Sedd Tamiratları Üzerinden Merkez-Taşra İlişkilerini İncelemek: 18. Yüzyıl Osmanlı Mısırında Yerel Yönetim ve Devlet Merkezi

Arşiv kayıtlarından takip ettiğimiz kadarıyla Divan-ı Hümayun, imparatorluğun en fazla gelir getiren eyaletlerinden birisi olan Mısır’a yatırım yapmaktan çekinmemişti. Hem ticari faaliyetlerin devamının sağlanması hem de tarımsal üretimin durmaması için çevresel faktörlerin üretim lehine yönetilmesi konusunda İstanbul ile Mısır köylüsü ve yerel yöneticiler daima yakın irtibatta olmuşlardı. Osmanlı Arşivleri literatüre Osmanlı tarihi araştırmaları açısından ayanlar yüzyılı olarak geçen 18. yüzyılda Osmanlı Mısır’ıyla alakalı hayli geniş bir yelpazede defter ve belge kaydı sunmaktadır. Bu kayıtlarda çevresel faktörlerin yönetimi konusunda ana gündem maddeleri, tarım alanlarının deniz suyu gibi çevresel etkenlerden korunması için var olan duvarların tamiratı, sulama kanallarının muhafazası ve halkın içme suyunu sağlayan sarnıç ve kanalların korunması konuları etrafında dönmektedir. Masraflarının devlet hazinesinden karşılandığı tamirat süreçlerini köylülerin Nil nehrine ve yerel coğrafyaya hâkim olan uzmanlığı yönlendiriyordu. İskenderiye ve civar köylerde reayanın ve yerel yöneticilerin önceliğini bu sed adı verilen duvarların yıkılmaması ve tamire muhtaç hale gelmemesi için imece usulüyle sürdürülebilirlik çerçevesinde gereken özenin göstermeleri oluşturuyordu. Ancak18. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle yerel unsurların bu görevlerini yerine getirmedikleri için tamir edilmesi gereken alan arttığı gibi devlet hazinesi de zarar etmişti. 1768’de devlet merkezinin bu konuyu yerel unsurların görevlerini yerine getirmedikleri kaygısıyla dile getirdiğini görüyoruz.Devlet merkezinin yerel unsurları uyarması ve durumu düzeltme isteği aynı yıl gerçekleşen Bulutkapan Ali Bey isyanı ile aynı zamana denk gelmektedir. 1786 Gazi Hasan Paşa müdahalesi gibi bu konuda daha sonra da yapılan diğer girişimler uzun vadede sonuçsuz kalmıştır. Bu makale devletin bir tarımsal üretim merkezi olan İskenderiye’deki tarım alanlarının muhafazası hususunda yerel unsurlarla olan iletişim şeklini odak noktasına koyarak 18. yüzyılın ikinci yarısında ayan devlet ilişkilerine ışık tutarken İskenderiye’nin tarımsal üretim çevresini de arşiv belgeleri ile gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler:

İskenderiye, Merkez-Taşra İlişkileri, Osmanlı Mısır’ı, Çevresel Tarih, 18. Yüzyıl Osmanlı Tarihi

Looking at the Centre-Province Relationship via “Sedd” Maintenance Processes: Local Administration and the State Centre in Eighteenth - Century Ottoman Egypt

As the archive records of the period show, the imperial government did not hesitate to invest in Egypt, one of its most profitable provinces. Divan-ı Hümayun, Egyptian villagers and local administrators were always in close contact with regard to the management of the environmental factors in favour of production, both to ensure the continuation of commercial activities and to sustain agricultural production. Ottoman archives in Istanbul present a wide range of defter series and edict records related to Ottoman Egypt in the 18th century, which is known as the century of ‘ayan’ in the Ottoman history studies. In these records, the main agenda topics on the management of environmental factors revolve around the repair works of existing walls to protect agricultural areas from sea water, the preservation of irrigation canals, and the protection of cisterns and canals that provide drinking water to the public. The villagers' expertise on the Nile and the local geography guided the repair processes, while they were financed by the state treasury. In Alexandria and the surrounding villages, the priority of the reaya and local administrators was to show the necessary care within the framework of sustainability by working together so that these walls, called sedd, would not collapse and not become in need of repair. However, in the second half of the 18th century, as the local elements did not fulfill their duties, the area to be repaired increased and the state treasury suffered a loss. In 1768, we see that the state centre raised this issue, asking the local elements to carry out their duties as before. However, the state centre’s warning the local elements and desire to rectify the situation coincide with Bulutkapan Ali Bey's uprising. Nevertheless, the following attempts such as the intervention of Gazi Hasan Pasha in 1786 failed in the long term too. Shedding light on the centre-province relations in the second half of the eighteenth century, this article focuses on the communication of the state with the local elements regarding the preservation of agricultural lands in Alexandria. It also reveals the agricultural production environment of Alexandria with archival documents.

Keywords:

Alexandria, Centre-Province Relations, Ottoman Egypt, Environmental History, 18th Century Ottoman History,

PDF

___

Primary Sources
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Bahriye (C.BH), 11695.
Cevdet Belediye (C.BLD) 7232.
Cevdet Eyalet-i Mümtaze (C.MTZ) 302, 349.
Cevdet Nafia (C.NF) 84, 114, 202, 1284, 1605, 1617, 2386, 2522.
Hatt-ı Hümayun (HH) 29/1360.
Mühimme-i Mısır Defterleri (MMD) 1, 3, 4, 5, 8, 10. Baş Muhasebe Mısır Hazinesi (D.BŞM.MSR) 7/30.
Published Sources
Al-Jabarti, Abdurrahman b. Hasan. Aja’ib al-Athar fi’l-Tarajim wa’l-Akhbar. Abdurrahim Abdurrahman Abdurrahim. Cairo, 1997.
Secondary Sources
Crecelius, Daniel. The Roots of Modern Egypt: a study of the regimes of Ali Bey al-Kabir and Muhammad Bey Abu al-Dhahab, 1760-1775. Minneapolis and Chicago: Bibliotheca Islamica, 1981.
Cuno, Kenneth M. The Pasha’s Peasants Land Society, and Economy in Lower Egypt, 1740-1858. Cambridge University Press, 1992.
Baldwin, James. Islamic Law and Empire in Ottoman Cairo. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017, 2018. Bostan, İdris. Osmanlı Deniz Ticareti. Istanbul: Küre Yayınları, 2019.
Emrence, Cem. Osmanlı Ortadoğusunu Yeniden Düşünmek. Istanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
Engel, Mücahide Nihal. Ottoman Egypt in the mid eighteenth century- Local Interest Groups and Their Connection with and Rebellions against the Sublime Porte and Resistance to State Authority. PhD Thesis, University of Birmingham, 2017.
Faroqhi, Suraiya. Pilgrims and Sultans: The Hajj Under the Ottomans. I. B. Tauris, 1994. Faroqhi, Suraiya. Devletle Başa Çıkmak. Istanbul: Alfa Yayınları, 2016.
Fay, Mary Ann. Unveiling the Harem: Elite Women and the Paradox of Seclusion in Eighteenth-Century Cairo. New York: Syracuse University Press, 2012.
Genç, Mehmet. Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. Istanbul: Ötüken Yayınları, 2018. Gran, Peter. Islamic Roots of Capitalism: Egypt 1760-1840. Austin: University of Texas Press, 1979. Güneş, Mücahide. XVII. Yüzyılda İskenderiye Limanı. Master’s Dissertation, Istanbul University, 2009.
Hanna, Nelly. Making Big Money in 1600 The Life and Times of Isma’il Abu Taqiyya, Egyptian Merchant. New York: Syracuse University Press, 1998.
Hanna, Nelly. Osmanlı Kahiresinde İnşaat İşleri (1517-1798), trans. Yıldıray Özbek. Kayseri: Kıvılcım Yayınları, 2005.
Hathaway, Jane. Osmanlı İmparatorluğu’nda İsyan ve Ayaklanma. Istanbul: Alkım Yayınevi, 2010.
Hathaway, Jane. The Politics of Households in Ottoman Egypt The Rise of Qazdaglis. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
Marsot, Afaf Lutfi al-Sayyid. A Short History of Modern Egypt. Cambridge: Cambridge University Press, 1985. Michel, Nicolas. L’Egypte des villages autour du seizieme siecle. Peeters, 2018.
Mikhail, Alan. “An Irrigated Empire: The View from Ottoman Fayyum.” International Journal of Middle East Studies 42, no. 4 (2010): 569-590.
Mikhail, Alan. Nature and Empire in Ottoman Egypt. Cambridge University Press, 2011.
Mikhail, Alan. Under Osman’s Tree The Ottoman Empire, Egypt & Environmental History. The University of Chicago Press: Chicago and London, 2017.
Salim, Es-Seyyid Abdülaziz. Tarihü’l-İskenderiye ve Hazaretüha fi’l-‘Asri’l-İslamî. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmi‘ati lis-Sıbâ‘a ve’n-Neşr, 1982.
Tabakoğlu, Ahmet. Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. Istanbul, 1985.
Thompson, Charles. Travels Through Turkey in Asia the Holy Land, Arabia, Egypt and Other Parts. London: The Bible and Sun, 1767.
Panzac, Daniel. “International and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire during the 18th Century.” International Journal of Middle East Studies 24, 2 (1992): 189-206.
Raymond, Andre. Cairo. trans. Willard Wood. Cambridge: Harvard University Press, 2000.
Raymond, Andre. Yeniçerilerin Kahiresi: Abdurrahman Kethüda Zamanında bir Osmanlı Kentinin Yükselişi. Istanbul, 1999.
Raymond, Andre. Artisans et Commercants, au Caire au XVIIIe siècle. Damascus: Institut Francais de Damas, 1973-1974.
Salim, Es-Seyyid Abdülaziz. Tarihü’l-İskenderiye ve Hazaratüha fi’l-‘Asri’l-İslamî. İskenderiye: Müessesetü Şebâbi’l-Câmi‘ati lis-Sıbâ‘a ve’n-Neşr, 1982.
Shaw, Stanford. The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt. Princeton University Press, 1962.
Winter, Michael. Egyptian Society Under Ottoman Rule 1517-1798. London and New York: Routledge, 1992.
Yılmaz, Serap. “Osmanlı İmparatorluğunun Doğu ile Ekonomik ilişkileri: XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Hint Ticareti ile İlgili Bir Araştırma Fransız Arşivlerinden I.” Belleten 56, 217 (1992): 31-70.