Gökhan DEMİRELA, Erkan YILMAZER

13562

Sivas-Divriği Bölgesi skarn tipi demir oksit yataklarına Fe-oksit-Cu-Au (olympic dam tipi) perspektifinden yeni bir bakış

Fe-oksit-Cu-Fe-REE (Olympic Dam tipi, Avustralya) yatakları oldukça belirgin bir alterasyon süreciyle ilişkili, düşük-Ti içerikli ancak manyetit ve hematit gibi demir oksitlerce zengin yataklardır. Buna ek olarak yaygın sodik ve potasik alterasyon ve porfiri, masif sülfid ve skarn yataklarına göre yüksek REE miktarları bu yatakların ortak özellikleri olarak göze çarpmaktadır. Bu çalışma Fe-oksit-Cu-Au yatak türünün Divriği bölgesinde yer alan demir oksit yataklarıyla karşılaştınlmasıyla ilgilidir. Karşılaştırmada, çok iyi bilinen ve Fe-oksit-Cu-Au vataklarına has alkali metazomatizma, mineraloji, geç evre sülfid cevherleşmesi, plütonik kayaçların tektonik ortamı ve yapısal kontrol gibi karakteristik özellikleri kullanılmıştır. Fe-oksit-Cu-Au yataklarının Türkiye'deki varlıkları konusunda çalışmalar Divriği bölgesinde ilk kez bu makalenin yazarları tarafından başlatılmıştır. Bu çalışmada, Divriği (Sivas) bölgesinde yapılan jeolojik çalışmalar, A-B-kafa cevherleşmelerinin yaygın alkali metazomatizma ve alterasyon geçirmiş plütonik kayaçlar içinde bulunduğunu göstermektedir. Metazomatizmanın ilk evresi sodik-kalsik alterasyonla ilgilidir. Bu evreyi daha geç ve/veya sığ potasik alterasyon evresi izler. Sodik-kalsik alterasyonun ürünleri potasik alterasyon ürünleri tarafından silinir veya maskelenir. Bu gözlemler, daha önce pirometazomatik, fels, kalk-skarn veya skarn olarak bilinen A-B-kafa cevherleşmelerinin alterasyon ürünleri ve cevherleşme tarzları bakımından, Fe-oksit-Cu-Au türü cevherleşmeler olabileceğini gösterir. A-kat'a cevherleşmeleri K-feldispat ve filogopitçe zengin yan kayaçlar içinde skapolit ve skapolit-granat zonlarını ornatarak yerleşen masif manyetit cevherleşmeler olarak bulunur. B-kafa cevherleşmeleri martitleşmiş manyetit, limonitleşme, silisleşme ve sülfid cevherleşmelerini içerir ve geç-evre alterasyon ürünleri olarak değerlendirilir. Bunlar breş bacası ya da diatrem olarak adlandırılabilecek huni şekilli ve yapısal kontrollü kesimlerde gözlenir. Breşik zon yakınlarındaki granitoyidler yaygın serizitleşmeye uğramıştır. Kolloform barit oluşumları özellikle breşik kireçtaşı ve serizitleşmiş kayaç dokanakları boyunca gözlenir, Türkiye'de Fe-oksit-Cu-Au yatak türüne benzer yataklar henüz tanımlanmamış olmasına rağmen, Divriği bölgesinde yer alan demir oksit cevherleşmelerindeki yaygın alkali metazomatizma ve cevherleşmelerle alkali metazomatizma arasındaki ilişkiler, oksit ve sülfid mineralojisi, B-kafa cevher kütlesinin morfolojisi ve dağılımı, bu bölgede yer alan cevherleşmelerin Fe-oksit-Cu-Au yataklarına benzer özelliklerinin olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, bu yataklar "Fe-oksit-Cu-Au yatakları" olarak tekrar tanımlanmalıdır. Bu tür yataklar altın ve bakır açısından zengin olduğu için bu bölgenin altın ve bakır açısından değerlendirilmesi ve arama programlan bu potansiyeli araştırmaya yönelik olarak yeniden düzenlenmelidir.

PDF

___

  • Akıman, O., Erler, A., Göncüoğlu , M.C., Güleç, N., Geven, A., Türeli, T.K., and Kadıoğlu, Y.K., 1993. Geochemical characteristics of granitoids along the western margin of the Central Anatolian Crystalline Complex and their tectonic implications. Geological Journal., 28, 371-382.
  • Aydın, N., Göncüoğlu, M.C. ve Erler, A. 1998. Latest Cretaceous magmatism in the Central Anatolian Crystalline Complex: Brief review of field, petrographic and geochemical features. Turkish Journal of Earth Sciences 7, 259-268.
  • Barton, M. D., Marikos, M. A., and Johnson, D. A., 1993, A comparison of felsic and mafic Fe-P(-REE-Cu) deposits: Geological Society of America Abstracts with Programs, v. 25, no. 3, p. 5.
  • Barton, M.D., and Johnson, D.A., 1996, An evaporitic-source model for igneousrelated Fe-oxide(-REE-Cu-Au-U) mineralization: Geology, v. 24, p. 259-262.
  • Barton, M.D., and Johnson, D.A., 2000. Alternative brine sources for Fe-oxide(-Cu-Au) systems: Implications for hydrothermal alteration and metals. T.M: Porter (eds)5 Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspectiveyde vol. 1.43-60.
  • Haynes, D., 2000. Iron-oxide-Cu-Au deposits: What, Where, When and Why. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective V/e vol. 1. 9,26.
  • Bottke, H., 1981, Lagerstattenkunde des Eisens. Verlag Glückauf GmbH, 202s., Essen.
  • Boztuğ, D., 1998, Post-collisional Central Anatolien Alkaline Plutonism, Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 7, 145-165.
  • Boztuğ, D., Çevikbaş, A., Demirkol, C, Tatar, S., Akyıldız, M., ve Otlu, N., 2002. Karamadazı plütonunun (Yahyalı- Kayseri) mineralojik-petrografik ve jeokimyasal incelemesi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 45, 41-58.
  • Gençalioğlu Kuşçu, G., Göncüoğlu, M.C, ve Kuşçu, 1., 2001. Post-Coilisional Magmatism on the Northern Margin of Taurides and its Geologic Implication: Geology and Petrology of the Yahyalı- Karamadazi Granitoid, Tr. J. of Earth Sci., 10, 103-120.
  • Goad, R., E., Mumin, H.A., Duke, N.A., Neale, K.L., Mulligan, L.D., 2000. Geology of the Proterozoik iron-oxide-hosted NIC A cobalt-gold-bismuth and Sue-Dianne copper-silver deposits, Southern Great Bear Magmatic zone, Northwest Territories, Canada. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspectiveyde vol. 1,249-267.
  • Göncüoğlu, M.C. ve Türeli, K. 1994. Alpine collisional-type granitoids from western Central Anatolian Crystalline Complex, Turkey. Journal of the Kocaeli University, Earth Sciences Section 1, 39-46.
  • Göncüoğlu, M.C., Erler, A., Toprak, G.M.V., Olgun, E., Yalınız, K., Kuşçu, İ., Koksal, S. & Dirik, K. 1993. Orta Anadolu Masifi'nin Orta Bölümü'nün Jeolojisi, Bölüm 3: Orta Kızılırmak Tersiyer Baseni'nin Jeolojik Evrimi, TPAO Rap. No. 3313, 104 p
  • Göncüoğlu, M.C., Koksal, S., ve Floyd, P.A., 1997. Post-collisional A-type magmatism in the Central Anatolian Crystalline Complex: Petrology of the îdişdağı intrusive (Avanos, Turkey). Tr. J. of Earth Sciences, 6, 65-76.
  • Hitzman, M. W., Oreskes, N., ve Einaudi, M. T., 1992, Geological characteristics and tectonic setting of Proterozoic iron oxide (Cu-U-Au-REE) deposits: Precambrian Research, v. 58, p. 241-287.
  • Hitzman, M.W., 2000. Iron-oxide-Cu-Au deposits:what, where, when and why. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective'de vol. 1, 9-25.
  • Hopper, D., ve Correa, A., 2000. The panulcillo and Terresa De Colmo "copper deposits: Two contrasting examples of Fe-oxide-Cu- Au mineralisation from the coastal Cordillera of Chile. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective yde vol. 1, 177-189.
  • Işık, M.A., 2002. Divriği kontakt metazomatik demir cevherleşmelerindeki ilmenitmanyetit eksolusyon dokularının cevher oluşum koşullarının belirleme açısından önemleri. 55. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Bildiri özleri Kitapçığı, s, 124-125.
  • İlbeyli, N. ve Pearce, J.A., 1997. Petrogenesis of the collision-related Anatolian Granitoids, Turkey. European Union of Geosciences (EUG) 9, Strasburg, s. 502.
  • Klemm, D.D., 1960, Die Eisenerz vorkommen von Divrik (Anatolien), als Beispiel tektonisch angelegter pneumatolytisch-metasomatischer Lagerstatten bildung: N. Jahrbuch f. Mineralogie, Abh. 94 (Festband Ramdohr), s. 591-607, Stuttgart.
  • Koşal, C., 1971, Divriği A-B-kafa demir yataklarının sondajlı aramalar jeolojik raporu. MTA rapor no. 4304, Ankara (Yayınlanmamış).
  • Koşal, C., 1973, Divriği A-B-C kafa demir yataklarının jeolojisi ve oluşum üzerine çalışmalar. MTA dergisi, s. 81, 1-22.
  • Kuşçu, İ., Demirela, G., ve Yılmazer, E., 2002. Sivas-Divriği Bölgesi Skarn Tipi Demir Oksit Yataklarına Fe-oksit-Cu-Au (Olympic Dam tipi) Perspektifinden Yeni Bir Bakış, 55. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Bildiri özleri Kitapçığı, s. 171.
  • Öztürk, H., ve Öztunalı, Ö., 1993. Divriği demir yatakları üzerine genç tektonizma etkileri ve sonuçlan. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 8, 97-106.
  • Perring, C.S., Pollard, P.J., Blake, K.L., Dong, G., ve Nunn, A.J., 1999. Metallogeny of the Lightning Creek Cu-Au prospect. Mount Isa Inlier, Australia. CJ. Stanley, A.H. Rankin ve R.J.., Bodnar (eds.) Mineral deposits:process to processing, vol. 1, Balkema, Rotterdam, 413-416.
  • Petrascheck, W. ve Pohl, W., 1982, Lagerstattenlehre, B.8.V.H., 341s, Stuttgart.
  • Pollard, P.J., Mark G., ve Mitchell, L.C., 1998. Geochemistry of post-1540 Ma granites in the Cloncurry district, northwest Queensland. Econ. Geol., 93, 1330-1344.
  • Pollard, P.J., 2000. Evidence of a magmatic fluid and metal source for Fe-oxide-Cu-Au mineralization. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective'de vol. 1.27-42.
  • Pollard, P.J., 2001. Sodic(-calcic) alteration in Feoxide- Cu-Au districts: an origin via unmixing of magmatic H2O-CO2-NaCl±CaCl2-KCl fluids.Mineralium Deposita, 36,93-100.
  • Reeve, J.S., Cross, K.C., Smith, R.N., Oreskes, N., 1990, Olympic Dam copper-uranium-goldsilver deposit, Hughes F.E. (eds.) Geology of the mineral Deposits of Australian and Papua New Guinea: Monograph Series- Australian Institute of Mining and Metalurgy Wde., 2, 1009-1035.
  • Reynolds, L., 2000. Geology of the Olympic Dam Cu-U-Au-Ag-REE deposit. T.M: Porter (eds), Hydrothermal iron oxide copper-gold and related deposits: A global perspective'de vol. 1,93-104.
  • Roberts, D.E., ve Hudson, G.R.T., 1983. The Olympic Dam copper-uranium-gold deposit, Roxby Downs, South Australia: Econ. Geol. 78, 799-822.
  • Ünlü, T., 1983, Sivas, Divriği-Akdağ; Gürün- Otlukilise; Erzincan, Kemaliye, Bizmişen-Çaltı, Kurudere ve Adıyaman, Çelikhan- Bulam demir yatakları hakkında görüşler MTA Maden Etüd Dairesi, Rap. No. 1901, Ankara (Yayınlanmamış).
  • Ünlü, T., ve Stendall, H., 1986, Divriği bölgesi demir yataklarının element korelasyonu ve jeokimyası: Orta Anadolu, Türkiye, Jeo. Müh., 28, 127-140.
  • Ünlü, T., ve Stendall, H., 1989, Divriği bölgesi demir cevheri yataklarının nadir toprak element (REE) jeokimyası; Orta Anadolu, Türkiye, Türkiye Jeoloji Bülteni, 432, 21-37.
  • Yıldızeli, N., 1977, Divriği-Dumluca Sondajlı Etüd Raporu, MTA rapor no. 5986, Ankara (Yayınlanmamış).
  • Yıldızeli, N., 1998, Divriği (GD Sivas) yöresinde ofiyolit-granitoyid ilişkisiyle gelişen fels tipi demir yatakları. Ofiyolit-Granitoyid İlişkisiyle Gelişen Demir Yatakları Semp. Bildiriler Kitabı, 130-138s., Sivas.
  • Yılmazer, E., Kuşçu, L, ve Demirela, G., 2002. Divriği A-B Kafa Cevherleşmeleri: Alterasyon zonlanması ve zonlanma süreçleri. 55. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Bildiri özleri Kitapçığı, s.320.
Türkiye Jeoloji Bülteni-Cover
  • ISSN: 1016-9164
  • Başlangıç: 1947
  • Yayıncı: TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Koru (Çanakkale) kurşun-çinko yataklarının ana, eser ve nadir toprak elementleri jeokimyası incelemeleri

Gülcan BOZKAYA, Ahmet GÖKÇE

3 Şubat 2002 Çay (Afyon) depremleri

Fikret KOÇBULUT, Kaan Şevki KAVAK, Semir ÖVER, Süha ÖZDEN, Haluk TEMİZ

Sivas-Divriği Bölgesi skarn tipi demir oksit yataklarına Fe-oksit-Cu-Au (olympic dam tipi) perspektifinden yeni bir bakış

Gökhan DEMİRELA, Erkan YILMAZER

Adıyaman yöresi rezervuar kayaçlarının porozite ve hidrokarbon doygunluğu değerlerinin jeoistatistiksel simülasyonu

Cem SARAÇ, Arzu Giray YURDAGÜL