Dilbilimsel üretime uygun sarf kavramları ve yabancılara yönelik Arapça ders kitaplarındaki varlığı

Bu çalışma sarf ile dil üretimini birbirine bağlamaktadır. Farklı öğretim düzeylerinde Arapça ders kitaplarında bulunması gereken ve Arapça üretimiyle uygunluk arz eden sarf kavramlarından bir liste sunmaktadır. Bu liste, kavramın önem önceliğine, işlevsellikle olan bağlantısına, dil üretimine ve öğrencinin yetenek ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmiştir. Bu bağlamda Arapça öğretiminde kullanılan üç seri değerlendirilmiştir. Bunlar: (el-Lisân, el-Arabiyye li’l-Câmiât, Ebced). Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Bu kapsamda uygun sarf terimleri listesine ulaşılmış ve bunlar öğrencinin gördüğü eğitim düzeylerine göre dört seviyeye ayrılmıştır. Bu aşamada öğrencinin ihtiyaçlarıyla uygunluk arz edecek şekilde ilk seviyede altı, ikinci seviyede on, üçüncü seviyede on iki, dördüncü seviyede ise on üç sarf kavramına yer verilmiştir. Çalışmada İ’lâl, ibdâl, idğâm ve mezid isim gibi dil üretimiyle bağdaşmayan bazı sarf kavramlarının gereksizliğine işaret edilmiştir. Söz konusu üç silsile, dil üretimiyle uygunluk arz eden birçok sarf kavramını ihtiva etmesine rağmen bu çalışmada işaret ettiğimiz üzere bazı kavramlara yer vermemiştir. Örneğin incelediğimiz silsilelerden el-Lisân ism-i zaman, sarf tablosu, ism-i fâilin mübalağasına yer vermezken el-Arabiyye li’l-Câmiât kavramları kolaydan zora ve kolaydan karmaşığa doğru sunmamış, Ebced silsilesi ise sıfat-ı müşebbehe kavramına yer vermemiştir. Bu silsileler ile liste arasındaki farklar ise söz konusu kavramların dört kitaba dağılımında kendini göstermektedir. Bu silsilelerde geçen bazı kavramlar listemizde zikredilen kavramlardan önce gelmektedir. Araştırma neticesinde müfredat geliştiricilere sarf kavramlarının Arapça ders kitaplarında kullanılış biçiminde faydalı olabilecek bir dizi öneri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Anlam, Sarf, Dilbilimsel Üretim, Arap Dili Kitaplar, Müfredat

Morphological concepts for linguistics productıion and the existence of these concepts in arabic textbooks for foreigners

This study links the concepts of morphology and linguistic production. And provides a list of concepts of morphology that should be included in Arabic textbooks at different teaching levels. This list is organized according to the importance level of the concept, its relation to functionality, linguistic production and the abilities and needs of the student or the learner. In this context, 3 series; “el-Lisân, el-Arabiyyeli’l-Câmiât, Ebced” which are used in teaching Arabic were evaluated. The most important results of the research are as follow: The list of appropriate morphology terms was reached and divided into four levels according to the education level of the student. In this stage, in parallel with the needs of the student, six morphology concepts in the first level, ten in the second level, twelve in the third level and thirteen in the fourth level are included. It is emphasized that some concepts of morphology that are incompatible with linguistic production such as; Al-I’lal (الإعلال), Al-I’bdal (الإبدال), Al-Idgham (الإدغام), Al-Ism Al-Mazid (الاسم المزيد) are unnecessary. Although these three series contain many concepts of morphology that are compatible with linguistic production, as we have pointed out in this study, some concepts have not been included. For example, the "Al-Lisân” does not includes Name of Time (İsm-i zaman), morphology table and characteristics which are intense (Mübalağa) at/on/in the object (İsm-i Fail). In addition, "Al-Arabiyyeli’l-Jâmiât" did not present the concepts from easy to difficult and from easy to complex. And "Ebced" did not include the concept of permanent adjective (sıfat-ı müşebbehe). The differences between these series and the list are reflected in the distribution of these concepts into four books. In addition, a number of suggestions have been presented for curriculum developers, which may be useful for the use of morphology concepts in Arabic textbooks.

Keywords:

Concepts, Morphology, Linguistics production, Arabic language books, Curriculum,

PDF

___

أبو الفتح عثمان بن جني: المنصف، تحقيق: إبراهيم مصطفى، عبدالله أمين، القاهرة، وزارة المعارف العمومية، 1954م، أحمد بن محمد بن أحمد الحملاوي: شذا العرف في فن الصرف، الرياض، دار الكيان،د.ت.
ثريا أحمد الشريف: قياس أثر برنامج لتعليم النحو بطريقة وظيفية مبرمجة لطلاب الصف الثامن في التعليم الأساسي، ماجستير غير منشورة، كلية التربية بدمياط، جامعة المنصورة، 1990م.
جمال الدين أبي عمرو عثمان بن عمر الدويني: الشافية في علم التصريف، تحقيق: حسن أحمد العثمان، مكة المكرمة، المكتبة المكية، 1995م.
جودت أحمد سعادة ـ جمال یعقوب الیوسف: تدريس مفاهيم اللغة العربية والرياضيات والعلوم والتربية الاجتماعية، بيروت، دار الجيل،1988م حاتم صالح الضامن: الصرف، دبي، منشورات كلية الدراسات الإسلامية العربية، د.ت.
خالد أبو عمشة: القواعد التفاعلية، بحث منشور في مجلة الميادين للدراسات في العلوم الإنسانية، العدد الثاني، 2019م.
راتب قاسم عاشور ـ محمد فؤاد الحوامدة: أساليب تدريس اللغة العربية بين النظرية والتطبيق، عمان، دار المسيرة، 2010م.
رامي الخلف العبدالله: استراتيجية تعليمية قائمة على النظرية البنيوية لتنمية المفاهيم النحوية والبنى الصرفية وأثرها في الأداء اللغوي لدى طلاب المرحلة الثانوية بالجمهورية العربية السورية، دكتوراه غير منشورة، جامعة القاهرة، 2014م
ظبية سعيد السليطي: تدريس النحو العربي في ضوء الاتجاهات الحديثة، القاهرة، الدار المصرية اللبنانية، 2002م
عاصم بيطار: النحو والصرف، دمشق، منشورات جامعة دمشق، 2004م. عبده الرجحي: التطبيق الصرفي، بيروت، دار النهضة العربية، د.ت.
علي سعد جاب الله: المفاهيم النحویة المناسبة لتلامیذ الحلقة الأولى من مرحلة التعلیم الأساسي وتقویم مقرر النحو في ضوئها ـ دكتوراه، جامعة الزقازيق، 1992م.
كريم فاروق: مشكلات تعليم العربية لغير الناطقين بها وطرق حلّها، بحث منشور في كلية الإلهيات، العدد32، جامعة سلجوق، 2011م،
محمد عبدالله جبر : الأسلوب والنحو دراسة تطبيقية في علاقة الخصائص الأسلوبية ببعض الظاهرات النحوية ، ط1 الإسكندرية، دار الدعوة للطباعة والنشر والتوزيع، 1988م.
محمد بن شديد البشري: جوانب الضعف في مهارات التعبير الشفهي لدى تلاميذ المرحلة المتوسطة وبرنامج مقترح لعلاجها – دكتوراة غير منشورة – جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، 2006م.