LUTFÎ DİVANINDA TEKRAR GRUPLARI

Türk dili tarihi, Köktürk ve Uygur edebî dillerini içine alan Eski Türkçe dönemi (VI.-IX. yy.) ile başlatılmaktadır. Ortak yazı dilinin hüküm sürdüğü Ötüken merkezli siyasi erk XI. yüzyılda dağılınca Eski Türkçe dönemi, yerini farklı siyasi yapılanmalarla birlikte Orta Türkçe dönemine (XI.-XVI. yy.) bırakmıştır. XV. yy.'de şekillenmeye başlayıp XVI. yy.'de ortak yazı dili çerçevesinde vücut bulan Doğu Türkçesi, Orta Türkçedeki diğer dönemlerden farklı olarak tek siyasi merkezli bir dönem Türkçesi olma özelliğine sahiptir. Ali Şîr Nevayî'nin daima övgü ile bahsettiği Lutfî, Doğu Türkçesi döneminin kudretli bir XV. yy. şairi olarak bilinmektedir. Türkçe şiirleri ve bu şiirlerindeki dil ve üslûp özellikleri bakımından çağdaşlarından ayrılmaktadır. Bu makalede, Lutfî Divanı'nda yer alan tekrar grupları araştırılacak ve elde edilen veriler; anlamları, yapı ve kuruluşları, sözcük türleri ve cümledeki görevleri bakımından dört ayrı başlıkta tasnif edilerek verilecektir. Bu çalışmada, Günay Karaağaç tarafından hazırlanmış Lutfî Divanı'nın 1997 yılında Türk Dil Kurumu Yayınlarından çıkan tenkitli metni esas alınmıştır. Lutfî'nin divanda kullandığı dil ve üslûp, incelemesi yapılacak olan tekrar grupları vasıtası ile ortaya konulacak ve bu sözcük öbeklerinin şiirin anlatımında ne derecede etkin rol oynadığı belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Türkçesi, Lutfî Divanı, Tekrar Grubu, Edebî Dil ve Üslûp

REPETITITON GROUPS IN DIWAN OF LUTFI

The history of Turkic language is initiated with the Old Turkic period (VIthIXth centuries) which includes Kokturk and Uighur literary languages. When the political power which was based on Ötüken dissolved at eleventh century, the Old Turkic period left its place to the Middle Turkic period (XIth-XVIth centuries) with different political structures. The Eastern Turkic which began to form at XVth century and was used as the common written language at XVIth century has feature of being "period Turkish" which is a single political center. Lutfî who was mentioned with appreciation by Ali Şîr Nevâyî, is known a strong poet of the Eastern Turkic period. He is distinguished from other poets who are in the same period with himself, with Turkish poems and as language and style features in these poems. In this article, it is going to be analyzed repetition groups taking place in Diwan of Lutfî and obtained results are going to be given as classifying under four titles in view of their meanings, structure and formations, word types and functions in sentence. In this study, a critical edition of Diwan of Lutfî is used as a source which was prepared by Günay Karaağaç and published by Publications of the Turkish Language Society in 1997. Language and style which Lutfî has used in his Diwan, are going to be presented by means of repetition groups which are going to be studied and it is going to be determined words groups have played how an efficient role in poems of Lutfî.

Keywords:

The Eastern Turkic, Diwan of Lutfî, Repetition Group, Literary Language and style,

PDF

___

ABİK, Deniz, "(İsim1+lI/+lU) (İsim2+lI/+lU) Kuruluşundaki İkilemeler", A.Ü. DTCF Türkoloji Dergisi, 17, 2, 2010, s. 1-20.
AĞAKAY, Mehmet Ali, "İkizlemeler Üzerine", Türk Dili, II/16, Ankara 1953, s. 189.
AĞAKAY, Mehmet Ali, "Türkçede Kelime Koşmaları", TDAY Belleten, Ankara 1954, s. 97-104.
AKSAN, Doğan, "Eski Türk Yazı Dilinin Yaşı İle İlgili Yeni Araştırmalar", TDAY Belleten, 1975-1976, Ankara 1976, s. 133-141.
AKSAN, Doğan, "Eş Anlamlılık Sorunu ve Türk Yazı Dilinin Eskiliğinin Saptanmasında Eşanlamlılardan Yararlanma", A.Ü. DTCF Türkoloji Dergisi, VI/1, Ankara 1974, s. 1-14.
AKSAN, Doğan, "Göktürk Yazıtlarında Söz Sanatları Güçlü Anlatım Yolları", Türk Dilleri Araştırmaları, Ankara 1991, s. 1-12.
AKSAN, Doğan, Halk Şiirimizin Gücü, Bilgi Yayınevi, Ankara 2005.
AKSAN, Doğan, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara 2006.
AKSU, Cemal, Lutfî Divanı'nın Tahlili, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul 2002.
CAFEROĞLU, Ahmet, Türk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul 2000.
ÇAĞATAY, Saadet, (1978), "Uygurca Hendiadyoinler", Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, A.Ü. DTCF Yayınları, Ankara 1978, 29-67.
DEMİRCAN, Ömer, "Türkçe İkilemenin Özüne Doğru", Dilbilim [İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Dergisi], 9, İstanbul 1990, s. 61-92.
DEMİRCAN, Ömer, "Türkçede Pekiştirme İşlemi", Dilbilim [İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Dergisi], 8, İstanbul 1989, s. 147-164.
DENY, Jean, Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Tercüme eden: Ali Ulvi Elöve, Maarif Matbaası, İstanbul 1941.
ECKMANN, János, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, TDK Yay., Ankara 2003.
ECKMANN, János, Chagatay Manual, Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series, Volume 60, Bloomington 1966.
EMRE, Ahmet Cevat, Türk Dil Bilgisi, TDK Yayınları, İstanbul 1946.
ERASLAN, Kemal, Alî-Şîr Nevayî Mecâlisü'n-Nefâyis I (Giriş ve Metin), TDK Yayınları, Ankara 2001.
ERCİLASUN, Ahmet Bican, Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
ERDEM, Mehmet Dursun, (2005), "Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine", Bilig, 33, 2005, s. 189-225.
EREN, Hasan, "İkiz Kelimelerin Tarihine Dair", A.Ü. DTCF Dergisi, VII/2, Ankara 1949, s. 283-286.
ERGİN, Muharrem, Türk Dilbilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul 2007.
GRØNBECH, Kaare, Türkçenin Yapısı, Çev. Mehmet Akalın, TDK Yayınları, Ankara 1995.
HATİBOĞLU, Vecihe, İkileme, TDK Yayınları, Ankara 1971.
KARAAĞAÇ, Günay, Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, Ankara 2009.
KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 2007.
KÖPRÜLÜ, Fuad, "Çağatay Edebiyatı", İslam Ansiklopedisi, C. III, İstanbul 1993.
KULA, Onur Bilge, "Dilin Kültürelliği ya da Kültürün Dilselliği", Bilim ve Ütopya, 1996, 23, s. 46-47.
NAGY, Éva Kincses, "İki taşla bir kuş … Çağatayca Hendiadyoin", V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı I, 20-26 Eylül 2004, TDK Yayınları, Ankara 2004, s. 1126-1136.
ÖZÇELİK, Sadettin, "Eklemeli Tekrarlar Üzerine Tespitler", Türklük Bilgisi Araştırmaları, II/30, 2006, s. 357-380.
ÖZKAN, Mustafa, "Deyimleşmiş İkilemeler", V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 20-26 Eylül 2004, TDK Yayınları, Ankara 2004, s. 2289-2317.
ÖZÖNDER-BARUTÇU, F. Sema, "Eski Türklerde Dil ve Edebiyat", TÜRKLER, C. III, Ankara 2002, s. 481-499.
ÖZÖNDER-BARUTÇU, F. Sema, ‘Alí Şír Nevāyí Muģākemetü'l-LuŞateyn, TDK Yay., Ankara 1996.
TEKİN, Şinasi, "Uygur Edebiyatının Meseleleri (Şekiller-Vezinler)", Türk Kültürü Araştırmaları II, 1965, S. 1-2, s. 26-67.
TEMEL, Emine, "Bilge Kağan Âbidesi'nde Tekrar Grupları", İstanbul Kültür Üniversitesi V. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2014, 23-24 Haziran, İstanbul 2014, s. 111-131.
TOPALOĞLU, Ahmet, Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ötüken Yayıncılık, İstanbul 1989.
TUNA, Osman Nedim, "Türkçede Tekrarlar 1", TDED Dergisi, III, İstanbul 1949, s. 429-447.
TUNA, Osman Nedim, "Türkçede Tekrarlar 2", TDED Dergisi, IV, İstanbul 1950, s. 35-82.
TUNA, Osman Nedim, "Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabii Bir Ünsüz Dizisi", TDAY Belleten, 1982-83, Ankara 1986, s. 163-228.
ÜSTÜNOVA, Kerime, "Dede Korkut Destanlarında Aralıklı İkilemeler", Dil Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara 2002.
VARDAR, Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayınları, İstanbul 2002.
YÜCE, Nuri, "İkilemelerdeki İlginç Problemler", Bahşı Ögdisi 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı, Freiburg-İstanbul, Simurg Yayınları, 1998, s. 419-427.
ZÜLFİKAR, Hamza, Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, TDK Yayınları, Ankara 1995. KISALTMALAR
BK, D: Bilge Kağan Yazıtı / Doğu Yüzü
KT, D: Kül Tigin Yazıtı / Doğu Yüzü
KT, G: Kül Tigin Yazıtı / Güney Yüzü LD: Lutfî Divanı