te insan vücuduna ait sözcükler, International Journal of Language Academy, S. 2/4, s. 412-444.
4. Aydoğan, H. A. (2019). Türk halk inanış ve uygulamalarında el sembolü, Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı.
5. Babacan, V. (2018). Yûnus Emre metinlerinde sayılar, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:6, Sayı:1, 5 Sayfa: 270-304.
6. Balcı, İ. (2013). Şakkı Sadr Hadisesine Dair Rivayetlerin Kritiği, İstem, Yıl:11, Sayı:21, s. 11- 38.
7. Büyükyıldırım, A. (2009). Âşık Paşa’nın Garîbnâme’sinde insan bedeniyle ilgili benzetmeler, Turkish Studies, S. 4/2, s. 167–187.
8. Çakmak, C. (2015). Dîvânu Lugâti’t- Türk’te vücut ve organ adları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 8/41, s. 135-143.
9. Doerfer, G. (1980). Temel sözcükler ve Altay ŧilleri sorunu, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten.
10. Durmaz Kuybu, E. (2019). Bir dizin denemesi: Lehcetü’l Lügat’te geçen organ ve hastalık adları, Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, S. 1/1, s. 67-79.
11. Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
12. Görmüş, Y. (2021). “Organ adları” üzerine yapılan çalışmalar hakkında bir kaynakça denemesi, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 9, s.285-301.
13. Görmüş, Y. (2021). Garibnâme’de yüz, beñiz, rûy sözcüklerinin eşdizimlilikleri, Gazi Türkiyat, S. 28, s. 45-57.
14. Gümüşatam, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi eserlerinden Tertib-i Mu’alece’deki organ adlı tıp terimleri, Belleten, S. I, s. 25-49.
15. Gürer, B. (2017). Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet’i ekseninde tasavvufi düşüncede İlahi aşk, Bilig, S.80, s. 17-41.
16. Gürkan, D. Ö. (2017). Kısas-ı Enbiya’da ‘Gönül’ sözcüğüyle kurulan deyimlerin organ adları temelinde çağrışımsal anlamı, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 26, s. 223-238.
17. Güven, M. (2008). Kitâbu’l-Mühimmat Fi’t-Tıb’daki türkçe organ adları, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 23, s. 112-135.
18. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-1/yasin-suresi-36/ayet-65/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1
19. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Z%C3%BCmer-suresi/4126/68-ayet-tefsiri
20.Metinlerle tasavvuf terimleri sözlüğü (2006). İstanbul: Kalem Yayınevi.
22. Ocak, A. Y. (2004). Osmanlı toplumunda tasavvuf ve sufiler, Ankara: TTK Yayınları.
23. Öztoprak, N. (2004). Dîvân şiirinde güzelin saç rengi, Saç Kitabı, İstanbul: Kitabevi Yayınları, ss. 240-261.
24. Poyraz, E. (2020). Codex Cumanicus’ta organ ve vücut salgıları adları, Turkophone, S. 7/3, s. 18-33.
25. Tatcı, M. (Ed.), (2017). Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi.
26. Tokay, Y. (2018). Hüsrev ü Şîrîn’de organ adlarıyla kurulmuş deyimler, International Journal of Language Academy, S. 6/3, s. 304-330.
27. Tosun, N. (2004). Tasavvuf, İlmi ve Akademik Araştırmalar Dergisi, Ankara: Erkam matbaası.
28. Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
29. Usluer, F. (2009). Hurufilik, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

ISSN: 1727-060X
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

Üsküp Türk Ağızlarında Cümle Bilgisi

Elifnur YILDIZ YALÇINDAĞ

JUMABAY ABILOV VE KAZAK KOMEDISININ TÜRLERİ İLE TÜR ÇALIŞMALARI

Roza YESBALAYEVA, Sholpan KUDAİBERGENOVA

Dîvân-ı Hikmet’te Organ Adlarının Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme

Merve YORULMAZ KAHVE

TÜRK HALKLARINDAKİ TABU SÖZLER VE YASAKLAR

Bagdat YERTAYEVA

TUVA TÜRKÇESİNDE SÖZ BAŞI /t-/ SESİ

Buket BARAN