18. Yüzyıl mesnevilerinin ışığında Osmanlı edebiyatında edebî çözülme: Klasikten klasik sonrası devreye geçiş

Mesnevi, 11. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Türk edebiyatının tüm coğrafyalarında çok sayıda örnekle takip edilebilen bir edebi formdur. Türk mesnevi geleneğinin Anadolu sahasında oluşmaya başladığı 13. yüzyıldan itibaren eğitici ve öğretici amaçları ön planda olan mesneviler ile din ve tasavvuf konulu mesneviler var olmuştur. 15. yüzyıl sanat yönü ön planda olan mesnevilerin ağırlık kazanması dolayısıyla Türk mesnevi edebiyatının gelişim dönemi, 16. yüzyıl klasik dönemidir. 17. yüzyılda da mesnevi rağbet edilen bir form olmakla birlikte aşk ve macera konulu mesnevilerde önceki yüzyıllara göre bir gerileyiş söz konusudur. 18. yüzyıl Türk edebiyatı 16 ve 17. yüzyıldaki klasik tarzın ağırlıklı bir üslup özelliği olmaktan çıktığı; Mahallî, Bediî (Sebk-i Hindî) ve Hikemî üslupların yanında tâli bir çizgi şeklinde varlığını devam ettirdiği dönemdir. Bu makalede klasik tarzın hâkimiyetini kaybettiği 18. yüzyıla mesnevi özelinden bakılarak; 18. yüzyıl mesnevileri konu, plan, sebeb-i telif, mesnevi içinde yer alan farklı nazım şekil ve türleri, model mesnevi algısındaki değişme ile mesnevilerin sunumu açısından klasik dönem mesnevileri ile karşılaştırılacak ve yüzyılın edebî görüntüsüne mesnevi penceresinden bakılmaya çalışılacaktır.

The literary analysis of ottoman literature in light of the 18th century mesnevis: A transition from classism to post classism

Mesnevis are literary text that can be seein very videly between 11th and 19th centuries in the Turkish literature in the whole geography.. In the tardition of Mesnevi in the Anatolia Region starting in the 13th century, education, teaching and later religion and morality have been the main central attention to these literary works of the era. 15th century is a period of advancement since the literary aspect of the Mesnevis were empasized and the 16th century is regarded as the classical period. Although Mesnevis have been a preferred form of literary work, love, and aventure have been the main themes in this period of the 17 th century. The literary works of the 18th century had changed the syle of classic norms of the 16th and 17th centuries ; styles although dominant the previos ones had continued to be used in a secondary form. By looking at the Mesnevis of the 18th century-a period in which classic style had lost its domination-this article investigates the plan, subject and internal organization of the literary norms, their types in relation to the earlier tpes of the Mesnevis.

PDF

___

ARSLAN, Mehmet (1999), Subhî-zâde Feyzî Hamse, Dilek Matbaacılık, Sivas.
AYAN, Gönül (2009), “Anadolu Sahasında Yazılan Bazı Yûsuf u Züleyhâ Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V. 4/3, Spring, s. 227- 272.
BİLKAN, Ali Fuat (2004), “Nazım (Orta Klasik Dönem)” Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 5, AKM Yay., Ankara.
DANKOFF, Robert (1984), “The Lyric Romance: The Use of Ghazals in Persia and Turish Masnavis”, Journal of Near Eastern Studies, V. 43, January, N. 1, Chicago, s. 9-25.
ERCAN, Özlem (2002), “Kâmî Mehmed Efendi ve Fîrûznâme”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 3, s. 115-136.
GİBB, E. J. W (1998), Osmanlı Şiir Tarihi, (çev. Ali Çavuşoğlu), Akçağ Yay., Ankara.
GÜRER, Abdülkadir (2008), “Tardiyye Bir Nazım Şekli Midir?” Journal of Turkish Studies TUBA, S. 32/1, s. 241-249.
GÜRGENDERELİ, Müberra (2002), “Edirneli Örfî’nin Leylâ vü Mecnûn’u”, İlmî Araştırmalar, S. 14, s. 73-82.
HORATA, Osman (2002), “Zihniyet Çözülüşünden Edebî Çözülüşe: Lâle Devri’nden Tanzimat’a Türk Edebiyatı”, Türkler Ansiklopedisi, C.11, Ankara, s. 573-592.
HORATA, Osman (2004), “Nazım (Son Klasik Dönem)”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, AKM, Ankara.
HORATA, Osman (2006) “Son Klasik Dönem (1700-1800) Şiir”, Türk Edebiyatı Tarihi (editör: Talat Sait Halman), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul.
KADIOĞLU, İdris (2009), Diyarbakırlı Ahmedî Yûsuf u Züleyhâ, (İnceleme-Metin-Dizin- Sözlük), KTB e-kitap, Ankara.
KARTAL, Ahmet (2011), “XVIII. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatı Mesneviler”, Turkish Studies, C. 6/1, Kış 2011, s. 211-234
KAVRUK, Hasan (2003), Türkçe Mesnevilerde Sebeb-i Telif, Özserhat Yayıncılık, Malatya.
KÖKSAL, M. Fatih (2011), Mevlid-nâme, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara.
KURU, Selim S. (2005), “Biçimin Kıskacında Bir Tarih-i Nev-İcad: Enderunlu Fâzıl Bey ve Defter-i Aşk Adlı Mesnevisi”, Şinasi Tekin’in Anısına Uygurlardan Osmanlı’ya, İstanbul.
MENGİ, Mine (1994), Eski Türk Edebiyatı Tarihi / Edebiyat Tarihi-Metinler, Akçağ Yay., Ankara.
OKAY, Orhan -Hüseyin AYAN (1992), Hüsn ü Aşk, Dergâh Yay., İstanbul.
ÖZGÜL, Kayahan (2006), “Şark Ekspresi’yle Garb’a Sefer”, Türk Edebiyatı Tarihi (editör: Talat Sait Halman), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., İstanbul.
ÖZYILDIRIM, Ali Emre (2009), “Sergüzeştnâmeler Üzerine Hasbihâl veya Hasbihâlin Sergüzeşti”, Nazımdan Nesire Edebî Türler-25 Nisan 2008 Bildiriler, İstanbul.
SÜRELLİ, Bahadır (2007): XVIII. Yüzyıl Osmanlı Şiirinde Değişim ve Sünbülzâde Vehbî’nin Şevk-engîz’i, Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ - Ahmet KARTAL (2005), Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yay., İstanbul.
ÜNVER, İsmail (1986), “Mesnevi”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı –II (Divan Şiiri), S. 415-416-417, Ağustos-Eylül.
ÜSTÜNER, Kaplan (2003), Refî Can u Canan –İnceleme-Metin, Millî Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul.