MECLİS-İ MEBUSAN’DA MARAŞ MEBUSLARI (1877-1920)

Osmanlı Devleti’nin ilk Anayasası olan Kanun-ı Esasi 23 Aralık1876 tarihinde ilan edilerek yürürlüğe girmiştir. Böylece OsmanlıDevleti’nde Birinci Meşrutiyet Dönemi başlamış, parlamenter yönetimanlayışı resmi olarak uygulanmaya başlamıştır. Türk-İslam Tarihinin ilkanayasası olarak kabul edilen Kanun-ı Esasi’nin yayınlanmasındansonra Osmanlı devletinde yeni bir dönem başlamış oldu. Bu dönemekadar monarşik bir idareye sahip olan Osmanlı devletinde ilk defa batılıanlamda meşruti monarşi dönemine geçilmiş oldu. Bu süreçte devletinbirçok sorunlarla uğraşmak zorunda kalması siyasal rejimin işleyişiüzerinde de olumsuz etkiler yarattı ve meşruti yönetim çok uzun sürmediancak atılan bu ilk adım ve uygulamalar daha sonraki süreç açısındanönemli oldu.Osmanlı parlamentosu, faaliyetlerine 19 Mart 1877 tarihindebaşladı. Osmanlı parlamentosunda halkın oyları ile belirlenen Meclis-iMebusan’a o yıllarda idari açıdan Halep Vilayetine bağlı MaraşSancağından tek mebus katılmıştır. Birinci Meşrutiyet Dönemi, 1877-1878 Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki savaş sebep gösterilerekanayasanın tatil edilmesi ve meclis çalışmalarının durdurulması ile sonaermiştir.17 Şubat 1878 tarihinden 23 Temmuz 1908 tarihine kadar devameden bu dönem merkezi yönetimin sıkı bir şekilde uygulandığı bir dönemolmuştur. Bu dönemde devletin katı yönetimine rağmen Gençtürklerin(Jön Türk) fikri oluşumu şekillenerek özgürlükçü bir siyasi hareketortaya çıkmıştır. İttihat ve Terakki adıyla ortaya çıkan bu siyasi hareket,bir süre sonra çok geniş bir kitleyi etkilemeyi başarmıştır. 1908 yılının23 Temmuzunda Jöntürk devrimi ve baskısıyla Sultan II. Abdülhamidmeşrutiyeti ilan etmek mecburiyetinde kalmıştır. II. Meşrutiyetin ilanı ileKanun-ı Esasi yeniden uygulamaya konmuş ve seçimlerin yapılmasından sonra Osmanlı parlamentosu yeniden açılmıştır. Meclis-i Mebusan 17Aralık 1908'de çalışmalarına başlamış ve bu süreçte üç dönem çalışmayapabilmiştir. İkinci Meşrutiyet döneminde ise Meclis-i Mebusan’aMerkez Sancağı’nı temsilen 10 mebus katılmıştır. Osmanlı DevletininI.Dünya savaşına dahil olmasından sonra bir süre çalışmalarına aravermiş olsa da yeniden çalışmalarına devam etmiştir. Savaş sonundaOsmanlı Devletinin yenilgisi üzerine imzalamış olduğu MondrosMütarekesi sonrasında sultanın emri ile 21 Aralık 1918'de kapatılmıştır.Osmanlı Meclis-i Mebusanı son olarak 12 Ocak 1920 tarihinde açılmış vebu dönemdeki en önemli faaliyetlerinden biri Misak-ı Milliyi kabul etmesiile gerçekleştirmiştir. Son Osmanlı Mebuan Meclisinde de Maraş’ıtemsilen 2 mebus görev yapmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı Meclis-iMebusan’ındaki, Maraş Vilayeti Merkez Sancağı’nı (Maraş) temsil edenmebusların özgeçmişleri ve Meclisteki faaliyetleri arşiv ve meclis zabıtkayıtları esas alınarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.

THE DEPUTIES OF MARAS IN THE OTTOMAN CHAMBER OF DEPUTIES (1877-1920)

The Ottoman constitution of 1876 (Turkish: Kanûn-i Esâsî; English: "Basic Law") was the first constitution of the Ottoman Empire. It was promulgated on December 23, 1876. Thus, the First Constitutional Era (Birinci Meşrutiyet Devri) of the Ottoman Empire and the process of the parliamentary system began in history of Turkish democracy with the promulgation of the Basic Law. With the promulgation of Basic Law, which is accepted as the first constitution of Turkish-Islamic history, a new era began in the Ottoman Empire. For the first time in the Ottoman Empire, which had a monarchical administration until this period, started a period of constitutional monarchy similar to that in Europe. The empire had to deal with many problems in this process and these problems had negative effects on the functioning of the political regime, thus the constitutional government did not last long, but these first steps and practices were important for the subsequent process. The Ottoman Parliament began its activities on March 19, 1877. In this first Ottoman parliament, whose members were elected by public, only a deputy was elected from the Maras Sanjak of Haleb province. The First Constitutional Era ended with the suspension of the Ottoman Parliament and the constitution by Sultan on 14 February 1878, on the pretext of the national emergency engendered by the ongoing war with Russia in 1877-1878.

PDF

___

BOA. DH. SYS. 122/32-12.
Hasan Fehmi Efendi, MMSD (Meclis-i Mebusan Sicil Dosyası), Dosya No: 110/381.
Mehmet Şükrü Efendi, MMSD (Meclis-i Mebusan Sicil Dosyası), Dosya No: 111.
Maraş Hacı Evliya Efendi MMSD (Meclis-i Mebusan Sicil Dosyası), Dosya No:380
Agop Hırlakyan, MMSD (Meclis-i Mebusan Sicil Dosyası), Dosya No: 538.
Abdulkadir Emirmahmutoğlu, MMSD (Meclis-i Mebusan Sicil Dosyası), Dosya No:537, TBMM Arşivi, Tercüme-i Hal Kâğıdı, ŞDN:585.
Osmanlı Mebusları, Birinci Dönem, (17 Ekim 1324-5 Ocak 1327), Basılmamış Defter, Ankara, 1946.
Osmanlı Mebusları, İkinci Dönem, (27 Mart 1328-23 Temmuz 1328) Basılmamış Defter, Ankara 1946.
Osmanlı Mebusları, Üçüncü Dönem, (15 Şub 1328-23 Temmuz 1328), (1329-21 Aralık 1334), Basılmamış Defter, Ankara, 1946.
(MMZC)Meclis-i Mebusan (1293-1877) Zabıt Ceridesi, Cilt 1,Toplayan, Hakkı Tarık Us, Vakit GazeteMatbaa Kütüphane, İstanbul 1939.
MMZC, 1939:C.1:117.
MMZC, 1939:C.1:281.
MMZC, 1939:C.1:155.
Abadan, Yavuz, (1957), “Osmanlı İmparatorluğunda Anayasa Sistemine Geçiş Hareketleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 14, S. 1, Ankara.
Ahmad, Feroz & Dankwart A., Rustow, (1976), “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler 1908-1918” , Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.4-5, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
Ahmad, Feroz, (1971), İttihat ve Terakki 1908–1914, Sander Yayınları, İstanbul.
Akkaya, Bülent, (2014), “Erciyes Gazetesine Göre Kayseri’deki 1912 Meclis-İ Mebusan Seçimleri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/4 Spring 2014, p. 15-23, Ankara-Turkey. Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.6898.
Aldıkaçtı, Orhan, (1982), Anayasa hukukumuzun gelişimi ve 1961 anayasası, (4. baskı), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Akşin Sina, (2007), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Akşin, Sina, (1980), 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat Terakki, Gerçek Yayınevi, İstanbul.
Akşin, Sina, (1986), I. Meşrutiyet Üzerine Bazı Düşünceler, Uluslararası Mithat Paşa Semineri, Bildiriler Tartışmalar, Edirne 8-10 Mayıs 1984,Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Akşin, Sina, (1976), İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yayınları İstanbul.
Arıburnu, Kemal, (1997), Sivas Kongresi: Samsun’dan Ankara’ya Kadar Olaylar ve Anılarla, Atatürk, Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Armağan, Servet, (1978), Memleketimizde İlk Parlamento Seçimleri Kanun-i Esasinin 100.Yılı Armağan, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
Armağan, Servet,(1968), “Türkiye'de Parlamento Seçimleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.33, S.3-4, İstanbul.
Atalay, Besim, (2008), Maraş Tarihi ve Coğrafyası, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş.
Balci, Muharrem, (2003), Birinci Tanzimat’tan İkinci Tanzimat’a Birikimler I, Danışman Yayınları, İstanbul.
Başgil, Ali Fuat, (1946), Hukukun ana mesele ve müesseseleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul.
Bayazit, Bekir Sıtkı, (1998) Kahraman Maraş’ta Bayazıtoğulları, Ukde Yayınları, Kahramanmaraş.
Gözübüyük, Şeref- Kili, Suna, (1985), Sened-i İttifaktan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
Güneş, İhsan, (1997), Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci I. ve II. Meşrutiyet, I. Cilt, TBMM Basımevi, Ankara.
Budak, Mustafa, (2002), İdealden Gerçeğe: Misak-ı Milliden Lozan’a Dış Politika, Küre Yayınları, İstanbul.
Buran, Hasan, (2005), Seçim Sistemleri ve Türkiye İçin Yeni Bir Seçim Sistemi Önerisi, Siyasal Kitabevi, Ankara.
Şavkılı, Cengiz, (2000), Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Antep ve Maraş Milletvekilleri, Biyografileri Ve Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
Çavdar Tevfik, (1981), “İleri Gazetesi'nde 1919 Seçimleri”, Amme İdaresi Dergisi, Haziran 1981, S. 2, C.14, Ankara.
Çavdar, Tevfik, (1995), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
Çoker, Fahri, (1995), Türk Parlamento Tarihi, Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, III.
Cilt, I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri, Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 6, Ankara.
Demir, Fevzi, (2007), Osmanlı Devleti’nde II. Meşrutiyet Dönemi Meclis-i Mebusan Seçimleri (1908- 1914), İmge Kitabevi, Ankara.
Demirel, Ahmet, (1999), Osmanlı Meclis-i Mebusanı I. Devre (1908–1912) Mebusları, Osmanlı, Cilt 2, Ankara.
Demirel, Ahmet, (2010), İlk Meclis’in vekilleri: Millî Mücadele Döneminde Seçimler, İletişim Yayınları, İstanbul.
Erdoğan, Mustafa, (1998), Türkiye'de Siyasal Sistem ve Demokrasi, Yeni Türkiye Dergisi, Cumhuriyet Özel Sayısı II, S. 23-24, Ankara.
Ezherli, İhsan, (1998), Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1998)ve Osmanlı Meclisi Mebusanı 1877- 1920, Genişletilmiş İkinci Baskı, Ankara.
Gencer, Mustafa,(2008), “Osmanlı-Türk Modernleşme Sürecinde Kültür, Din Ve Siyaset İlişkileri”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/2 Spring.2008,p.354-369, Doi Number: 10.7827/TurkishStudies.302.
Gözler, Kemal, (2013), Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınları, Bursa.
Günay, Nejla, (2012), “II. Meşrutiyet’in ilanının Maraş’ta Algılanışı”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, Bildiri, 4-6 Ekim 2012, Cilt 3, Kahramanmaraş.
Gündüz, Tufan, (2001) “Kahramanmaraş”, DİA, C.24, TDV, İstanbul.
Güneş, İhsan, (1997), Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I. Ve II. Meşrutiyet, II. Cilt Ayan Ve Mebûsân Meclisleri Üyelerinin Özgeçmişleri Türkiye Büyük Millet Meclîsi Vakfi Yayınları No: 15 Ankara.
Güneş, İhsan, (1997), Türk Parlamento Tarihi, Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, I. Cilt, TBMM Basımevi, Ankara.
Güvenir, Murat, (1982), “Seçim Sistemleri ve Ülkemizdeki Uygulama”, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 37, S.1, Ankara.
Hanioğlu, Şükrü, (2000), “Siyasal Temsil Olayının Osmanlı İmparatorluğundaki Yeri”, Türlkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Edt: Ersin Kalaycıoğlu ve Ali Yaşar Sarıbay, Alfa Basın Yayım. İstanbul.
İslamoğlu, Abdullah, (2004), II. Meşrutiyet Döneminde Siyasal Muhalefet (1908-1913), Gökkubbe Yayınları, İstanbul.
Jaeschke, Gotthard, (1989), Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Kansu, Mazhar Müfit., (1997), Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C.II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Karacakaya Recep, (2005), Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi, Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
Karaer, Medyan, (2007), II. Meşrutiyet Döneminde Ermeni Milletvekilleri, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Programı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Karal, Enver Ziya, (1999), Osmanlı Tarihi, C.IX, TTK Yayınları, Ankara.
Karamustafaoğlu, Tunçer, (1970), Seçme Hakkının Demokratik İlkeleri, Ankara Üni. Hukuk Fakültesi Yayınlan, No: 62, Sevinç Matbaası, Ankara,
Karpat, Kemal H, (2013), Türk Siyasi Tarihi Siyasal Sistemin Evrimi, Timaş Yayınları, İstanbul.
Kılıç, Selda, (2011), “1876 Meclis-i Mebusanı ve Seçim Hazırlıkları”, OTAM, (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), S. 30.Ankara.
Kızıltan, Yılmaz, (2006), Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı, GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C 26, S. 1, Ankara.
Koç, Yılmaz, (2009), Osmanlı Mebusan Meclisinde Görev Yapan Ermeni Mebuslar ve Faaliyetleri, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar.
Köse, Resul, (2012), Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Maraşlı Bürokratlar, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu Bildiri 4-6 Ekim 2012, Kahramanmaraş,
Kuran, Ercüment, (1997), Türk Çağdaşlaşması, Akçağ Yayınevi, İstanbul,
Lewis, Bernard, (1998), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, TTK, Ankara,
Mumcu, Ahmet, (1996), Türk Devriminin Temelleri ve Gelişimi, İnkılap Yayınları İstanbul.
Oğuz, Ahmet, (2012) “Osmanlı’nın İlk Mebusanından Sadi Efendi’nin Meclisi Mebusan’daki Faaliyetleri”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, Bildiri, 4-6 Ekim 2012, Kahramanmaraş.
Olgun, Kenan, (2012) “Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Ara Seçimler (1908-1912 Dönemi)” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XXVIII, Mart 2012, / S.82, Ankara.
Ortaylı, İlber, (1978), “İlk Osmanlı Parlamentosu ve Osmanlı Milletlerinin Temsili”, Der., Raci Kılavuz, “Armağan”, Kanun-u Esasinin 100. Yılı, Sevinç Matbaası, Ankara. Öklem, Necdet,(1982), Meclis-i Mebusanı, Bütçe-İller Kanunu İç Tüzük Üzerine Tartışmalar, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir.
Öztürk, Kazım, (1995), Türk Parlamento Tarihi TBMM- II. Dönem 1923 -1927, III. Cilt Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 3 Ankara.
Saray, Mehmet, (1999), Türk Devletlerinde Meclis (Parlamento), Demokratik Düşünce ve Atatürk, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
Sezen Saim, (1994), (a) Seçim ve Demokrasi, Gündoğan Yayınları, Ankara.
Sezen, Saim, (2000), (b) Seçim ve Demokrasi, Gündoğan Yayınları, İstanbul.
Shaw, Stanford, (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev. Mehmet Harmancı, I. Cilt, E Yayınları, İstanbul.
T.B.M.M. Osmanlı Mebusları Albümü 2.Dönem, (27 Mart 1328-23 Temmuz 1328), (1946), Ankara.
Tanör, Bülent, (2004), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1789-1980, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Tansel, Selahattin, (1991), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C.I, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
TBMM Albümü 1920-2010, (2010), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1., 2. Baskı, Ankara.
Tekin Yusuf, Çiftçi, Sabri, (2007), 1877’den Günümüze Türkiye’de Parlamento 22. Dönem TBMM’de Parlamento ve Parlamenter Rol Algısı, Siyasal Kitabevi, Ankara.
Tunaya, Tarık Zafer,(1988), Türkiye’de Siyasi Partiler, C.I (İkinci Meşrutiyet Dönemi),2.Baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
Tunaya, Tarık Zafer, (1960) Türkiye'nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, Yedigün Matbaası, İstanbul.
Tuncer, Erol, (2003), Osmanlı’dan Günümüze Seçimler (1877–2002), Tesav Yayınları, Ankara.
Us, Hakkı Tarık, (1939), Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi 1293-1878, Devre ve Cild 1, Vakit Gazete Matbaa, İstanbul.
Üçok, Çoşkun, (1976), 1876 Anayasasının Kaynakları, Özellikle 1851 Prusya Anayasası; 1876-1976
Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı, Hazırlayan Siyasi İlimler Derneği, Ankara.
Varlık, Ülkü, Ören Banu, (2001), Seçim Sistemleri ve Türkiye’de Seçimler, Der Yayınları, İstanbul.
Versan, Vakur , (1990), Kamu Yönetimi, Siyasi ve İdari Teşkilat, Derneği Yayınları, İstanbul.
Yakar, Serdar, (2012), “Maraş’ta Belediye Teşkilatının Kuruluşu ve Kazancızade Sadi Efendi”, Uluslararası Osmanlı Döneminde Maraş Sempozyumu, Bildiri, 4-6 Ekim 2012, Kahramanmaraş

Turkish Studies - Historical Analysis-Cover

ISSN: 2667-5552
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ