Sırât-ı Müstakim Mecmuası’nın Sultan II. Abdülhamid ve Meşrutiyet Yönetimine Yaklaşımı

Sultan II. Abdülhamid’in 33 yıllık yönetimine ilişkin farklı yaklaşımlar ve değerlendirmeler güncelliğini koruyarak devam etmektedir. Kimilerine göre 19. yüzyılın en önemli siyasi figürü ve ulu hakanı; kimilerine göre ise müstebit ve kızıl sultan olarak nitelendirilen II. Abdülhamid, Türk tarihinde önemli izler bırakan şahsiyetlerden biridir. II. Abdülhamid’in çökmekte olan bir devleti ayakta tutmak için politikalar geliştirmesine rağmen, İslamcı entelektüellerin çoğunun ona karşı olmaları konusu üzerinde durulması gereken bir husustur. II. Meşrutiyet’in ilanından kısa bir süre sonra yayınlanmaya başlanan İslamcı düşüncenin önemli neşriyatlarından biri olan Sırat-ı Müstakim Mecmuası, II. Abdülhamid’in yönetimine ve II. Meşrutiyet’e yönelik bir yayın politikası yürütmüştür. Mecmua II. Abdülhamid yönetimini “İstibdâd” rejimi olarak nitelerken İttihat Terakki yönetimini ise hem siyasi anlamda hem de İslami açıdan meşru olarak tanımaktadır. Bu çalışmada Eşref Edip tarafından çıkartılan ve Mehmet Akif’in başyazar olduğu Sırat-ı Müstakim Mecmuası’nın konuya yaklaşımı ele alınacaktır. Bu doğrultuda mecmuanın 1908-1912 yılları arasında yayınlanan nüshaları analiz edilerek, İslamcı bir yayın organının padişaha ve yönetimine neden karşı çıktığı sorusuna cevap aranmaya çalışılıcaktır.

Anahtar Kelimeler:

Sırat-ı Müstakim Mecmuası, II. Abdülhamid, II. Meşrutiyet, İstibdat, İslamcılar

The Approach of the Sirât-ı Müstakim Journal to Sultan Abdülhamid II and the Constitutional Administration

Different approaches and evaluations regarding the 33-year rule of Sultan Abdulhamid II continue by keeping up to date. According to some, Abdülhamid II is a great khan and the most important political figure of the 19th century, and to some others, he is a tyrant and the crimson sultan. However, one sees him, he is a personality that leaves important traces in Turkish history. The important issue is why most of the Islamist intellectuals of the period were against him, even though he promulgated policies that kept a collapsing state alive. The Sirat-i Mustakim Journal was one of the important publications of Islamist thought, publishing works shortly after the proclamation of the Second Constitutional Monarchy. The journal carried out a publishing policy for Abdülhamid II's administration and the Second Constitutional Monarchy. While the journal describes Abdulhamid II's administration as a “dictatorship,” it recognizes the Union and Progress administration as legitimate in Islamic terms. In this study, the approach of the Sirat-i Mustakim Journal, published by Eşref Edip and edited by Mehmet Akif, will be discussed. In this direction, copies of the journal published between 1908 and 1912 will be analyzed, and an attempt will be made to seek answers to the questions of why an Islamist media organ opposed the Sultan and his administration so vehemently.

Keywords:

The Sirat-i Mustakim Journal, Abdülhamid II, II. Constitutionalism, tyranny, Islamists,

PDF

___

“Artık Ayıptır”, Sırat-ı Müstakim, 7/175, 11 Ocak 1912.
“Mahmud Esad Efendi’nin Nutku”, Sırat-ı Müstakim, 4/82, 30 Mart 1910.
“Osmanlı İttihâd ve Terakkî Cem’iyeti 1327 Kongresi’nde Kâtib-î Umûmî Tarafından Kırâet Olunan Merkez-i Umûmî Raporu Hülâsasıdır”, Sırat-ı Müstakim, 7/165, 2 Kasım 1911.
A. N. “İstikbâli Nasıl Kurtaracağız?”, Sırat-ı Müstakim, 7/169, 30 Kasım 1911.
Ahmad, Feroz. İttihat ve Terakki (1908-19149). Çeviren Nuran Yavuz. İstanbul: Kaynak Yayınları 2013.
Aksun, Ziya Nur. II. Abdülhamid Han. Hazırlayan Erol Kılınç. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2009.
Alkan Mehmet Ö., “II. Abdülhamid Döneminde Eğitim ve İdeoloji”, Sultan II. Abdülhamid Dönemi Siyaset -İktisat - Dış Politika - Kültür – Eğitim, Editör Mehmet Bulut vd., İstanbul: İZÜ Yayınları, (2019): 309-367.
Arabacı, Caner, “Eşref Edip Fergan ve Sebilürreşad Üzerine”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce C. 6, İslamcılık, Tanıl Bora, Murat Gültekingil, İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Bsk., (2005): 96-128.
Arabacı, Caner, “II. Abdülhamid’e İslâmcı Muhalefet”, Sultan II. Abdülhamid Dönemi Siyaset - İktisat - Dış Politika - Kültür – Eğitim, Editör Mehmet Bulut vd., İstanbul: İZÜ Yayınları, (2019): 215-241.
Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Hazırlayan Ahmet Kuyaş. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
Çelik, Hüseyin, “Sultan II. Abdülhamit İngilizlere Niçin Sığındı? (3)”, http://www.huseyincelik.net/sultan-iiabdulhamit-ingilizlere-nicin-sigindi-3, Erişim: 18.05.2021.
Çelik, Hüseyin, “Sultan II. Abdülhamit İngilizlere Niçin Sığındı? (4)”, http://www.huseyincelik.net/sultan-iiabdulhamit-ingilizlere-nicin-sigindi-4, Erişim: 18.05.2021.
Çetinsaya, Gökhan, “II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, XLVII (2016): 353-409.
Debus, Esther. Sebilürreşad. Çeviren Atilla Dirim. İstanbul: Libra Kitap Yayınları, 2009.
Demirel, Fatma. II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2007.
Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara, 2002.
El-Menar, “Abdülhamîd’in Hal’i ve Hindistân Matbû’âtı”, Sırat-ı Müstakim, 2/43, 1 Temmuz 1909.
Eraslan, Cezmi. “Yüzyılın Aynasında İkinci II. Abdülhamid”, Bilginler Konuşuyor, İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2003.
Eraslan, Cezmi. Doğruları ve Yanlışlarıyla Sultan II. Abdülhamid. İstanbul: Nesil Yayınları, 1996.
Eraslan, Cezmi. II. Abddülhamid ve İslam Birliği. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992.
Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 1. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
Karaer, Nihat, “Mehmet Akif ve Sultan II. Abdülhamid”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26, (2011): 137-144.
Karayel, M. Sami, “Sutan Hamid Müstebit midir?”, Büyük Doğu, 2/16, 31 Birincikanun 1943.
Karayel, Sami, “İç Yüzüyle II. Abdülhamid:1”, Büyük Doğu., 2/48, 27 Eylül 1946.
Karpat, Kemal H. İslamın Siyasallaşması, Çeviren Şiar Yalçın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
Karpat, Kemal H. Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma. Çeviren Dilek Özdemir, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, 2006.
Karpat, Kemal H. Osmanlıdan Günümüze Orta Doğuda Millet, Milliyet, Milliyetçilik. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
Manastırlı İsmâil Hakkı, “Câsusluk, Hafiyelik Sıfat-ı La’înesi”, Sırat-ı Müstakim, 2/44-45; 8 Temmuz, 15 Temmuz 1909.
Manastırlı İsmail Hakkı, “Meva’iz, Ders 46”, Sırat-ı Müstakim, 1/1, 27 Ağustos 1908.
Manastırlı İsmail Hakkı, “Meva’iz, Ders 47”, Sırat-ı Müstakim, 1/7, 8 Ekim 1908.
Manastırlı İsmail Hakkı, “Meva’iz, Ders 49”, Sırat-ı Müstakim, 1/13, 19 Kasım 1908.
Manastırlı İsmail Hakkı, “Meva’iz, Ders 52”, Sırat-ı Müstakim, 2/27, 25 Şubat 1909.
Manastırlı İsmail Hakkı, “Usûl-i Meşrûtiyete Karşı Husemâ-yı Milletin İ’tirazâtına Müdâfa’a-i Muhikka”, Sırat-ı Müstakim, 1/14, 26 Kasım 1908.
Mehmed Akif, “Süleymaniye Kürsüsünden”, Sırat-ı Müstakim, 7/175, 11 Ocak 1912.
Mehmed Ali Ayni. Milliyetçilik, Tarihte ve Türklerde Din, Millet ve Milliyetçilik. İstanbul: Kurtuba Kitap Yayınları, 2011.
Mehmed Fahreddin Gürcü-zâde, “İkinci Hatâ”, Sırat-ı Müstakim, 6/138, 27 Nisan 1911.
Mehmed Kâmil, “İttihâd, İttihâd, Daima İttihâd ve Biraz İntibâh” Sırat-ı Müstakim, 7/169, 30 Kasım 1911.
Mehmet Akif, “Safahât-ı Hayât’tan: Köse İmâm”, Sırat-ı Müstakim, 4/73, 10 Mart 1910.
Mehmet Akif, “Safahât-ı Hayâttan: Acem Şahı”, Sıratı Müstakim, 1/11, 5 Kasım 1908.
Mehmet Akif, “Safahât-ı Hayâttan: Hürriyet”, Sıratı Müstakim, 1/22, 21 Ocak 1909.
Mehmet Akif, “Safahât-ı Hayâttan: İstibdâd”, Sıratı Müstakim, 1/21, 14 Ocak 1909.
Midhat Cemal, “Kanun-i Esasi”, Sıratı Müstakim, 1/18, 24 Aralık 1908.
Muhammed Ferid Vecdi & Mehmed Âkif, “Bütün Âlem-i İslâm’a Açık Mektûb”, Sırat-ı Müstakim, 2/43, 1 Temmuz 1909.
Muhammed Ferid Vecdi & Mehmed Âkif, “el-Mü’eyyed’e Cevab: Osmanlılar İnkılâb Geçirmekde Oldukları İçin Ma’zûr Görülmelidirler”, Sırat-ı Müstakim, 2/42, 24 Haziran 1909.
Musa Kazım, “Hürriyet-Müsavat”, Sırat-ı Müstakim, 1/1, 27 Ağustos 1908.
Ozan, İbrahim Halil, “II. Abdülhamid Döneminde İslamcı Muhalefet ve Mehmet Akif Ersoy”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4-5, (2016): 146-164.
Selim Efendizâde Mustafa Takī, “Meb’ûs Nasıl Olmalı?”, Sırat-ı Müstakim, 7/182, 29 Şubat 1912.
Sırat-ı Müstakim, 2/34, 3 Mayıs 1909.
Sırat-ı Müstakim, 3/56, 30 Eylül 1909.
Sırat-ı Müstakim, 6/133, 23 Mart 1911.
Tâhirü’l-Mevlevî, “Sürûd-i Millet”, Sırat-ı Müstakim, 4/80, 17 Mart 1910.
Tâhirü’l-Mevlevî, “Verelim Haydi Donanmaya Bütün Varımızı”, Sırat-ı Müstakim, 4/83, 6 Nisan 1910.
Trablusgarb Meb’ûsları Sâdık, Mahmud Nâci, “Bir Takrîr-i Mühim Bir Memleket, Bir Millet Ne Vakit Batar?”, Sırat-ı Müstakim, 7/163, 19 Ekim 1911.
Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler, İkinci Meşrutiyet Dönemi. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1988.
Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çeviren Yasemin Saner. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.