Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Bakış: Er Sogotoh Destanı Örneği

Alkışlar ve kargışlar, Türk halk edebiyatının anonim türleri arasında yer alırlar. Dua ve beddua olarak bilinen alkış ve kargışlar, aslında Türk kültürü içerisinde birçok farklı amaçla kullanılırlar. Alkış ve kargışların özünü anlamanın en iyi yolu onların içerisinde oluştuğu kültürü bilmekten ve onların hangi işlevlere sahip olduklarını anlamaktan geçer. Esasen tüm halk edebiyatı ürünleri için geçerli olan bu araştırma yöntemi, alkış ve kargışların işlevsel değerini görmek açısından oldukça faydalıdır. Günümüzde kullanım alanı değişmiş olan alkışlar, Türk kültüründe genellikle öncelikli olarak dileklerin ifadesinde, daha sonra ise övgü ve beğeninin anlatımında, saygı gösterisinde ve kötülüklerden kaçınma metodu olarak söylenmektedirler. Kargışlar ise kötü, sıkıntılı, sancılı, üzüntülü, korkunç durumlarda ya tehditkâr unsurun tehdit edilerek korkutulmasında ya da üzüntünün, şikâyetin dile getirilmesinde kullanılırlar. Bu ürünlerin kullanımının en iyi görülebileceği yerlerden biri kuşkusuz Türk kültürünün geçmiş kodlarıyla birlikte yaşamaya ve korunmaya devam ettiği coğrafyalardır. Bunların arasında rahatlıkla Sibirya’yı saymak mümkündür. Saha Türkleri, bir Sibirya halkı olarak kadim Türk kültürünü ve destancılık geleneğini muhafaza eden bir topluluktur. Bu topluluğun en meşhur kültürel ürünlerinden biri Er Sogotoh Destanı’dır. Bu çalışmada alkış ve kargış konusuna Er Sogotoh Destanı çerçevesinde bakılacak olup, destandan çıkarılacak alkış ve kargış örnekleri işlevlerine göre incelenecektir. Kültürel unsurları daha iyi anlamamızı sağlayan işlevselci teori kapsamında alkış ve kargışın Er Sogotoh Destanı’nda hangi durumlarda ve hangi amaçlarla söylendikleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Alkış, Kargış, İşlevselcilik, Saha Türkleri, Er Sogotoh Destanı

A Functional Approach to Blessing and Cursing: The Sample of the Epic of Er Sogotoh

Blessing and cursing are among the anonymous genres of Turkish folk literature. They are actually used for many different purposes in the Turkish culture. The best way to understand the essence of blessing and cursing is to know the culture in which they originate and to understand what functions they have. This research method, which is essentially valid for all folk literature products, is very useful in terms of seeing the functional value of blessing and cursing. Blessing, whose usage area has changed a little today, is generally used in the Turkish culture primarily in expressing wishes, then as a method of expressing praise and admiration, showing respect, and avoiding evil. Cursing is used in bad, troubled, painful, sad, and horrible situations, either to threaten the threatening element or to express sadness and complaint. The best place to observe the use of these products is undoubtedly the geographies where the Turkish culture continues to exist and to be protected with its past codes. Among them, it is possible to count Siberia easily. The Saha Turks are a community that preserves the ancient Turkish culture and epic tradition as Siberian people. One of the most famous cultural products of this community is the Epic of Er Sogotoh. In this study, the subject of blessing and cursing will be examined within the framework of the Epic of Er Sogotoh, and the examples of blessing and cursing to be extracted from the epic will be examined according to their functions. Within the scope of the functionalist theory that enables us to better understand cultural elements, it will be dwelled on in which situations and for what purposes blessing and cursing are said in the Epic of Er Sogotoh.

Keywords:

Blessing, Cursing, Functionalism, Saha Turks, Er Sogotoh Epic,

PDF

___

Akalın, L. Sami. Türk Dilek Sözlerinden Alkışlar ve Kargışlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
Bascom, William R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayınları, (2010): 71-86.
Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlüğü. İstanbul: Yurt Yayınları, 2005.
Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınları, 1969.
Cassirer, Ernst. İnsan Üstüne Bir Deneme. Çev.: Necla Arat. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1980.
Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
Duymaz, Ali. “Sihir Şiirlerinin Bir Türü Olarak Alkışlar” Millî Folklor, 45 (2000): 15-21.
Elçin, Şükrü. Türk Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1986. Ergun. Metin. Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh Destanı, Ankara: TDK Yayınları, 2013. Harmancı, Meriç. Dede Korkut Hikâyelerindeki Alkış ve Kargışlara İşlevsel Bir Yaklaşım, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (2012): 3-17. İnan, Abdülkadir. “Eski Türklerde ve Folklorda Ant” Makaleler ve İncelemeler, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987.
Kaşgarlı Mahmut. Dîvânü Lugati’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.
Kaya, Doğan. Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Ankara: AKMBY, 2001.
Keskin, Ahmet, Türk Kültüründe Alkışlar (Dualar/İyi Dilekler) Ve Kargışlar (Beddualar/Kötü Dilekler): Metin Ve Bağlam Merkezli Bir İnceleme, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2018.
Koçak, Aynur. “Ölümden de Beter: Ölüm Olayının Morfolojik Olarak Beddualara Yansıması” Türk Halk Edebiyatı İncelemeleri Saim Sakaoğlu Armağanı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2013: 141-148.
Oring, Elliott. Folklorun Üç İşlevi Halk bilimsel Tanım Olarak Geleneksel İşlevselcilik. çev. Aslı Büyükokutan. Milli Folklor, 96 (2012): 267-278.
Malinowski, Bronislaw. Bilimsel Bir Kültür Teorisi, çev. Saadet Özkal. İstanbul: Kabalcı, 1992.
Pickering, David. A Dictionary of Folklore, New York: Facts on File, 1999.