YENİ LİSAN HAREKETİ'NDEN ÖLÜMÜNE KADAR TÜRK BASININDA ZİYA GÖKALP*

Yeni Türk edebiyatının en önemli millileşme ve yenileşme hareketi olan Yeni Lisan Hareketi, bir edebiyat hareketi olmakla birlikte, Türk dilinin sadeleşmesi ve günümüzdeki şeklini alması sürecini başlatması ile önemlidir. Yeni Lisan Hareketi'nin başlamasında öne çıkan isimler arasında yer alan Ziya Gökalp, edebiyatımızın millileşmesinde etkili olan bir edebiyatçı kimliği yanında, sosyoloji biliminin Türkiye'de kurulmasında oynadığı rol ile de öne çıkmıştır. Ziya Gökalp, fikirleriyle vatanımızın kurtarıcısı ve Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunda meydana getirdiği yenilikler ve toplumun şekillenmesinde çizdiği yolda kılavuz olmuştur. O, özellikle Yeni Lisan Hareketi'nin gerçekleşme sürecinde, gerek nesirlerinde, gerekse şiirlerinde ele aldığı o gün için yeni konuların yanında, şiirlerini meydana getirirken kullandığı sade dil, milli şekil ve biçim özellikleri ile öne çıkar. Onun bu özelliği bütün edebiyat araştırmacıları ve eleştirmenleri tarafından kabul ve teslim edilir. Ziya Gökalp'ın bütün yönleriyle ele alınması, Yeni Lisan Hareketi'nin daha iyi anlaşılması, gündeme getirilmesi bakımından önemli katkılar sağlayacaktır. Bu büyük edebiyatçı ve fikir adamının, bu hareketin başlangıcından ölümüne kadar olan dönemde, Türk basınında ne şekilde ele alındığının ortaya konulması edebiyat tarihinin bir döneminin daha iyi aydınlatılması ve anlaşılması bakımından isabetli olacaktır. Bu makalede, bütün yukarıda bilinenler yanında Ziya Gökalp'ın, özellikle Yeni Lisan Hareketi'nin başladığı yıl olan 1911 ile ölüm yılı olan 1925 arasındaki dönemde hakkında yazılanlar araştırılmıştır. Bu çalışmada Ziya Gökalp'ın hayatı, düşünceleri, yayımladığı kitapları, kullandığı dil ve eserlerindeki şekil ve biçimsel tercihleri bakımından Türk basınında nasıl ve hangi yönleri ile dikkat çektiği ve ele alındığı incelenerek ortaya konulacaktır.

FROM NEW LANGUAGE MOVEMENT TO HIS DEATH ZİYA GÖKALP IN THE TURKISH PRESS

New Language Movement, which is the most important nationalization and renewal movement of the new Turkish literature, attracts attention by being the start of a period of simplification and reshaping in Turkish language besides its characteristic of being a literature movement. Ziya Gökalp, who was one of the leading names in the New Language Movement, shines out with the role he played in the formation of sociology field in Turkey not with his effective role in the nationalization of Turkish literature. Ziya Gökalp acted as the guide in the path that Mustafa Kemal Atatürk, saver of Turkish land and founder of the Turkish Republic, followed while bringing innovations and reshaping the society during the foundation of Turkish Republic. Especially during the New Language Movement, Ziya Gökalp attracted attention not just with the new issues he brought out with his prose and poems but also with the simple language, national form and shape he used in his poems. This characteristic of him is accepted and appreciated by all the literature researchers and critics. Being aware of these facts will contribute to better understanding and discussion of New Language Movement. However, besides the abovementioned facts, it would be very helpful to show how Turkish press talked about Ziya Gökalp in the period starting with this movement and ending with his death, in order to enlighten an important period of Turkish literature history. In this paper, how Turkish press talked about Ziya Gökalp and to which characteristics of him they attracted attention in the period between the start of New Language Movement (1911) and his death (1925) regarding his life, thoughts, writings, statements, published books, the language he used, his shape and form preferences in his poems will be discussed besides the abovementioned known facts about Ziya Gökalp.

PDF

___

A., "Kızıl Elma Kitabına Dair!...", Gslam Mecmuası, 1914, C.1, nr.17, s.471-480.
ABDULLAH CEVDET, "Ziya Gökalp Bey'e", Gçtihad, 14 TeGrinisani 1918, nr.130, s.2797.
ABDULLAH CEVDET, "Ziyanın Ziya'ı Sevdiklerimden Birini Kaybetmek Bir Parça Ölmektir", Son Telgraf, 26 TeGrinievvel 1340, nr.132, s.2.
AĞAOĞLU AHMED, "Ziya Gökalp Bey", Türk Yurdu, 14. Sene, 1340(1924), C.1, nr.3, s.163- 191.
AHMED HALGL(ZGYAEDDGN FAHRG), "Fikir Hareketleri: Ziya Gökalp", Anadolu Mecmuası,TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr.8, s.292-295.
AKÇURAOĞLU YUSUF, "Gökalp Ziya Bey Hakkında Hatıra ve Mülahazalar", Türk Yurdu, 2. Seri, 1340(1924), C.1, nr.3, s.156-162.
BGNARK, Gsmet--SEFERCGOĞLU, Nejat, Doğumunun 95. Yıldönümü Münasebetiyle Ziya Gökalp Bibliyografyası, Kitap-Makale, Türk Kültürünü AraGtırma Enstitüsü Yayını, Ankara 1971.
F.L.(FEVZG LÜTFG KARAOSMANOĞLU), "Ziya Gökalp ve Mefkûre", Yeni Mecmua, 1 TeGrinisani 1923, C.4, nr.87, s.438-439.
HASAN ALG, "Mütefekkir Gökalp'ın En Büyük Hizmetleri", Millî Mecmua Ziya Gökalp Nüshası,5 TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr. 24, s.374-375.
HASAN ALG, "Tahlil ve Tenkit: Ziya Gökalp ve Mefkûre--Safvet Urfi-Gkbal Kütüphanesi 135 sahife--", Milli Mecmua, 20 Mart 1340(1924), C.1, nr. 11, s.163-164.
HEYD, Uriel, Türk Milliyetçiliğinin Kökleri, (Çeviren: Adem Yalçın), Pınar Yayınları, Gstanbul 2001.
HEYD, Uriel, Ziya Gökalp Türk Milliyetçiliğinin Temelleri , (Tercüme: Cemil Meriç), Sebil Yayınevi, Gstanbul 1980.
KORKMAZ, Alâaddin, Ziya Gökalp Aksiyonu, MeGrutiyet ve Cumhuriyet Üzerindeki Tesirleri, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Gstanbul 1988. M. gEMSEDDGN (GÜNALTAY), "Ziya Gökalp Merhum" Millî Mecmua (Ziya Gökalp Nüshası), 5 TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr. 24, s.378-379.
M. ZEKERGYA, "Yeni Hayat ve Ziya Gökalp", Türk Yurdu, Yıl:8, 1334(1919), C.14, nr.10, s.304-309.
M. ZEKERGYA, "Ziya Gökalp Hüzün ve Gnkisar Gçinde ÖlmüGtür", Resimli Ay, TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr. 10, s.1-2.
MEHMED EMGN (ERGgGRGGL), "Fikir Hayatı: Diyarbakır'da Ziya Gökalp Beyefendiye", Dergâh Mecmuası, 20 Ağustos 1338(1922), C.3, nr.33, s.134-135.
MEHMED EMGN (ERGgGRGGL), "Ziya Gökalp ve Glim", Millî Mecmua Ziya Gökalp Nüshası, 5TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr.24, s.379-382.
MEHMED EMGN (ERGgGRGGL), "Gökalp Ziya", Vakit, 27 TeGrinievvel 1340(1924), s.4.
MEHMED EMGN, "Ziya Gökalp ve Glim", Millî Mecmua Ziya Gökalp Nüshası, 5 TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr. 24, s.379-382.
MİHAİLZADE MAHMUD RAGIP, "Musiki ve Ziya Gökalp", Millî Mecmua (Ziya Gökalp Nüshası), 5 TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr. 24, s.383-385.
NECMEDDGN SADIK(SADAK), "Büyük Bir Ziya" AkGam, 26 TeGrinievvel 1340(1924), nr. 2170,s.1.
NECMEDDGN SADIK(SADAK), "Türkçülüğün Esasları", Yeni Mecmua, 30 Ağustos 1923, C.4,nr.83, s.357-358.
NECMEDDGN SADIK(SADAK), "TürkleGmek GslamlaGmak MuasırlaGmak", Yeni Mecmua, 15 Ağustos 1918, C.111, nr.57, s.95-96.
NECMEDDİN SADIK(SADAK), "Ziya Gökalp'ın Felsefi Hayatı" Millî Mecmua, 5 TeGrinisani 1340(1924), C.1, nr. 24, s.387-390.
ÖKSÜZ, Yusuf Ziya, Türkçenin SadeleGme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
TEKİN ALP, "Gttihad ve Terakki Fırkasının Gktisadi Faaliyeti", Gktisadiyât Mecmuası, 6 TeGrinievvel 1332(1916), Yıl:1, nr.30, s.38-42.
YAĞMURDERELİ, Zeki, Ziya Gökalp'ın Ölüm Yılında Yazılanlardan Seçmeler, Kültür BakanlığıYayınları, Ankara 1982.