DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDEKİ YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ VE SU KAYNAKLARINA AİT MEKÂN ADLARI ÜZERİNE DEĞERLENDİRME

Dil insanların kendi arasında anlaşmasını sağlayan, insanın ihtiyaçlarına cevap veren ve ırkını, tarihini, kültürünü, coğrafyasını, yaşayış şeklini yansıtan çok büyük bir yapıdır. Bu büyük yapıyı inceleyen bilim, dil bilimdir. Dil bilim, dilin genel ve özel niteliklerini araştıran, dilin sorunlarına yönelen, diller arasındaki ortaklıkları ve farklılıkları inceleyen, kendi içerisinde farklı dallara ayrılan ve birçok bilim dalı ve disiplinle ilişki içerisinde olan geniş bir alandır. Dil bilimin en önemli alt dallarından birini ise yer adları bilimi oluşturmaktadır. Yer adları bilimi, Türk tarihinin ve coğrafyasının geçmişine ışık tutması ve dili birçok bilim dalıyla beraber incelemesi sebebiyle ad bilimin üzerinde en çok çalışılan dallarından biri haline gelmiştir. Çünkü yer adları incelendikçe bir toplumun dili, etnik tarihi, kültürü, siyasi tarihi, coğrafyası, düşüncesi ve yaşayış şekli hakkında da bilgi sahibi olunmaktadır. Yer adları kavramının yapılan çalışmalarda daha çok belirli bir yere verilen özel adlandırmaları kapsadığı görülmektedir; ancak bu çalışmada Derleme Sözlüğü’nde herhangi bir mekâna verilen ve özel ad kategorisinde değerlendirilmeyen halk adlandırmalarına yer verilmiştir. Tespit edilen yeryüzü şekilleri ve su ile ilgili mekân adları, birçok anlamsal açıdan değerlendirilerek kendi içerisinde sınıflamaya tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Derleme Sözlüğü, Adlandırma, Ad Bilim, Yer Adları Bilimi, Mekân Adları

Evaluation on Land Forms and Spatial Names of Water Resources in the Compilation Dictionary

Language is a very large structure that enables people to agree among themselves, responds to the needs of people and reflects their race, history, culture, geography and way of life. The science that studies this great structure is linguistics. Linguistics is a wide field that explores the general and special features of the language, addresses the problems of the language, examines the commonalities and differences between languages, divides into different branches and is in contact with many branches of science and disciplines. One of the most important sub-branches of linguistics is the science of place names. The science of place names has become one of the most studied branches of name science, as it sheds light on the past of Turkish history and geography and examines language with many branches of science. Because, as the place names are examined, information about a society's language, ethnic history, culture, political history, geography, thought and way of life is obtained. It is seen that the concept of place names mostly covers special names given to a particular place in studies; however, in this study, the public naming given to any place in the Compilation Dictionary and not considered in the special name category is included. The determined landforms and the place names related to water have been classified in themselves by evaluating many semantic aspects.

Keywords:

Compilation Dictionary, Naming, Name Science, the Science of Place names, place names.,

PDF

___

1. Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dil Bilim (1. Cilt), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. 2015.
2. Vardar, B. Dil Bilimin Temel Kavram ve İlkeleri, İstanbul, Multilingual. 2001.
3. Alkaya, E. “Tatar Türklerinin Kullandığı Türkçe Kişi Adları Üzerine Bir Değerlendirme”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2001. C. 11. S.1–25.
4. Buran, A. “Dil-İnsan-Kimlik İlişkisi”. Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu, Bartın Üniversitesi, 2016.C II, S.391–394.
5. Roy, H.-Tablot J. T. Dil Bilimi Düşününde Dönüm Noktaları, (Çev.: Eser E. Taylav ve Cem Taylan). Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları. 2002.
6. Yalçın, S. K. “Güntülü Adı Üzerine Bir Değerlendirme”. Müjgan Cumbur Armağanı. Türk Kültürü Araştırmaları Armağanı Dizisi 01. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2010. s. 251–253.
7. Karaçetin, H. “Antik Çağ’da Anadolu’da Tarihi Yer Adları”. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Başbakanlık Basımevi. Ankara. 1984. s. 219–223.
8. Erkman, F-Akerson. Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış, İstanbul, Multilingual. 2008.
9. Sakaoğlu, S. Türk Ad Bilimi, Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2001.
10. Yıldırım, D. “Coğrafya’dan Vatana Geçiş ve Vatan İle Göç Ediş Problemi”. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1984. s. 157–168.
11. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (I–VI Cilt), Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları. 2009.
12. Çeçen, E. Derleme Sözlüğü’ndeki Mekân Adları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Elazığ, 2020.
13. Ercilasun, A. B.-Akkoyunlu. Z. Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
14. Arat, R. R. Kutaggu Bilig III. (Haz. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce). İstanbul. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü. 1979.
15. Aydın, E. Yenisey Yazıtları, Konya. Kömen Yayınları. 2015.
16. Tekin, T. Orhon Yazıtları. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları. 2008.
17. Aydın, E. Uygur Yazıtları, İstanbul. Bilge Kültür Sanat Yayınları. 2018.