Ferhat KARABULUT, Elanur KAZANLAR ÜRKMEZ

“KAN KARDEŞİ”NDEKİ “KAN” SÖZCÜĞÜ- NÜN KÜLTÜREL BOYUTU VE KÖKENİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Takip edebildiğimiz eski dönemlerden başlamak üzere, Türk kültüründe, “mutlak sadakat” ve “değişmez güven” ifadesi olarak pek çok tören ve bu törenler temelinde geliştirilmiş pek çok dilsel kavrama tanık oluruz. Bu törenlerden biri de “kan kardeşliği”nin ilan edildiği yemin veya ant içme törenidir. Kan kardeşliğinin ilanından sonra Türk diline “kan kardeşi” kavramı da yerleşmiştir. Mutlak bağlılık ve sadakatin hem ilanı hem de uygulanması amacıyla kan bağı olmayan iki kişi tanıkların huzurunda bir araya gelirler. Gerekli hazırlıklar yapıldıktan sonra, bu iki kişi birbirlerinin kardeşi olduklarına ve ebediyen birbirlerine sadık olacaklarına dair yemin ederler. Yemin sırasında çeşitli ritüeller veya uygulamalarla bu bağ mühürlenir. Kan kardeşliği mührü, “kan” gibi hayati öneme sahip bir unsur ile vurulduğu için, içilen bu ant ancak ölümle bozulabilir. Bugün Anadolu’da ve hemen hemen tüm çağdaş Türklerde çok iyi bilinen “kan kardeşliği” nin geçmişi, proto-Türklere kadar gidiyor olmalıdır. Konuyla ilgili yapılan araştırmalar, kan kardeşliğinin kökenini, kan akıtmaya dayalı törenlere dayandırmaktadır. Bu törenlerde, akıtılan kan karşılıklı içilir veya kanatılan vücut bölümleri birleştirilerek kanın karışması sağlanır. Bu şekilde iki yabancının kanı birleşir ve “teklik” gerçekleşir. Bununla birlikte, “kan kardeşliği” kavramını sadece bu törenlere indirgeyerek açıklamak ve “kan” sözcüğünü de bu törenlerde “akıtılan kana” bağlamak doğru olmayabilir. Belki de bu kavramda geçen “kan” sözcüğünün başka bir açıklaması vardır. Bu konuyu daha detaylı ele almak ve varsa başka ihtimalleri de değerlendirmek gerekir. Çalışmamızda, öncelikle, kan kardeşliğinin bir kültürel değer olarak ortaya çıkış süreci ortaya konmuştur. İkinci olarak, “kan kardeşi” öbeğindeki “kan” sözcüğü, karşıladığı kavram temelinde ele alınmış ve bu sözcüğün, insan vücudundaki hayati sıvı anlamına başka bir sözcükten evrilmiş olabileceği değerlendirilmiştir. Bunun için, öbeğindeki kan’ın zaman içinde kaŋ “baba” sözcüğünden kan “hayati sıvı” sözcüğüne doğru evrilmiş olabileceği tezi ortaya atılmıştır.

An Evaluation on the Word of “Blood” in the Phrase “Blood Brother/Sister”

Starting from the ancient times that we can follow, we witness many ceremonies and linguistic concepts developed on the basis of these ceremonies as an expression of "absolute loyalty" and "unchangeable trust" in the Turkish culture. One of these ceremonies is the oath or swearing ceremony in which "blood brotherhood" is declared. After the proclamation of blood brotherhood, the concept of "blood brother" has also rooted in the Turkish language. Two people who do not have blood ties come together in the presence of witnesses in order to both declare and implement absolute devotion and loyalty. After necessary preparations are made, these two people swear that they are each other's brothers and will be faithful to each other forever. During the oath, this bond is sealed with various rituals or practices. Since the seal of blood brotherhood is affixed with a vital element such as "blood", this oath can only be broken by death. The history of the "blood brotherhood" which is well known today in Anatolia and almost all modern Turks must date back to the proto-Turks. Studies on this subject attribute the origin of blood brotherhood to rituals based on bloodshed. In these ceremonies, the shed blood is drunk mutually or the bled body parts are combined to mix the blood. In this way, two foreign blood come together and "unity" occurs. However, it may not be correct to explain the concept of "blood brotherhood" by reducing it only to these ceremonies and to attribute the word "blood" to "blood shed" in these ceremonies. Perhaps the word "blood" in this concept has another explanation. It is necessary to consider this issue in more detail and to evaluate other possibilities, if any. In our study, first of all, the process of emergence of blood brotherhood as a cultural value has been revealed. Second, the word "blood" in the phrase "blood brother" is handled on the basis of the concept it corresponds to, and it is evaluated that this word may have evolved from another word meaning vital fluid in the human body. For this, the thesis is proposed that the blood in the phrase may have evolved over time from the word kaŋ "father" to the word blood "vital fluid".

PDF

___

AKTAŞ, Erhan (2013), “Türklerde ve Macarlarda And İçme ve Kan Kardeşliği” Yemin Kitabı, Ed.: Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi Yay., İstanbul, s. 109- 114.
ALPTEKİN, Ali Berat (2009), “Osmaniye Örneğinden Hareketle Batı Türkleri (Azerbaycan-Türkiye) Destan ve Hikâyelerinde Ant(Yemin)lar”, Milli Folklor, S. 84, s. 23-33.
ATANYÝAZOW, Soltanşa (2004), Türkmen Diliniň Sözköki (Etimologik) Sözlügi, Miras Yay., Aşgabat.
ATEŞ, Ahmed (1978), “Asabiyet”, İslam Ansiklopedisi, C. I, Milli Eğitim Bas. İstanbul, s. 663-664.
Azǝrbaycan Dilinin İzahlı Lüǧeti (2006), C. III, Şǝrq-Qǝrb, Bakı.
BAŞAR, Zeki (1973), Tarihte-Tıp Tarihinde Yemin, Sevinç Mat., Ankara.
BURAN, Ahmet (2000), “Gakgo/Gakgoş Kelimesinin Kökeni ve Anlamı”, Türk Dili, S. 578, s. 173-177.
CAFEROĞLU, Ahmet (1972), “Kâşgarlı Mahmut'a Göre Akraba Adları”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Divanü Lûgat-it-Türk Özel Sayısı, S. 253, C. XXVII, s. 22-26.
CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirtennth- Century Turkish, Oxford University Press, London.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı-Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Neş., İstanbul.
DİVİTÇİOĞLU, Sencer (2000), Kök Türkler (Kut, Küç, Ülüg), Yapı Kredi Yay., İstanbul.
DURMUŞ, İlhami (2009), “Türk Kültür Çevresinde Ant”, Millî Folklor, S. 84, s. 97-106.
_______________ (2011), “Türklerde Kan Kardeşliği ve Antla İlgili Unsurlar”, Milli Folklor, S. 89, s. 100-108.
EMİROĞLU, Kudret-Aydın, Suavi (2003), Antropoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yay., Ankara.
GAYDARCİ, G.A. vd. (1991), Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (Rusçadan Akt.: İsmail Kaynak, A. Mecit Doğru), TDK Yay., Ankara.
GÖKDEMİR, Gönül (2003), “Türk Mitolojisinde ‘Yemin-Ant’ Müessesesi”, Milli Folklor, S. 59, s. 60-72.
GÜLENSOY, Tuncer (1973-1974), “Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerine Notlar”, TDAY-Belleten, s. 283-318.
HASSAN, Ümit (1985), Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Kaynak Yay., İstanbul/Ankara.
HERODOTOS (1991), Herodot Tarihi, Çev.: M. Ökmen, Remzi Kit., Ankara. İNAN, Abdülkadir (1998), “Eski Türklerde ve Folklorda Ant”, Makaleler ve İncelemeler, C. I, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, s. 317-330.
Kaşgarlı Mahmud (2013), Divanü Lûgat-itTürk, Çev.: Besim Atalay, C. I (Birleştirilmiş birinci baskı), TDK Yay., Ankara.
KÖSE, Nerin (1991), “Türk Halk Hikâyelerinde And”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 6, s. 169-182.
Qazaq Ӓdebi Tiliniñ Sözdigi. On Bes Tomdıq (2011), C. IX, Til Bilimi İnstitutı, Almatı.
LESSING, Ferdinand D. (1960), Mongolian-English Dictionary, Berkeley & Los- Angeles.
LINDHOLM, Charles (2004), İslami Ortadoğu, Çev.: Balkı Şafak, İmge Kit., Ankara.
LKHUNDEV, Ganbat (2013), “‘Moğolların Gizli Tarihi’nde Geçen Ant İçmekle İlgili Bazı Gelenekler”, Folklor/Edebiyat, S. 73, C. 19, s. 213-220.
O’zbek Tilining İzohli Lug’ati- Q (?), O’zbekiston Milliy Ensiklopediyası Davlat İlmiy Naşriyoti, Toşkent. (http://n.ziyouz.com/books/uzbek_tilining_ izohli_lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20- %20Q.pdf, Erişim tarihi 09.10.2020)
ÖKTEN, Şevket (2009), “Aşiret, Akrabalık ve Sosyal Dayanışma: Geleneksel Hayatı Yönetme Biçimi”, Aile ve Toplum Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi, S. 18, C. 5, s. 99-110.
Ömer Seyfettin (1992), “Ant”, Seçme Hikâyeler, C. I, MEB Yay., İstanbul, s. 118- 126.
RAMSTEDT, Gustaf John (1951), “Alte türkische und mongolische Titel”, Journal de la Société Finno-Ougrienne, S. 55, C. 2, s. 59-82.
ROUX, Jean-Paul (2001), Moğol İmparatorluğu Tarihi, Kabalcı Yay., İstanbul.
SULTANZADE, Vugar (2012), “Mitoloji ve Folklorla İlgili Bazı Ortak Dil Unsurlarının Kaynağı”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, S. 19, C. 1, s. 73-90.
ŞİRİN, Hatice (2015), Kül Tigin Yazıtı -Notlar-, Bilge Kültür Sanat, İstanbul.
TEKİN, Talat (2010), Orhon Yazıtları, TDK Yay., Ankara.
Tarama Sözlüğü (1996), C. IV, TDK Yay., Ankara.
Turkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi (2015), C. I, II, Ylym, Aşgabat.
Uyġur Tiliniñ İzahliḳ Luġeti (1994), C. Ḳ-L, Milletler Neş.
VAMBERY, Hermann (1878), Etymologisches Wörterbuch der Turko-tatarischen Sprachen, F.A. Brockhaus, Leipzig.
İnternet Kaynakları
https://sozluk.gov.tr/
https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/