XVIII. YÜZYIL ANADOLU VE TÜRKMEN SAHASI KLASİK ŞİİRİNDE SEVGİLİ "KÂNÎ-MAHTUMKULU ÖRNEĞİ

XVIII. yüzyıl, Türk boylarının coğrafyalarda geliştiği yüzyıllardan biridir. Bu yüzyılda Anadolu sahasında Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı olarak Anadolu ve Balkanları kapsayan bir edebiyat ortamı varlığını sürdürmektedir. Aynı yüzyıl Orta Asya Türklüğü açısından zengin Çağatay edebiyatının etkisini yitirdiği bir yüzyıldır. Orta Asya'da kalan Oğuzların bir kolu olan Türkmenler arasında bu yüzyıldan itibaren millî bir edebiyatın oluşmaya başladığı görülmektedir. XVIII. yüzyıl, Türkmen sahasında İran ile mücadelelerin yaşandığı, Türkmenler arasında birlik ve beraberliğin olmadığı bir dönem iken Anadolu sahasında Osmanlı İmparatorluğu'nun gerilemeye başladığı bir dönemdir. Siyasal alandaki olumsuz tabloya karşın XVIII. yüzyıl, klasik şiirin bu Türk bölgelerinde güçlü olduğu bir dönemdir. Anadolu'da Nedim, Osmanzâde Tâib, Kâmi, Nahifî, Fıtnat Hanım, Neş'et, Sülbülzâde Vehbi, Kânî, Şeyh Gâlip, Enderunlu Nurmuhammed Andalıp, Devletmemed Âzadı, Şeydâyı, Şâbende, Mahtumkulu; Özbek sahasında Hüveyda, Nişâtiy, Andelib, Revnak, Râkım, Uzlet, Gaziy, Gülhaniye vb. gibi klasik şahsiyetlerle gelişen klasik şiir, bölgelere göre yerel unsurları da yansıtarak varlığını sürdürmüştür. Söz konusu Türk sahaları arasındaki mesafeye ve kimi kültürel farklılıklara rağmen buralarda gelişen klasik şiirin müşterekleri, bu Türk boyları arasındaki ortak edebî estetiği yansıtması, bazı sosyal ve kültürel birliktelikleri içermesi bakımından dikkate değerdir.

DARLING IN THE CLASSIC POEM OF THE 18TH CENTURY ANATOLIAN AND TURKMEN " EG. KÂNÎ-MAHTUMKULU"

XVIII. century, the Turkish tribes evolved in different geographies of literature is one of the century. Depending on the field of Anatolia in the Ottoman Empire in Anatolia and the Balkans whilst covering their assets to a literary environment, rich in the same century Chagatai Turks of Central Asia for centuries to lose the effect of Literature. Remaining in Central Asia, which is a branch of the Oghuz Turkmen national literature of this century is a period that begins to form. XVIII. century, Turkmen and Iranian experiencing combat, the absence of unity and solidarity among Turkmens is a period and in the field of Anatolia during this period is the period of the Ottoman Empire began to decline. Despite the negative statements in the political sphere XVIII. century classic poem is a period where it is strongest in Turkish areas. Nedim, Osmanzâde Tâib, Kâmi, Nahifî, Fıtnat, Neş'et, Sülbülzâde Vehbi, Kânî, Şeyh Gâlip, Enderunlu Fâzıl in Anatolia; Haydargulı Türkmen, Nurmuhammed Andalıp, Devletmemed Âzadı, Şeydâyı, Şâbende, Mahtumkulu in the field of Türkmen; Hüveyda, Nişâtiy, Andelib, Revnak, Râkım, Uzlet, Gaziy, Gülhaniye in the field of Uzbek and so on. developing classical poetry with classical figures by region, reflecting local elements has existed. Turkish sites and other cultural differences, despite the distance between the classic poem jointly developed around this joint between Turkish literary aesthetics reflect and contain some social and cultural unity is notable. In our study, XVIII. century Anatolian and Turkmen poet of the two major Kânî and Mahtumkulu darling's specifications are discussed in the poem. And Anatolian and Turkmen classical poem are evaluated with a comparative approach under the terms of XVIII. century.

PDF

___

AKÜN, Ömer Faruk, Divan Edebiyatı, İsam Yayınları, İstanbul, 2013.
........................, "Divan Edebiyatı" maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul, 1994.
ARTUN, Erman, "Şair Mahtumkulu'nun Şiirlerinde Sanat, Estetik ve Üslup" http://turkoloji.cu.edu.tr (E.T.20.03.2014).
BİRAY, Himmet, Mahtumkulu Divanı, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
CANKURT, Hasan, "Mahtumkulu Firaki'nin Şiirlerinde Muhteva" TURKISH STUDIES - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or TurkicISSN: 1308-2140, Volume 8/9, Summer 2013, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5226
ÇAVUŞOĞLU, Mehmet, "Kanuni Devrinin Sonuna Kadar Anadolu'da Nevâyi Tesiri Üzerine Notlar", Atsız Armağanı, İstanbul, 1976.
DOĞAN, Muhammed Nur, Eski Şiirin Bahçesinde, Alternatif Düşünce Yayınevi, İstanbul, 2005.
DİNÇ, Ahmet - Ramazan ÇAKIR, "18. Asır Şair-Mütefekkirlerinden Azadı ve Mahtumkulu'nun Sosyo-Ekonomik Düşünceleri" TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN: 1308-2140, Volume 4/3, Spring 2009, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.704
ERDOĞAN, Kenan, "Erzurumlu İbrahim Hakkı ve Mahtumkulu Divanlarında Hz. Peygamber" A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.45, Erzurum, 2011.
ERDOĞAN, Mehtap, Divan Şiirinde Sevgili, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2013.
GÖNEL, Hüseyin, "Divan Şiirinde Sevgiliye Dâir" TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ISSN: 1308- 2140, Volume 5/3, Summer 2010, www.turkishstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1587
GÜZEL, Abdurrahman, "Yunus Emre ve Mahtumkulu'nda Ortak Motifler" Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, İstanbul, 1994.
KARA, Mehmet, Türkmence, Akçağ Yayınları, Ankara, 2001.
KARAHAN, Abdülkadir, "Horasan Kültürünün Anadolu Türk Kültürünün Gelişmesine Etkileri", Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul, 1980.
KAYAALP, İsa, "Kânî" maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C.24, İstanbul, 2001.
KAZIMOĞLU, Samir, Türk Toplulukları Edebiyatı I, Ecdad Yayınları, Ankara, 1994.
KURNAZ, Cemal, Türkiye-Orta Asya Edebî İlişkileri, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999.
.....................; Hayâlî Bey Divânı'nın Tahlîli, MEB. Yayınları, İstanbul, 1996.
(KOMİSYON), Magtymguly, Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugy, Aşgabat, 2008.
KÖPRÜLÜ, Fuad M., Edebiyat Araştırmaları I, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
...........................;Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1993.
...........................; Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2009.
KÖKSAL, M. Fatih, Klasik Türk Şiiri Araştırmaları, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.
.........................;"Klasik Edebiyatımızı İsimlendirme Meselesi", Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, S.2, 1996.
MENGİ, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.
TARLAN, Ali Nihat, Şeyhî Divanını Tetkik, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.
Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C.X, "Halkın Ruhi Hazinesi" maddesi, Ankara, 1998.
TEMİZKAN, Mehmet - Adilhan ADİLOĞLU; "Fazilet-nâme ve Baba Rövşen'de Hz. Ali Tasavvuru" Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S.48, Kış, 2008.
TÜRKMEN, Fikret, "Mahdumkulu ve Tasavvuf Anlayışı", E.Ü. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S.1, İzmir, 1996.
YAZAR, İlyas, Kânî Divanı, T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
..................; Kânî Divanı (Tenkitli Metin ve Tahlil), Libra Yayınları, İstanbul, 2010.
YILDIZ, Hakkı Dursun, "Türkler ve İslamiyet" İlgi Yayınları, İstanbul, 2011.
YAZBERDİYEV, Almaz, Doğu'da Matbu Yayınların Tarihi, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2005.