MUSTAFA ÇOKAYOĞLU’NUN KALEMİNDEN ENVER PAŞA VE PAŞA’NIN ŞEHADETİ

Türk Dünyası’nın önemli sîmȃlarından biri olan Enver Paşa, Osmanlı

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Çokayoğlu, Enver Paşa, Türkistan, Türkistan Millî Mücadelesi, Yaş Türkistan

ENVER PASHA AND HIS DEATH FROM MUSTAFA ÇOKAYOĞLU’S PEN

Enver Pasha, one of the most important figures o f t he TurkishWorld, had to leave the country when the Ottoman Empire becameone of the defeated states in the World War I. In 1921, he joined theBasmachi Movement, which was held in 1917-1924 in order to restoreindependency of Turkestan, and brought new hopes to the struggle.The Bolsheviks were very uncomfortable with Enver Pasha’s activitiescarried out with the intention of raising the national awareness amongall Turks in Turkestan and gather them under a single flag.Enver Pasha, who spent the last years of his life with the struggle inthe Caucasus and in Turkestan, became the leader of the BasmachiMovement and fought the Russians. However, this struggle forindependence in Turkestan did not become successful. Enver Pasha,who was defeated militarily, was killed by the Bolsheviks in 1922, andall Turkestan was grieved by his death. The moment of Pasha’s deathentailed various speculations. This article explains Mustafa Çokay’simpressions of Enver Pasha (1881-1922) based on the articles pennedunder various titles in the mag Yaş Türkistan by Mustafa Çokayoğlu(1890-1941), a political actor and an intellectual who was the leaderof the Turks, the Turkish Unity, and the independent Turkestan ideal(s)and worked to announce this to the whole world. Çokay evaluated theimportance of Enver Pasha for the Turkestani, his relationship with theBolsheviks, the Enver Pasha perception in the Turkestani and Europeanpress, the speculations about his death, and the reasons for his failurein Turkestan, based on what the Turkestani who were with Enver Pashatold and what he personally witnessed.

Keywords:

Mustafa Çokayoğlu, Enver Pasha, Turkestan, Turkestani National Struggle, Yach Turkestan,

PDF

___

AGABEKOV, Grigoriy Sergeyeviç, Enver Paşa Nasıl Öldürüldü?, (Haz. Hasan Babacan ve Servet Avşar), Bengi Kitap Yayın, İstanbul, 2011. ASLAN, Yavuz, Birinci Doğu Halkları Kurultayı (1-7 Eylül 1920 Bakü), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2007, s. 248-250. ATAÖV, Türkkaya, “1 – 7 Eylül 1920 Doğu Halkları Birinci Kongresi’nde (Bakü) Enver Paşa’nın Konuşma Metni ve Bununla İlgili Kongre Kararı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, C. 29, Ankara 1974, S. 1, s. 43- 51. BADEMCİ, Ali, 1917-1934 Türkistan Millî İstiklal Hareketi Korbaşılar ve Enver Paşa (2), Ötüken Yayınları, İstanbul, 2008. BARDAKÇI, Murat, Enver, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015. ÇAĞATAY, Tahir, «Enver Paşa’nıñ Şehadeti (Burungı Çekist Agabekov Hatıratı Münasebetiyle) Yeni Türkistanıñ 32 nçi sanından)”, Yaş Türkistan, II/16, Mart 1931, s. 28-37. ÇAĞATAY, Tahir, “Burungu Çekist Agabekov Hatıralarından”, Yaş Türkistan, I/11, Ekim 1930, s. 19-21. ÇAĞATAY, Tahir, Elter, “Burungu Çekist Agabekov Hatıralarından [II] Türkistan’da Satuçı Sıfatıyla Basmaçılar İçinde… ”, Yaş Türkistan, I/13, Aralık 1930, s. 31- 35. ÇAĞATAY, Tahir, Elter, “Enver Paşa’nın Şehadeti (Çekist Agabekof’un Hatıratı Münasebetiyle)”, Yeni Türkistan, V/32, Şubat 1931, s. 3-9. ÇOKAY, Mustafa, “Türkistan’da Basmacı Hareketi”, (Çev. Eşref. B. Özbilen), Türkistan, 1988, S. 4, s. 13-18. ÇOKAYOĞLU, Mustafa, “Merhum Enver Paşa Hakkında Hatıra Parçaları (4- 1922/ VIII - 1932)”, Yaş Türkistan, III/33, Ağustos 1932, s. 5-12. HIDIRALİYEV, Darhan, Mustafa Çokay: Hayatı, Faaliyetleri ve Fikirleri, Yeni Avrasya Yayınları, Ankara, 2001. İNAN, Arı, Enver Paşa’nın Özel Mektupları, İmge Kitabevi, Ankara, 1997, s. 73. İSİMSİZ, “Enver Paşa (Ölümü’nüñ 17 Yıl Tulu Münasebetiyle)”, Yaş Türkistan, IX/104-105, Temmuz-Ağustos 1938, s. 2–5. İSİMSİZ, “Merhum Enver Paşa’nıñ Şehadet Yıldönümü”, Yaş Türkistan, X/116-117, Temmuz-Ağustos 1939, s. 56. KARA, Abdulvahap, Türkistan Ateşi: Mustafa Çokay’ın Hayatı ve Mücadelesi, Da Yayıncılık, İstanbul, 2002. KÖSEOĞLU, Tülay, Sovyetler’in Türkistan’ı Dönüştürme Siyasetine Muhalefet: Yaş Türkistan Dergisi (1929-1939), (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014. M. “İbrahim Bik Lakaylı”, Yaş Türkistan, II/20, Temmuz 1931, s. 27. M.Ç. “Türkistan’ıñ Bahtsızlığı ve Ondan Kurtuluş Yulı”, Yaş Türkistan, III/27, Şubat 1932, s. 11–17. TOGAN, Zeki Velidî, Bugünkü Türkistan ve Yakın Tarihi, Enderun Kitabevi, C. I, İstanbul, 1981. TÜRKİSTANLI BAYSUN, Abdullah Recep, Türkistan Millî Hareketleri, İstanbul, 87 1943. Yaş Türkistan, “Alman Matbuatında: Basmaçılık Hareketi Enver Paşa’nıñ Şehadeti”, Yaş Türkistan, II/22, Eylül 1931, s. 47.