BENLİK HAZİNESİNİN KEŞFİNDE İSKENDER’İN İÇSEL YOLCULUĞU

Klasik metinler ve halk anlatıları toplumun değer yargılarının, inanışlarının sevinç ve korkularının dışa vurumu olduğu gibi bireyin kendini tanıması, varoluşunun bilincine varması bağlamında önemli unsurları ve sembolik anlatımları bünyesinde barındırır. Edebî metinlerde kullanılan birçok hayali unsur, bize fantastik gelirken Jung’un psikolojik yaklaşımında bu unsurlar, birer arketip olarak karşımıza çıkar. Masal, destan, mitoloji gibi anlatımlarda sıkça karşımıza çıkan arketipsel sembolizm, klasik şiirin destanları/romanları olan mesnevilerde kullanılan sembolik anlatımlarla benzerlik gösterir. Özellikle destansı bir nitelik taşıyan Ahmedî’nin İskender-nâme adlı eserinin, kökeni ritüel ve mitoslara dayanan “ayrılma-erginlenme-dönüş” arketiplerine uygun olarak bireyselleşme mücadelesi, “yüce birey, anima-animus ve gölge” arketiplerinin tüm özelliklerini yansıttığını görmekteyiz. Eserde görülen tüm bu kavramlar, aynı zamanda tasavvufî anlamları da içinde barındırır. Tasavvufta insan-ı kâmil olma yolunda salikin aşması gereken süreçlerle Jung psikolojisinin asıl gayesini oluşturan bireyleşim aşamaları birebir benzerlik gösterir. Bu benzerliği İskender-nâmede açık bir şekilde görmek mümkündür. İskender’in gördüğü rüyanın ilahî bir sembol olduğunu anlamasıyla başlayan yolculuğu ve bu yolculukta yaşadığı tüm maceralar onun kemalata/ insan-ı kâmil mertebesine ulaşmadaki aşamaları içermektedir. İskender’in yaptığı mücadelelerin, ejderha, şeytan ve devlerle giriştiği savaşın ve Hızır ile ab-ı hayatı bulmak için çıktığı zorlu yolculuğun kahramanın bireyleşim/kemalat sürecindeki etkileri şâir, bir takım semboller üzerinden anlatmıştır. Bu çalışmada XIV. yüzyıl şâirlerinden Ahmedî’nin İskender-nâme adlı eseri, kahramanlık mitosuna ve arketipsel sembolizme göre ele alınıp incelenmiştir.

ALEXANDER THE GREAT'S INNER JOURNEY FOR THE REVELATION OF THE MINE OF SELF

Classical texts and folk narratives contain important elements and symbolic narratives in the context of the self-recognition of the individual as well as the self-awareness, as well as the expression of the value judgments and beliefs of the society. While many imaginary elements used in literary texts come to us as fantastic, these elements appear as archetypes in the psychological approach of Jung. Archetypal symbolism, which is frequently encountered in expressions such as fairy tales, epics, mythology, is similar to the symbolic expressions used in mesnevis, the epics/novels of classical poetry. In particular, we see that Ahmedî’s ‘Iskender-nâme’, which has an epic nature, reflects all the characteristics of the archetypes of the os supreme individual, anima-animus and shadow adlı, the origin of the ritual and myths in accordance with the archetypes of, separation-individualization-return. All these concepts seen in the work also contain mystical meanings. The processes that must be overcome by the devotee on the path of becoming a human being in Sufism and the individualization stages that constitute the real purpose of Jung psychology are exactly similar. It is possible to see this similarity clearly in İskender-nâme. The journey that Alexander began to realize was a divine symbol, and all the adventures he experienced in this journey included his stages in reaching the rank of individuation. The struggle of Alexander, the dragon, the devil and the war with the giants and the Khidr and the life of the difficult journey to find the life of the abduction of the hero’s individualization/archival process, the effects of a team, told through a number of symbols. In this study XIV. A century-old poet Ahmedî’s Iskender-nâme was examined according to the heroic myth and archetypal symbolism.

PDF

___

Ahmedî (tarihsiz), İskender-nâme (haz. Yaşar Akdoğan), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü e-kitap: http://ekitap.kultur turizm.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0
Bars, Mehmet Emin (2018), “Deli Dumrul Anlatısının Arketipsel Sembolizm Açısından İncelenmesi” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmalar Dergisi, Sayı:44, Güz.
Campbell, Joseph (2010), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Cebecioğlu, Ethem (2005), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul.
Çamuroğlu, Reha (2006), Dönüyordu/Bektaşilikte Zaman Kavrayışı, Kapı Yayınları, İstanbul
Doğan, Ahmet (2006), “Bireyleşim/Kemalat Sürecinde Kapalı ve Dar Mekânlar” Bilig, Bahar / 2006, sayı 37.
Eliade, Mircea (1994), Ebedî Dönüş Mitosu, İmge Kitabevi, Ankara
Fordham, Frieda (2011), Jung Psikolojisinin Ana Hatları, Say Yayınları, İstanbul.
Gökeri, A. İpek (1979), “Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması” (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1940), Sıhhat ve Maraz, Millî Mecmua Basım Evi, İstanbul.
İçli, Ahmet (2013), “Ruh’un Kendine Yolculuğu: Arketipsel Sembolizm Bağlamında Sıhhat ü Maraz Üzerine Bir İnceleme” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall.
İçli, Ahmet (2010), Fenomenolojik Açıdan “Kazan Begün Oğlu Uruz Begün Tutsak Olduğu Boy”un İçerik Düzlemi Üzerine Bir İnceleme, Türk Epik Ananesinde Destan, VI. Uluslararası Folklor Konferansı.
Jung, Carl Gustav (2008), Dört Arketip, Metis Yayınları, İstanbul.
Kanter, Fatih (2010) “Modern Anlatı-Destan İlişkisinin Arketipsel Sembolizm Açısından İncelenmesi” Türk Epik Ananesinde Destan, VI. Uluslararası Folklor Konferansı.
Karadeniz, Mustafa-Duran Oto, Elif (2017), “Cemal Süreya Şiirinde Kadın İmgesinin Görünümleri” Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi Cilt 7 Sayı 2/1.
Karagözlü, Volkan (2012), “Arketipsel Sembolizm Bağlamında Mihr ü Vefâ Mesnevisinin İncelenmesi” Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or TurkicVolume 7/1 Winter 2012, p.1405-1421.
Kayıklık, Hasan (2009), Tasavvuf Psikolojisi, Akçağ Yayınları, Ankara 2009.
Kazaz, Nalan (2016), “Jung’ın Arketip Nitelendirmesi Açısından Gazellerin Psikolojik Analizi (Necâtî ve Fuzûlî ‘Gayrı’ Redifli Gazelleri), Hikmet Dergisi Sayı:28.
Kayaokay, İlyas (2014), “Fuzûlî’nin Leyla İle Mecnûn Mesnevîsinin Arketipsel Sembolizm Bağlamında Çözümlenmesi” The Journal of Academic Social Science, Yıl: 2, Sayı: 7, Aralık.
Kısa, Cihad (2004), “Carl Gustav Jung’ta Din ve Bireyleşme Süreci” (Basılmamış YL Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Komisyon (2005), TDK Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara.
Namlı, Taner (2007) “Arketipsel Sembolizm Açısından Elif Şafak’ın Pinhan Romanının İncelemesi” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 2/4 Fall.
Azizüddin Nesefî (1990), Tasavvufta İnsan Meselesi, Dergâh Yayınlar, İstanbul.
Özbek Arslan, Naciye (2017), “Gelibolulu Ali’nin Mihr u Mâh Mesnevisini Jung’ın Arketipsel Sembolizm Kuramı Açısından Okuma Denemesi”, ANASAY, Sayı:2.
Özcan, Tarık (2003), “Osmancık Romanının Arketipsel Sembolizm Bakımından Çözümlenmesi”, Bilig, Yaz/ 2003, sayı 26.
Özher, Sema (2006), Beyaz Gemi Adlı Romanda Yüce Birey Arketipi, Bilig, Bahar, sayı: 37.
Pearson, Carol S. (2003), İçimizdeki Kahraman, Akaşa Yayınları, İstanbul.
Sambur, Bilal (2005), Bireyselleşme Yolu, Elis Yayınları Ankara.
Sayar, Kemal (2011), Sûfî Psikolojisi, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
Spiegelman, M. J. , Pir Vilayet İnayet Han, Fernandez, Tasnim. (Editör) (1994), Jung Psikolojisi ve Tasavvuf, İnsan Yayınları, İstanbul.
Stevens, Anthony (1999), Jung, (çev. Ayda Çayır), Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Şimşek, Esma-Şenocak, Ebru, (2009), “İbni Sina Hikâyelerinin Arketipsel Tahlili”, Milli Folklor, Yıl: 29, Sayı:82.
Talianova, Mariia (2015), “Türk ve Rus Halk Masallarında Kadın Arketipinin Karşılaştırılması” (Yayınlanmamış YL Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara.
Uludağ, Süleyman (1999), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, marifet Yayınları, İstanbul.
Yavuzer, Nirgül (2011), “Perseus Kahramanlık Mitinin Arketipsel Sembollerle İncelenmesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi SBE Dergisi Yıl:10, Sayı: 19, Bahar.
Yılmaz, Ebru Burcu (2011), “Hikâye ve Romanlarda Sembol Dilinin Görüntüleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilig, Kış, Sayı: 56.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ