Tokatlı Ebubekir Kânî’nin Münşeât’ında Üslup Yerine Kullanılan Kelimeler

Eski Türk Edebiyatı çalışmalarının bazılarında dil ve üslupla ilgili bilgilere rastlanmakla birlikte, bu konudaki örneklerin fazla olmadığı görülür. Üslup çalışmalarının yanı sıra tezkirelerde sık karşılaşılan ve şairlerin üslubunu değerlendirmeyi amaçlayan kimi ifadelerde de ne anlatılmak istendiği yeterince açıklığa kavuşmuş değildir. Tezkire yazarlarının şairlerin edebî kişiliklerini ve üsluplarını değerlendirmede kullandıkları kelimeler bu anlamda dikkat çekicidir. Eski Türk Edebiyatında tezkirelerle birlikte üslup konusunda bilgi edinilebilecek eserler arasında münşeâtlar da bulunmaktadır. Münşeâtların, özellikle mektup yazma kuralları hakkında bilgi veren örnekleri üslup çalışmaları açısından önemlidir. İçerisinde değişik ş ekillerde yazılmış mektup örnekleriyle mektup yazma kurallarına ilişkin bazı bilgilerin bulunduğu 18. yüzyıl divan edebiyatı temsilcilerinden Tokatlı Ebûbekir Kânî’nin Münşeâtı da bu tür eserlerdendir. Kânî’nin bu eseri, “Dîbâce-i Mütenevvi‘a” adı altında farklı üslupta yazılmış mektup başlangıçları ve bunlarda kullanılan değişik başlıklara yer vermesi açısından ilginçtir. Makalemizde, Kânî’nin Münşeâtı’nda bulunan farklı üslupta yazılmış mektup başlık ve başlangıçlarından örnekler vereceğiz. Örneklerden yola çıkarak mektup başlangıçlarıyla bu başlangıçlardaki farklı anlatım biçimlerini ifade eden üslupla ilgili kelimeleri ele alacağız. Mektup başlıklarında üslup karşılığı kullanılan kelimelerin hangi dilden alındığı, anlamı, sayısı ve özellikleri üzerinde duracağız. Ayrıca söz konusu kelimelerden günümüzde de üslup karşılığı kullanılmaya devam edilenleri olup olmadığını belirlemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Kânî, üslup, münşeât, mektup

Tokatlı Ebubekir Kânî’nin Münşeât’ında Üslup Yerine Kullanılan Kelimeler

In various studies of the Old Turkish Literature; some ideas can be found about language and style; however this is not so rich. The meaning of some statements often found at memorials which appraises the style of the poets are not clear enough same as style works. The words that memorial writers use while appraising the poets literary personality and styles draw attention. In the Old Turkish Literature, as well as memorials, there are also literary compositions that include ideas about the style of the written work. The sample of literary compositions explaining letter writing rules are important regarding style works. One of the members of the Old Turkish Literature at 18th century is Tokatlı Ebûbekir Kânî’s literary composition; which includes samples of letters and rules of letter writing. This written work of Kânî’s is interesting since different styles under name Dibace-i Mütenevvi’a is introduced We will give samples of letter titles written in different styles from Kânî’s literary composition in our article. We will analyse the words which explain the starts of the letters and style of explanations with the lead of samples. We will study on title of letters explaining from which language they came from, the meaning of them; the number of them and their characteristics. Also, we will try to find out if there is any of these words still being used instead of style.

Keywords:

Kânî, style, literary compositions, letter,

PDF

___

AKINCI, Sırrı (1971), “Hekimoğlu Ali Paşa ve Kânî Efendi”, Hayat Tarih Mecmuası C. II, S. 9, s. 14-17.
BATİSLAM, H. Dilek (1997), Kânî’nin Mensur Letâifnâmesi ve Hezliyyâtı, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Adana.
BATİSLAM, H. Dilek (2006), Tokatlı Ebûbekir Kânî’nin Bir Mektubu”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, C. 5, Adana, s. 181-185.
BATİSLAM, H.Dilek (2009), “Tokatlı Ebubekir Kânî’nin Mektuplarında Görülen Bazı Üslup Özellikleri”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (27-28 Ağustos 2007), Bildiriler, C.2, Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları , İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul, s. 75-88.
CANIM, Rıdvan (2010), “Latîfî Tezkiresi’nde Dil ve Üslup”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, Nesrin İnşâsı (Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler ), hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay. , İstanbul, s.166-175.
COŞKUN, Menderes (2010), “Üslup Çalışmaları Üzerine”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, Nesrin İnşâsı (Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler ), hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay. , İstanbul.
ÇALDAK, Süleyman (2006), “Eski Türk Edebiyatında Nesir (Düz Yazı)”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Yıl:7, S. 77-78, Temmuz-Ağustos, s. 74-90.
ÇAPAN, Pervin (1995), “ Divân Şâirinin Üslûbuna Dair”, Tuncer Gülensoy Armağanı, Yayına Haz. Ahmet Buran, Kayseri, s. 174-181.
ÇAPAN, Pervin (2009), “Bir Üslup Unsuru Olarak Safâyî Tezkiresi’nde Örnek Verme İşlemi”, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (27-28 Ağustos 2007), Bildiriler, C.2, Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları, İ stanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul, s. 99-120.
DERDİYOK, İ. Çetin (1997), “Eski Edebiyatımızdan Günümüze Mektuplarda Biçim”, Türk Kültürü, S. 415, Kasım, Ankara, s. 665-671.
DERDİYOK, İ. Çetin (1999), “Osmanlı Devrinde Mektup Yazma Geleneği”, Osmanlı Ansiklopedisi Kültür ve Sanat, C. 9, Yeni Türkiye Yay. , Ankara, s. 731-740.
DEVELLİOĞLU, Ferit (1986), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, 7. Baskı, Aydın Kitabevi, Ankara.
DURMUŞ, Mustafa (2012), “Klasik Osmanlı Nesrinde Aliterasyon”, Turkish Studies, Türkoloji Araştırmaları, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic , 7/1, Winter 2012, s.995-1004.
Ebuzziyâ Tevfîk (1330), Numûne-i Edebiyât-ı Osmaniye, 6. Baskı, İstanbul.
El-hâcc Nûrî, (1289), Münşeât-ı Azîziye fi Âsâr-ı Osmâniye, Vezirhanı Matbaası, İ stanbul.
ERSOYLU, Halil vd. (1986), “Mektup” mad. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi , C. 6, Dergâh Yay. , İstanbul, s. 231-236.
ESİR, Hasan Ali (2010), “Klasik Edebiyatımızda İnşâ ve Lâmiî Çelebi’nin Münşeâtı”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, Nesrin İnşâsı (Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler ), hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay. , İstanbul. s.140-165. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, Nesrin İnşâsı (Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler ), (2010), hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay. , İstanbul.
GÖKYAY, Orhan Şaik (1974), “Tanzimat Dönemine Değin Mektup”, Türk Dili Mektup Özel Sayısı, C. XXX, S. 274, Temmuz, Ankara, s. 17-23.
GÖLPINARLI, Abdülbâki (1972), Mevlana Müzesi Yazmalar Kataloğu, C. I-III, TTK. Bas. , Ankara. İ
NCE, Ömer (2009), “Toplumsal Hayatın Münşeât Geleneğindeki İzleri”, Turkish Studies, Türkoloji Araştırmaları, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic , 4/2, Winter 2009, s.601-620. İ stanbul Kitaplıkları Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu , (1947), C. I-V, MEB. Kütüphaneler Katalogları Yayınlarından, İstanbul.
Kânî Ebûbekir Tokâdî (yz), Külliyât 236 yk., Millî Kütüphane, T 811. 21808.
KARABULUT, Ali Rıza (1995), Kayseri Raşid Efendi Eski Eserler Kütüphanesi’ndeki Türkçe, Arapça, Farsça Yazmalar Kataloğu, C. I-II, Ankara.
KARATAŞ, Turan (2004), Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, Akçağ Yay. Ankara.
KARATAY, Fehmi Edhem (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, C. I-II, Topkapı Sarayı Müzesi Yay. İstanbul.
KAYAALP, İsa (2001), “Kânî” mad. , DİA, C. 24, Diyanet Vakfı Yay. , İ stanbul, s. 306-307.
KILIÇ, Filiz (1998), XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Akçağ Yay. Ankara.
KILIÇ, Filiz-Ayşe Yıldız (2004), “Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerinden Hareketle XVI. YY. Tezkirelerinde Bazı Üslûp Özellikleri”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri C. II, TDK. Yay. , Ankara, 2004, s. 1821-1853.
KÖKSAL, M. Fatih (2005), “Sinan Paşa’nın Nesri ve Nesir Üslubu”, Klasik Türk Şiiri Araştırmaları , Akçağ Yay. Ankara, s. 81-94.
KUTLUK, İbrahim (1974), “Münşeatlar ve Günümüze Dek Gelen Mektup Betikleri Üzerine”, Türk Dili Mektup Özel Sayısı, C. XXX, S. 274, Temmuz, Ankara, s. 367-378.
KÜÇÜK, Sabahattin, (1988), “Tokatlı Kânî’nin Bir Mektubu Hakkında”, I. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, (13-17 Ekim 1986), Samsun, s. 393-396.
Mehmed Süreyyâ (1308), Sicill-i Osmânî, C. IV, İstanbul.
ÖZKIRIMLI, Atilla (1987), Türk Edebiyatı Ansiklopedisi, “Kânî” mad. , C. III, Cem Yay. , İstanbul, s. 715-716.
PALA, İskender (2004), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, “Münşeât” mad., 13. Baskı, Kapı Yay. , İstanbul, s. 341.
REDHOUSE, Sir James W. (1996), A Turkish And English Lexicon, New Editıon, Librairie Du Liban, Beirut.
Refîk (1281), Letâif-i İnşâ, C. I, İstanbul.
Reşâd (1307), Yeni Letâif-i İnşâ, İstanbul.
T.H. (tarihsiz), “Kânî” mad. , İslâm Ansiklopedisi, C. VI, MEB. Basımevi, İ stanbul, s. 158-159. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1986), “Münşeât” mad., C. 6, Dergâh Yay. , İstanbul, s. 474.
Türkçe Sözlük (2005), 10. Baskı, TDK. Yayını, Ankara.
UZUN, Mustafa (2006), “Münşeât” mad., DİA, C. 32, Diyanet Vakfı Yay. , İ stanbul, s. 18-20.
WOODHEAD, Christine (2010), “Yazışma Çevreleri: 17. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Mektup Yazımı”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları V, Nesrin İ nşâsı (Düzyazıda Dil, Üslûp ve Türler ), hzl. Hatice Aynur, Müjgân Çakır, Hanife Koncu, Selim S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım, Turkuaz Yay. , İstanbul, s.214-235.