BİR ASKERİ TERİM OLAN ERAT SÖZCÜĞÜ ÜZERİNE

Yakın döneme kadar sınırlı bir kullanım alanına sahip “erat” sözcüğü, askerlikte rütbesiz asker anlamında kullanılırdı. Türkçe Sözlükte  “er” sözcüğüne “–at” Arapça çoğul ekinden oluştuğu belirtilerek, “1. Er, onbaşı ve çavuşlara verilen gene ad, 2.  Erler.” olarak anlamlandırılmıştır. Şemseddin Sami’nin Kâmus-ı Türkî’sinde, “erat” sözcüğü yer almıyor.   Eski metinlere baktığımızda, sözcüğün Türkçe “er” ve Arapça “-at”  biçimindeki yapı izahının doğru olmadığı anlaşılmaktadır. Kutadgu Bilig’de, yaklaşık elli küsur yerde geçen, çok yaygın olan sözcüğün, kullanımına ve bağlamlarına baktığımızda “asker” anlamına gelen, “er” ve “at” sözcüklerinden oluşan birleşik bir yapı olduğu anlaşılmaktadır. Arat, Kutadgu Bilig’de, “er” ve “at” olmak üzere sözcüğü birbirinden ayrı iki sözcük olarak kabul etmiştir. Dolayısıyla “İndeks”te, “er” maddesi altında, “e. at” biçiminde alt veri olarak yer almıştır. İslamiyet öncesi “asker” anlamında kullanılmış olması muhtemel olan “erat”  birleşik yapısı, Arapça “asker” sözcüğünün yaygınlaşmasıyla birlikte, anlam daralmasına uğrayarak sonuçta kullanımdan düşmüş olmalıdır.

___

  • ARAT, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig I –Metin. Türk Dil Kurumu, 1947. ___________________.Kutadgu Bilig II, -Tercüme-. Türk Tarih Kırumu 1957. ___________________.Kutadgu Bilig III, İndeks. Neşre Hazırlayanlar: Kemal Eraslan–Osman F. Sertkaya –Nuri Yüce. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1979.CLAUSON, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford, 1972.DOERFER, Gerhard. Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen. C.II, 1965. NİŞANYAN, Sevan. Nişanyan Sözlük, Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. Genişletilmiş, Gözden Geçirilmiş Yeni Basım, İstanbul 2018.NİŞANYAN, Sevan. Sözlerin Soyağacı, çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. 3. Basım,Adam yayınları, İstanbul 2007.Tekin, Talât, Orhon Yazıtları. Türk Dil Kurumu, Ankara 2010, (Dördüncü baskı). TİETZE, Andreas.Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügatı. C. I, A-E, İstanbul-Wien 2002.