Türk Dış Politikasında Karar Alıcıların Ortadoğu Algısı: 1957-1958 Krizleri

Bu çalışma, en temelde Demokrat Parti iktidarının son dönemlerinde vuku bulan ve Soğuk Savaş kaynaklı iki kriz olarak 1957 Suriye ve 1958 Irak olayları üzerinden, Menderes ve dış politikada söz sahibi diğer Demokrat Partililerin Orta Doğu algısını ortaya koymayı hedeflemektedir. 1950 yılında başlayan Demokrat Parti iktidarı döneminde, dış politikada kurucu iktidarın takip ettiği esasların büyük bir kısmı devam ettirilmiş fakat bazı açılımlar vasıtasıyla daha aktif bir diplomasi yürütülmeye çalışılmıştır. Henüz iktidarının başında NATO üyeliğini dış politikanın esas hedefi haline getiren Menderes, söz konusu üyeliğin gerçekleşmesinin ardından Orta Doğu'daki rejimlerle işbirliğine giderek Batı güvenlik şemsiyesinin altında nüfuz alanını güçlendirmeye çalışmıştır. 1957'de Suriye'de, 1958'de ise Irak'ta yaşanan iktidar değişiklikleri sonrasında Türkiye, her iki ülkeyle de askeri çatışma ihtimali de masada olmak üzere ciddi krizler yaşamış fakat iki olayda da gerilim, ABD'nin girişimiyle düşürülmüştür. Bu çalışmada söylem analizi aracılığıyla Demokrat Parti karar alıcılarının Orta Doğu’ya dönük algılamaları incelenecek ve bunun 1950’lerin ikinci yarısında Türk dış politikasına yansımaları çözümlenecektir.

Anahtar Kelimeler:

1957 Suriye Krizi, 1958 Irak Krizi, Demokrat Parti Dış Politikası, Türk Dış Politikası ve Orta Doğu, Bağdat Paktı.

The Perception of The Turkish Policy Makers Towards to Middle East: 1957-1958 Crisis

The purpose of this study is to reveal the views of the Democrat Party leader Adnan Menderes and other prominent party members on the Middle East through analyzing the events in Syria and Iraq. The Democrat Party followed the same foreign policy principles of the predecessor founding power while it also attempted to carry out a more active diplomacy. In the first days of his rule, Menderes put the NATO membership issue as the main objective of his foreign policy, but after the country became a NATO member in 1952, Menderes tried to strengthen his influence under the Western security umbrella by starting cooperating with the regimes in the Middle East. In the same period, the effects of the rising Nasserism in the Middle East pushed Turkey to see its southern borders as a threat. For instance, Turkey experienced facing serious crises with the possibility to confront with both Syria and Iraq while the regimes in the two countries were changed in favor of the Soviets and Nasser. In this study, the perception of the Democrat Party decision makers towards the Middle East will be examined via using the discourse analysis method and its reflections on the Turkish foreign politics.

Keywords:

1957 Syria Crisis, 1958 Iraq Crisis, Democrat Party Foreign Policy, Turkish Foreign Policy and Middle East, Baghdad Pact,

PDF

___

AĞAOĞLU, Samed, Arkadaşım Menderes, İstanbul: Baha Matbaası, 1967.
AKDOĞAN, Lütfü, Krallar ve Başkanlarla 50 Yıl, cilt:1, İstanbul: Arka Plan Yayınları, 2006.
AKSU, Fuat, Türk Dış Politikasında Karar Alma ve Kriz Yönetimi Süreç Analizi¸ İstanbul: Dış Politika ve Kriz İncelemeleri, 2017.
ANDERSON, Perry, Amerikan Dış Politikası ve Düşünürleri, Barış Baysal (çev.), Ankara: Nota Bene Yayınları, 2015.
ARAS, Bülent, Türkiye ve Ortadoğu: Türk Dış Politikasının Toplumsal Kökenleri, İstanbul: Q-Matris Yayınları, 2003.
ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk- Amerikan Münasebetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
ARSLAN, Zühtü, Türk Parlamento Tarihi, TBMM – XI. Dönem (1957-1960), cilt:1, Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2013.
AVCI, Orhan, “Mehmet Fuat Köprülü’nün Dışişleri Bakanlığı”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt:4, sayı:2, Temmuz 2014.
BAĞCI, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayınları, 2001.
BAŞ, Arda, “1957 Suriye Krizi ve Türkiye”, History Studies, vol:4, no:1, 2012.
BIYIKLI, Mustafa, Batı İşgalleri Karşısında Türkiye’nin Ortadoğu Politikaları: Atatürk Dönemi, İstanbul: Bilimevi Basın Yayın, 2006.
BOSTANCI, Mustafa, Irak’ta Monarşinin Sonu (1958 Irak İhtilali), Ankara: Berikan Yayınları, 2017.
BOZDAĞLIOĞLI, Yücel, Turkish Foreign Policy and Turkish Identity: A Constructivist Approach¸ New York: Routledge, 2003.
BRECHER, Michael ve WILKENFIELD, Jonathan, A Study of Crisis, Michigan: University of Michigan Press, 2000.
BULUT, Sedef, “Sovyet Tehdidine Karşı Güvenlik Arayışları: I. ve II. Menderes Hükümetlerinin (1950-1954) NATO Üyeliği ve Balkan Politikası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı:41, Mayıs 2008, ss. 35-61.
CHAITANI, Youssef, Post-Colonial Syria and Lebanon, New York: I.B. Tauris, 2007.
CHASE, Robert, HILL, Emily ve KENNEDY, Paul, “Pivotal States and U.S. Strategy”, Foreign Affairs, Ocak-Şubat 1996, vol:75, ss. 33-51.
CHRISTENSEN, Thomas C., Useful Adversaires: Grand Strategy, Domestic Mobilization and Sino-American Conflict, 1947-1958, Princeton: Princeton University Press, 1996.
CLEVELEND, William, Modern Ortadoğu Tarihi¸ Mehmet Harmancı (çev.), İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
DAVIDSON, Chtistopher, Shadow Wars: The Secret Struggle for the Middle East, London: Oneworld Publication, 2016.
DİKERDEM, Mahmut, Ortadoğu’da Devrim Yılları¸ İstanbul: İstanbul Matbaası, 1977.
ERKİN, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl, Anılar-Yorumlar¸ cilt:1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
GEORGE, Alexander (ed.), Avoiding War: Problems of Crisis Management, Boulder: Westview Press, 1991.
…………, Bridging the Gap: Theory and Practice in Foreign Policy, Washington: USIP Press, 1998.
GÜLMEZ, Barış, “Do Diplomats Matter in Foreign Policy? Sir Percy Loraine and the Turkish-British Rapprochement in the 1930s”, Foreign Policy Analysis, orx006, https://doi.org/10.1093/fpa/orx006, (04.11.2017).
HERMANN, Charles F., “Changing Course: When Governments Choose to Redirect Foreign Policy”, International Studies Quarterly, vol:34, no:1, Mart 1990, ss. 3-21.
-------------- HERMANN, Margaret ve HAGAN, Joe, “How Decision Units Shape Foreign Policy”, http://ww.w.voxprof.com/cfh/hermann-pubs/Hermann-How%20Decision%20Units%20Shape%20Foreign%20Policy%20Behavior.pdf, 1987, (27.10.2017).
--------------, “Threat, Time and Surprise: A Simulation of International Crises”, International Crises: Insights from Behavior Research, New York: Free Press, 1972.
KARAOSMANOĞLU, Ali, “The Evolution of the National Security Culture and the Military in Turkey”, Journal of International Affairs, vol:54, no:1, 2000, ss. 199-216.
KOÇ, Rasim, , İdam Sehpasındaki Dışişleri Bakanı: Fatin Rüştü Zorlu¸İstanbul: Ötüken Yayınları, 2010.
KRIEGER, Joel (ed.), The Oxford Companion to Politics of the World, New York: Oxford University Press, 1993.
KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, “Turkey’s Attitude Towards the Middle East Conflict”, Foreign Policy, cilt:5, sayı:4, 1976.
LOBELL, Steven E., RIPSMAN, Norrin M. Ve TALIAFERRO, Jeffrey W. (ed.), Neoclassical Realism, the State and Foreign Policy, New York: Cambridge University Press, 2009.
NEZİROĞLU, İrfan ve YILMAZ, Tuncer, ve Genel Kurul Konuşmaları, cilt:4, Ankara: TBMM Basımevi, 2014, s. 15.
ORAN, Baskın, “Türk Dış Politikasının Teoriği ve Pratiği”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt:1, İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
ORKUNT, Sezai, Türkiye-ABD İlişkileri, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1978.
ÖKE, Mim Kemal ve MÜTERCİMLER, Erol, Yalnızlıktan Saygınlığa: Demokrat Parti’nin Dış Politikası, İstanbul: İrfan Yayıncılık, 2000.
ÖZTÜRKCİ, Alparslan, “Soğuk Savaş’ın 1950’li Yıllarda Orta Doğu’da Yaşanan Askeri Darbelere Etkileri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, cilt:17, sayı:34, 2017, ss. 373-394.
ROSE, Gideon, “Neoclassical Realism and Theories of Foreign Policy”, World Politics¸ vol: 51, no:1, 1998, ss. 144-172.
SENDER, Oral, “Türk Dış Politikasında Sürekliliğin Nedenleri”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, cilt:37, no:3-4, Eylül-Aralık 1982, ss. 105-122.
SEVER, Ayşegül, Soğuk Savaş Kuşatmasında Türkiye, Batı ve Orta Doğu, 1945-1958, İstanbul: Boyut Kitapları, 1997.
SEYDİ, Süleyman, “Demokrat Parti’nin Dış Politikada Alternatif Arayışı (1957-1960)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt:2, sayı:14, 2011.
SONYEL, Salahi R., Türk Kurtuluş Mücadelesi ve Dış Politika, cilt:1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
SOYSAL, İsmail, 1955 Bağdat Paktı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
SÖNMEZOĞLU, Faruk ve BAYIR, Özgür Erler (der.), Dış Politika, Karşılaştırmalı Bir Bakış, İstanbul: Der Yayınları, 2014.
-------------------, Türk Dış Politikasının Analizi, İstanbul: Der Yayınları, 1994.
SÜKAN, Faruk, Adnan Menderes’in Meclis Konuşmaları, TBMM 1950-1960, İstanbul: Kültür Ofset Yayınevi, 1991.
ŞEN, Sabahattin, Ortadoğu’da İdeolojik Bunalım, Suriye Baas Partisi ve İdeolojisi, İstanbul: Birey Yayıncılık, 2004.
TAKEYH, Ray, The Origins of the Eisenhower Doctrine: The US, Britain and Nasser’s Egypt, 1953-1957, London: Palgrave MacMillan, 2000.
TYLER, Patric, , A World of Trouble: The White House and the Middle East-from the Cold War to the War on Terror¸ New York: Farrar, Strauss and Giroux, 2009.
YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1945-1970)¸ cilt:2, İstanbul: Rey Yayınları, 1970.
YAVUZALP, Ercüment, Liderlerimiz ve Dış Politika, İstanbul: Bilgi Yayınevi, 1996.
YEŞİLBURSA, Behçet Kemal, “Demokrat Parti Dönemi Türkiye’nin Ortadoğu Politikası (1950-1960)”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, 2010.
ZÜRCHER, Eric Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Yasemin Saner Gönen (çev.), İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.