MUHAMMED B. KALAVUN’UN ÜÇÜNCÜ SALTANAT DÖNEMİ’NDE (1310-1341/H. 709-741) MEMLÛK İKTİSADİ HAYATINI ETKİLEYEN UNSURLARA GENEL BİR BAKIŞ

Jeopolitik ve stratejik açılardan Yakındoğu coğrafyasının önemlibölgelerinden biri olan Mısır’da Nil nehri parlak medeniyetlerin ortayaçıkmasına zemin hazırlamıştır. İslamî dönemin başlamasındangünümüze uzanan tarihsel süreçte Memlûk hâkimiyeti Mısır’a yaptığıkatkılar bakımından büyük önem taşır. Memlûk Tarihi’nde deMuhammed b. Kalavun Dönemi (1293-1341) tarihçilerin kayıtlarındakalan ilgi çekici notlar ve günümüze ulaşan somut eserleriyle ayrıcaehemmiyet arz eder. Muhammed b. Kalavun genel devlet siyaseti olarakbir taraftan Haremeyn’in hamiliği rolünü başarıyla üstlenirken diğeryandan Aragon, Kastilya, Venedik gibi devletlerle çok boyutlu ilişkilerkurma vizyonuna sahip olduğunu ortaya koymuştur.Memlûk siyasi tarihinde en uzun süre hükümdarlık yapanMuhammed b. Kalavun aynı zamanda devleti iktisadi açıdan en yüksekseviyeye çıkaran hükümdar olarak tarihe geçmiştir. Eldeki veriler dinariçin ideal ve şer’i vezin olan 4.25 gram, dirhem için ise 2.97 gramlıkölçülere en yakın değerlere Muhammed b. Kalavun Dönemi’ndeulaşıldığını net olarak ortaya koymaktadır. Nitekim bu dönemde dinarve dirhemin kazandığı 4 ve 2.93 gr. seviyelerinin Memlûk Devletiyıkılana kadar bir daha yakalanamadığı görülmektedir. Memlûkparasının değer kazanmasında ya da değerinin korunmasındaMuhammed b. Kalavun’un titizlikle uyguladığı iktisat politikalarınınkatkısı büyüktür. Üretimi artırıcı vergi uygulamaları, er-Ravku’n-Nâsırîadıyla bilinen büyük ve köklü toprak reformu ve sahte parayla etkin mücadelenin paranın değerini korumada önemli rolleri olduğugörülmektedir.Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde iktisadi açıdan yakalananbüyük başarılara rağmen, aynı zamanda Memlûk ekonomisini olumsuzetkileyen pek çok durum olduğu görülmektedir. Yönetim sistemindenkaynaklan krizler, salgın hastalıkların neden olduğu toplu ölümler,kitlesel göç hareketleri, doğal afetler, Nil rejiminin düzensizliklerindenkaynaklanan kuraklık ya da taşkınlara bağlı olarak ortaya çıkanenflasyon hareketleri bu dönemde Memlûk iktisadi hayatını olumsuzetkileyen unsurlar olarak dikkat çekmektedir. Her şeye rağmenMuhammed b. Kalavun’un iktisadi sorunlara çözüm bulma ve Memlûkekonomisini idare bakımından başarılı olduğuna hükmetmek mümküngörünmektedir.

A GENERAL OUTLOOK ON FACTORS AFFECTED MAMLUK ECONOMIC LIFE DURING THE THIRD REIGN OF MUHAMMED B. KALAVUN (1310-1341/H.709-741)

Nile River set the stage for the appearance of outstanding civilisations in Egypt – one of the geopolitically and strategically important regions of the Near East. Mamluk authority is of great importance in terms of their contributions to Egyptin the historical process from the times when Islamic domination started, to our present day. Muhammed b.Kalavun period (1293-1341) is also significant for the intriguing notes in the records of historians and tangible works existed until today.Whilst playing the role of protectorate of Haremeyn(Mecca and Medina) in general state politics; Muhammed b.Kalavun displayed that he had the vision of making multidimensional contacts with states such as Aragon, Castile and Venezia. Muhammed b. Kalavun, who ruled the longest in the political history of Mamluks, at the same time, marked his name in history as the ruler maximising the state in terms of economics.Available data encloses that the closest value as 4.25 grams, ideal measurement for dinar, and 2.97 grams for dirham were reached during Muhammed b. Kalavun. Indeed, it is a fact that 4 and 2.93 gr value of dinar and dirham in this period could not be matched until the Mamluk Sultanate fell. Economic policies carefully applied by Muhammed b. Kalavun have great contribution to increase and maintaine the value of Mamluk currency. It is obvious that production-increasing tax applications, grand and radical land reform known as er-Ravku’n-Nasrıri and fight against counterfeit money have significant role in protecting the value of the money. Despite of great success in economics in Muhammed b. Kalavun Period, it can also be observed that there are many cases affecting Mamluk economy in a negative way. Crisis resulting from administrative system, deaths following epidemics, mass migration, natural disasters, drought resulted from irregularities in Nile’s regime and inflations in parallel with overflows catch attention as negative effectors of Mamluk economic life. Nonetheless;it appears to be possible to conclude that Muhammed b. Kalavun was successful at finding solutions in economic problems and managing the Mamluk economy.

PDF

___

Aktan A (1996) Bahrî Memlûklerden Sultan Kalâvûn ve Hanedanı Belleten, Cilt LIX/226: 605-620.
Ayalon D (1979) The Mamluk Military Society (Variorum Reprints, London).
Ashtor E (1976) A Socıal and Economic History of The Near East in The Middle Ages, (St. James’s Place, London).
Âşur S.A (1976) el-Asru’l-Memâlikî fî Mısr ve’ş Şam, 2. Basım (Dâru’n Nehdati’l Arabiyye, Kahire).
Atiya A. S (1966) Egypt and Aragon: Embassies and diplomatic correspondence between 1300 and 1330 A.D. (yy).
Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l Müeyyed İmadüddin İsmail(1997/1417) el-Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer, thk. Mahmud Deyyub (Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut).
Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l Müeyyed İmadüddin İsmail-(Tarihsiz) Takvimü’l-Büldân, M. Reinaurd (Neşr.), (Darü’s-Sâdır, Beyrut).
Emin Sami Paşa (1356/1937) Takvimü’n-Nil, Salah Fazl(haz.), Darü’l-Kütüb ve’l-Vesaiki’lKavmiyye, Kahire.
Garsüddin Halil b. Şahin ez-Zâhirî (1988) Zübdetü Keşfi’l-Memâlik ve Beyani’t-Turuk ve’l-Mesâlik (Daru’l-Arabi’l-Bustanî, Kahire).
Genç M (2000) Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken, İstanbul).
Gökhan İ (1998) XIII ve XIV. Yüzyıllarda Mısır ve Suriye’de Krizler, Kıtlıklar ve Vebalar. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
Hammâde M. M (1398/1978) el-Vesâiku‟s-Siyâsiyyeti ve‟l-İdâriyyeti li‟l-Asri‟l Memlûkî, (y.y.,Dımaşk).
Herodotos (2014) Histories, X. Basım, çev. Müntekim Ökmen. Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul).
Hınz W (1990) İslâm’da Ölçü Sistemleri, çev. Acar Sevim, (Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul).
İbn Devâdârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek (1960) Kenzü’d-Dürer ve Câmiu’l-Gurer: ed-Dürru’lFâhir fi Sireti’l-Meliki’n-Nâsır, Cilt 9, Hans Robert Roemer (thk.) (y.y.,Kahire).
İbn Devâdârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek (1971) Kenzü'd-Dürer ve Câmiu'l-Gurer: ed-Dürretü’z-Zekiyye fi Ahbâri Devleti (Mülüki)’t – Türkiyye, Ulrıch Haarman (thk), Cilt 8, (y.y., Kahire).
Miskiyye fi’d-Devleti’t-Türkiyye: min Kitabi’lCevheri’s-Semin fi Siyeri’l-Hulefa ve’l-Mülûk ve’s-Selatîn (min sene 637 hatta sene 805), Ömer Abdüsselam Tedmürî (thk.), Sayda: el-Mektebetü’l-Asriyye.
İbn Hacer, Ebü’l Fazl Şihabüddin Ahmed (1414/1993) ed-Dürerü’l-Kâmine fi Â’yani’l-Mieti’sSâmine, Cilt I-IV, (Darü’l-Cil, Beyrut).
İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed (1413) Kitâbü’l-İber ve Divanü’lMübtede ve’l-Haber fî Eyyami’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men Asarahum min Zevi’sSultani’l-Ekber (Dârü’l-Kütübü’l İlmiyye, Beyrut ).
al-Harity H (2000) The Patronage, of al-Nasir Muhammad İbn Qalavun 1310-1341, Mamluk Studies Review, IV: 219-244.
İbn İyas, Ebü'l-Berekat Zeynüddin Muhammed (1431/ M. 2010 ) Bedaiü'z-Zuhur fî Vekaii'd-Duhur, Muhammed Mustafa (thk.),Cilt 1-5 (Müessesetü’r-Reyyan el-Ma’hedü’l-Almani li’l Ebhasi’şŞarkıyye, Beyrut).
İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail (1995) el-Bidâye ve’n-Nihâye (Büyük İslam Tarihi), Mehmet Keskin (çev.), (Çağrı Yayınları, İstanbul).
İbn Tagribirdî, Ebü’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf (1413/1992) en-Nücûmü’z-Zâhire fi Mülûkü Mısr ve’l-Kahire, Cilt 8-9, Muhammed Hüseyn Şemsuddin (thk.), (Darû’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut).
İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddin Ömer (1996) Tetimmetü’l-Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer (Târihu İbni’l Verdî), Cilt I-II, (Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut).
Kanat C (2000) Gazan Han Zamanında Memlûk Devleti’ne İltica Eden Uyratlar, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı 15: 105-120.
el-Makrizî, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed(1939) Kitâbü's-Sülûk li-Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk, neşr.
Muhammed Mustafa Ziyade, Cilt I-III, (Matbaatü'l-Cenne, Kahire). el-Makrizî, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed--el-Hıtatü’l-Makriziyye el-Mevaiz ve’l-İtibar fi Zikri’l-Hıtat ve’l-Asar, (Tarihsiz), Cilt I-II, (Darü’s-Sadr, Tab’atü Cedidetü Bil-Ufset, Beyrut).
Necidî A.H.M (1993/1414) en-Nizamü’n-Nakdiyyi’l-Memlûkî 648-922 h/1250-1517 m: Dirase, Tarihiyye, Hadariyye (Mektebetü’l Ubeykan, Riyad).
Nüveyrî, Ebü’l Abbas Şihabüddin Ahmed (1412/1992) Nihayetü’l-Ereb fi Fünuni’l-Edeb, thk. el-Baz el-Arinî, (el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitab, Kahire).
Pedani M. P. (2002) Bahrî Memlûklerle Venedikliler Arasındaki Ticari Antlaşmalar, Mahmut Yavaşi (çev.), Türkler, Cilt 5 (Yeni Türkiye Yayınları, Ankara).
Poliak A. N (1939) Feudalism in Egypt, Syria, Palestine and the Lebanon: (1250-1900), (The Royal Asiatic Society, London).
Rükneddin Baybars el-Mansurî ed-Devâdar (2016)et-Tuhfetü’l-Mülûkiyye fi'd-Devleti't-Türkiyye, Hüseyin Polat (çev.) (Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara).
Rükneddin Baybars el-Mansurî ed-Devâdar-(1998/1419) Zübdetü’l-Fikre fi Tarihi’l-Hicre, thk. D. S. Richards. (Das Arabische Buch, Beyrut).
es-Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddin Halil b. İzzeddin Aybek (1418/1998) A’yânü’l-Asr ve A’vanü’nNasr, Cilt 1-2-4, Dr. Ali Ebû Zeyd ve diğerleri (thk.), (Darü’l-Fikr, Dımaşk).
Said R (1933) The River Nile (Pergamon Press, yy.) Sağlam A (2015) Memlûk Sultanı Nâsır Muhammed b. Kalavun’un Siyasi Faaliyetleri (684-741/1285- 1341). Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Manisa.
Selîm M. R (1962) Asru Selâtini’l-Memâlîk ve Nitâcühü’l-İlmî ve’l-Edebî, Cilt 3, Mektebetü’l Adab el-Cemami’, Kahire).
Surûr M. C (1947) Devletu Benî Kalavun fi Mısr, (y.y.,Kahire). es-Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman (1997) Hüsnü’l-Muhadara fî Ahbâri Mısr ve’l-Kahire, Cilt I-II, (yy, Beyrut).
Tsugitaka S (1998) The Prorosers and Supervisors of al-Rawk al-Nasırî in Mamluk Egypt. Mamluk Studies Review II: 73-92.
Ullmann W. (1972) A Short History of the Papacy in the Middle Ages (Methuen Co Ltd, London).
Yiğit R (2018), Muhammed b. Kalavun Dönemi’nde Mısır’da Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayat, Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Nevşehir
Ziya Paşa (2013) Endülüs Tarihi, haz. Cemil Çiftçi, (Mostar, İstanbul).

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ