From Theory to Education: Sociology Books Translated for Sociology Education in the Early Republican Period (1928-1950)

Translation played an important role in the modernization efforts that started in the Tanzimat period and continued following the foundation of the Turkish Republic. In a period of more than 100 years, numerous literary and scientific works were translated into Turkish. Sociology was also one of these disciplines. Starting from 1928, when the Latin script was officially accepted, a number of sociology books were translated from English, German and French into Turkish. In this respect, the present study focuses on the translators and reasons for the translation of sociology books between 1928 and 1950. It mainly argues that these books were translated by teachers and university lecturers, who were also translators, with the aim of creating a textbook repertoire for sociology classes at high schools and universities. In this respect, Even Zohar’s notion of culture repertoire was used to emphasize the role played by translated sociology books in sociology education in the Early Republican period. Toury’s notion of agent of change was used to explain how teachers and university lecturers translating these books shaped the academic discipline. The contribution of translation activities to education was revealed through the eyes of translation studies. The findings of the present study demonstrated that teachers and university lecturers who also gained a translator identity filled a significant gap in the field of social sciences in the Early Republican period and enabled the sociology education to gain a new momentum in Turkey in the following years

uramdan Eğitime: Erken Cumhuriyet Döneminde Sosyoloji Eğitimi için Çevrilen Sosyoloji Kitapları (1928-1950)

Tanzimat ile başlayıp Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte devam eden dönemdeki modernleşme çabalarında çeviri faaliyetleri önemli bir rol oynamıştır. Söz konusu 100 yılı aşkın sürede birçok edebi ve bilimsel eser Türkçeye çevrilmiştir. Sosyoloji de bu dönemde çeviri yoluyla katkı sağlanan disiplinlerden birisi olmuştur. Özellikle Latin harflerine geçilen 1928 yılından itibaren İngilizce, Almanca ve Fransızca dillerindeki sosyoloji kitaplarının Türkçeye çeviri yoluyla kazandırılmış olduğu görülmektedir. Buna değinmeyi amaçlayan mevcut çalışma, 1928 ve 1950 yılları arasında bu sosyoloji eserlerinin çevrilme amaçlarına ve çevirmenlerine odaklanmaktadır. Çalışmanın temel iddiası, bu eserlerin dönemin öğretmenleri ve öğretim üyeleri tarafından lise ve üniversitedeki sosyoloji derslerinde okutulacak bir ders kitabı repertuarı oluşturmak amacıyla çevirildiği yönündedir. Adı geçen kitapları ve çevirmenleri incelemek için iki farklı kuramsal çerçeveden yararlanılmıştır. Even Zohar’ın kültür repertuarı kavramı çevirilen kitapların Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında sosyoloji eğitiminde oynadığı rolü açıklamak için kullanılmıştır. Toury’nin değişim öznesi kavramından ise çevirilerin çoğunu yapan öğretmen ve öğretim üyelerinin çevirmen kimlikleri ile bu disiplini şekillendiren kişiler olduğunu vurgulamak için yararlanılmıştır. Böylece çeviri faaliyetlerinin eğitim dünyasına sağladığı katkının çeviribilim bakış açısıyla ortaya konulması amaçlanmıştır. Mevcut çalışmanın bulguları, mesleki kimliklerinin yanına çevirmen kimliğini de ekleyen eğitimcilerin hem Erken Cumhuriyet döneminde sosyal bilimler alanında önemli bir teorik boşluğu doldurduklarını, hem de ileriki yıllarda gerçekleşecek sosyoloji eğitiminin farklı bir ivme kazanmasını sağladıklarını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Çeviribilim, Sosyoloji, Erken

___

Alp, H. (2005). Kazım Nami Duru. İstanbul Üniversitesi Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 8, 125-150.

Arı, S. (2014). Çeviri sosyolojisi. Aylak Adam.

Arslanoğlu, İ. (2001). Ortaöğretimde sosyoloji öğretimi. Türkiye Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 2, 63-89.

Basın ve Yayın Yüksekokulu (1982). İçindekiler. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın ve Yayın Yüksekokulu Yıllık, 7, iii.

Baş, M. F. (2014). Gerhard Kessler’in Türkiye’deki sosyoloji anlayışına katkısı. Sosyoloji Dergisi, 3 (28), 201-222.

Çelebi, N. & Kızılçelik, S. (2002). İstanbul’da bir Alman profesör: Gerhard Kessler. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 105-123.

Çelebi, N. (2010). Türkiye’de sosyoloji. E. Eğribel & U. Özcan (Der.), Türk sosyologları ve eserleri – II (s. 52-94). Kitabevi.

D’Hulst, L. (2001). Why and how to write translation histories. Crop, 6, 21-32.

Dever, A. (2014). Erken Cumhuriyet döneminde yabancı düşünürler tarafından yazılan ve günümüz Türkçesine tercüme edilen sosyolojiye giriş mahiyetindeki kitapların sistematik analizi. International Journal of Social Science, 29 (3), 67-82. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2540

Ergin, O. (1941). Türkiye maarif tarihi, cilt 3. Osmanbey Matbaası.

Erişçi, L. (1941). Türkiye’de sosyolojinin tarihçesi ve bibliyografyası. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 1 (1), 158-169.

Erişirgil, M. E. (1984). Bir fikir adamının romanı: Ziya Gökalp. Remzi Kitabevi.

Even Zohar, I. (2010). Papers in cultural research. Telaviv University.

Fındıkoğlu, Z. F. (1944). Cemaat ve cemiyet nazariyesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 9 (4), 712-748.

Fındıkoğlu, Z. F. (1950). Profesör Kessler’i uğurlarken. İş, 17 (113), 15-18.

Kaçmazoğlu, H. B. (2002). Türk sosyoloji tarihi üzerine araştırmalar. Birey Yayıncılık.

Kösemihal, N. Ş. (1950). Terbiye ve sosyoloji. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (7), 155- 157.

Kültür Bakanlığı. (1935). Lise filozofi programı kılavuzu, 1935-1936 öğretim yılı için. Devlet Basımevi.

Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer İstanbul Eğitim Merkezi. (2020, Aralık). Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer kimdir? Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı, Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri Personeli. https://cikpemist.adalet.gov.tr/sulhi-donmezer-kimdir

Öymen, M. R. (1947). Çevirenin birkaç sözü. P. A. Sorokin (yaz.), Yüzyılımızın sosyoloji nazariyeleri birinci kitap (vii-viii). Hüsnütabiat Matbaası.

Özcan, U. (2010). Türkiye’de sosyoloji: Başlıca akımlar, dönemler ve figürler. E. Eğribel & U.

Özcan (Der.), Türk sosyologları ve eserleri – II (s. 95-216). Kitabevi.

Özkan, M. (1992). Sadettin Buluç. İslam ansiklopedisi (Cilt 6). Türkiye Diyanet Vakfı.

Paker, S. (1991). Turkey. R. Ostle (der.), Modern literature in the Near and Middle East (s. 17-32). Routledge.

Schneider, L. (1968). Pitirim A. Sorokin: Social science in the "Grand Manner". Social Science Quarterly, 49 (1), 142-151.

Sezer, B. (1989). Türk sosyologları ve eserleri I. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3 (1), 1-96.

Tahir Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar: Çeviri tarihine yaklaşımlar. Scala.

Tahir Gürçağlar, Ş. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey: 1923-1960. Rodop

Tan, M. (1987). Ortaöğretim kurumlarında sosyoloji öğretimi. O. N. Poyrazoğlu (Der.), Ortaöğretim Kurumlarında Sosyal Bilimler Öğretimi ve Sorunları (s. 167-194). TED Yayınları.

Tanpınar, A. H. (1988). 19. asır Türk edebiyatı tarihi. Çağlayan.

Tekin, Y. (2002). Türkiye'de ilk sosyalist hareket "İştirak Çevresi"nin sosyalizm anlayışı üzerine bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 57 (4), 171-184.

Tezcan, M. (1969). Türk sosyoloji bibliyografyası, 1928-1968. Başnur Matbaası.

Toury, G. (2002). Translation as a means of planning and the planning of translation: A theoretical Framework and an exemplary case. S. Paker (Der.), Translations: (Re)shaping of literature and culture (s. 148-165). Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.

Tuna, O. (1964). Kessler Hoca’nın ölümü. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 15, 11-18.

Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2010). TBMM albümü 1920-2010: Cilt 2 1950-1980. Gökçe Ofset Matbaacılık.

Ülken, H. Z. (1941a). İçtimaiyata başlangıç. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (1), 321-322.

Ülken, H. Z. (1941b). Ekonomik sosyolojiye giriş. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (1), 324-325.

Ülken, H. Z. (1943). İçtimaiyat usulünün kaideleri. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (2), 409- 416.

Ülken, H. Z. (1947a). Ahlak ve hukuk kaideleri hakkında dersler. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (4), 292-293.

Ülken, H. Z. (1947b). İçtimai morfoloji. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (4), 303-304.

Ülken, H. Z. (1952). Tecrübi sosyoloji. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 2 (7), 148-149.

Ünsaldı, L. (2013). Sosyoloji tarihi: Dünyada ve Türkiye’de. Heretik Yayıncılık.

Varol, M. (1982). Tek parti döneminde ortaöğretimde sosyoloji öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7, 121-147.