İnterdisipliner İlmî Anlayışın Bir Örneği: Muhammed b. Yusuf es-Senûsî

Muhammed b. Yusuf es-Senûsî, İslam dünyasının yetiştirdiği en önemli âlimlerdendir. Dönemi, Mağrib coğrafyasının ciddi buhranlar yaşadığı bir süreçtir. Senûsî, Endülüs’ün tarih sahnesinden çekildiği ve İspanya’nın Kuzey Afrika’yı baskı altına almaya başladığı bir döneme şahitlik etmiştir. Bu nedenle Senûsî, birçok ilmî disiplinde olan vukufiyetini, Müslümanların sorunlarına çözüm yolları sunmak amacıyla sarf etmiştir. Senûsî, birikimiyle interdisipliner çalışmaya önem veren bir âlim olduğunu muhtelif ilmi alanlarda te’lif ettiği eserleriyle göstermiştir. Kelamcı ve mutasavvıf kimliğiyle ön plana çıkan Senûsî, bu iki alanı te’lif eden bir anlayış ortaya koymuştur. Bu yönüyle özellikle Afrika’da Eş‘arîliğin kökleşmesinde etkin bir rol oynamış ve eserleriyle sonraki Müslüman düşünce geleneğinde derin izler bırakmıştır. Kelâm alanında bir dizi akaid metninden müteşekkil Senûsî Akâidi ile tanınmıştır. Örneğin el-Akîdetu’s-Suğra’sı Malezya’dan Fas’a kadar İslam dünyasının birçok yerinde uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuş ve derin etkiler bırakmıştır. Bu makalede Senûsî’nin kelâm ilmine ve İslam düşüncesine yaptığı katkılar, bağlamsal bir okuma temelinde genel hatlarıyla ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Tasavvuf, Eşrailik, Senusi Akaidi, Senusi

An Exemplary Interdisciplinary Understanding: Muḥammad b. Yusuf al-Sanusi

Muhammad b. Yusuf al-Sanusi is one of the most prominent scholars in the west Muslim world. There was a crisis in his era and he was witness to the downfall of Andalus and Spanish pressure over North Africa. Therefore, he devoted his scientific experience to suggest solutions for problems of Muslims. He wrote several books in various scientific areas and reflected an interdisciplinary approach on them. He combined Kalam with Sufism due to be renowned as a mutakallim and sufi. In this respect, he was particularly active in making Ash’arism rooted in Africa and his works have left deep traces in the subsequent Muslim thought. al-Aqaid al-Sanusiyyah (a series of aqaid texts) is the most famous work for al-Sanusi. al Aqide al Sughra, for instance, has been taught as a textbook in the Muslim world. In this paper, it is tried to evaluate generally his contribution to Muslim thought within contextual reading.

Keywords:

Kalam, Sufism, Ash'arism, al-Aqaid al-Sanusiyyah, al-Sanusi,

PDF

___

Abdul Mukti, Mohd Fakhruddin, “The Background of Malay Kalâm with Special Reference to the Issue of the Sifât of Allah”, Afkar-Bil, 3 (2002): 1-32.
Anonim, Risâle fî Hilâf beyne’l-Eşâi’re ve’l-Mâturîdiyye, Manisa Yazma Eserler Kütüphanesi, nr. 2918, v. 132b-133a.
Arıkan, Adem, “Nijerya’da Selefîler”, İlahiyat Akademi Dergisi, 1/1-2 (2015): 283-302.
Aruçi, Muhammed, “Senûsî, Muhammed b. Yûsuf”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 2009, XXXVI, 534-535.
el-Cüveynî, Ebu’l-Meâlî, Kitâbu’l-İrşâd, thk. Muhammed Yûsuf Musa ve Abdülmun’im Abdülhamid, Mısır: Mektebetu’l-Hâncî, 1950.
Çelik, Ahmet, “Ebû Abdullah Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin Kelâm Anlayışı”, doktora tezi, Cumhuriyet Üniversitesi SBE, Sivas, 2015.
Çelik, Ahmet, “İnanç Eğitimi Açısından Mağrib’te Kadınlara Yönelik Yazılan Akîde Eserleri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43 (2015): 440-451.
ed-Dehhân, Abdulaziz es-Sagîr, el-İmamu’l-Allâme Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî et-Tilmisânî ve Cuhûduhu fî Hidmeti’l-Hadîsi’n-Nebeviyyi’ş-Şerîf, 1. bs., 2010-2011.
Gürer, Dilaver, “Medyeniyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 2003, XXVIII, 348.
el-Hudaykî, Muhammed b. Ahmed, Tabakâtu’l-Hudaykî, thk. Ahmed Bumeznu, 1. bs., Daru’l-Beyda, 2006.
Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik Maturidilik İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
Kalaycı, Mehmet, “Bir Osmanlı Kelâmcısı Ne Okur? Osmanlı İlim Geleneği Çerçevesinde Beyâzîzâde’nin Mecmû‘a fi’l-Mesâ’ili’l-Müntehabe Adlı Eseri”, Osmanlı’da İlm-i Kelâm (Âlimler, Eserler, Meseleler), ed. Osman Demir v.dğr., 1. bs., İstanbul: İSAR Yayınları, 2016, s. 53-145.
Kalaycı, Mehmet, “Bağlam-Söylem İlişkisi Çerçevesinde Mezhebî veya Kelamî Aidiyet Olgusu: Eş‘arî ve Birgivî Algısı Üzerinden Bir Analiz”, Dini Düşüncede Sorunlar ve Yorumlar, ed. Ş. Ali Düzgün-Tuğba Günal, (İstanbul: Endülüs Yayınları, 2016, s. 205-206.
Karagöz, Nail, “Senûsî’nin Ümmü’l-Berâhîn Adlı Risalesinde Kullandığı Allah’ın Varlığına ve Sıfatlarına Yönelik İstidlâlleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5/5 (2016): 1380-1399.
Mahluf, Muhammed b. Muhammed, Şeceretu’n-Nûru’z-Zekiyye fî Tabakâti’l-Mâlikiyye, Kahire: el-Matbaatu’s-Selefiyye, 1349.
Özdemir, Mehmet, “Muvahhidler”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 2006, XXXI, 410-412.
Özpilavcı, Ferruh, “Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin Kavram ve Tanıma Yaklaşımı”, Usûl, 24 (2015/2): 131-166.
es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, el-Menhecu’s-Sedîd fi Şerh-i Kifâyeti’l-Murîd, thk. Mustafa Merzûkî, el-Cezâir: Daru’l-Huda, ts.
es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, Şerh-u Akîdet-i Ehl-i Tevhîdi’l-Kübra, Mısır: Matbaat-u Cerîdeti’l-İslam, 1316.
es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, Metnu’s-Senûsiyye, Mısır: Matbaat-u Mustafa el-Babi’l-Halebî, 1924.
es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, el-Akîdetu’l-Vusta ve Şerhuha, thk. es-Seyyid Yûsuf Ahmed, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
es-Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, Selâs-u Akâid-i Eş’ariyye, thk. Halid Zihrî, 1. bs., Rabat: Merkez-u Ebi’l-Haseni’l-Eş’arî li’-Dirâsat ve’l-Buhûsi’l-Akdiyye, 2012.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Akaidü’s-Senûsî”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 1989, II, 219-221.
Yiğit, İsmail, “Murâbıtlar”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 2006, XXXI, 152-155.
ez-Zirikli, Hayruddin, el-İ’lâm – Kâmus-i Terâcim, Beyrut: Daru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1980.