TÜRKÇEDE ANAFORİK ZAMAN İFADELERİ

Bu çalışmada, Türkiye Türkçesindegösterime dayalı (deiktik) sistemle çözümlenemeyen, bu sistemin dışında kalan zaman anlatımları üzerinde durulacaktır. Deiktik zamanları, herhangi bir konuşma durumuna işaret etmek üzere 'bura ve şimdi'nin merkez alındığı zaman ifadeleri oluşturur. Söz gelimi eylemler, zaman çizgisi üzerine, bura ve şimdiye göre geçmiş, bura ve şimdiye göre gelecek ya da bura ve şimdi ile eş zamanlı olarak yerleşebilir. Ancak dilde var olan bütün zamanlar deiktik bir yaklaşımla, 'bura ve şimdi' ya da 'bura ve şimdi'yi temsil eden ikincil bir nokta referans alınarak belirlenememektedir. Bazı zamanlar, deiktik sistemin sınırlarını zorlamakta, bu sistemle incelenmeye uygun olmadıklarını veya deiktik sistemin dışında kaldıklarını, Türkiye Türkçesinden hareketle zaman kayması, anlam kayması vb. kavramsal çerçevesi net olmayan terminolojilerle adlandırılarak da ima etmektedir. Bu çalışmada -(X)yor, -A/(X)r ve mAktA biçimbirimlerinin geçmiş zamanı karşıladıkları, deiktik olmayan kullanımları üzerinde durulacaktır. Ayrıca, zaman bildiren eklerin, bu tür işlevsel açılımlara izin veren temel semantik değerleri tartışılacaktır. Çalışmada -(X)yor, -A/(X)r ve -mAktA eklerinin geçmiş zamanı anlatabilme işlevleri, anaforik sistem çerçevesinde açıklanmaya çalışılacaktır. Anaforik sistem, cümledeki ya da metindeki bir dil unsurunun, başka bir unsurla ilişkilendirilmemiş, soyutlanmış şekliyle anlam bakımından bulanık ya da eksik olduğu; anlamının, ancak bir öncül (ya da soncul) unsur ile ilişkili olarak yorumlanabildiği ifade biçimlerinden oluşur

ANAPHORIC TEMPORAL EXPRESSIONS IN TURKISH

This work will focus on non-deictic temporal expressions in Turkish, which are not convenient to be analyzed in deictic system. Deictic tenses comparise of temporal expressions, which can be analyzed in relation to the basic deictic centre, the present moment, here and now, or another reference point which represents the first one. In deictic system, time of the event can be specified as past, present or future in relation to the deictic centre. But, some tenses in Turkish cannot be analyzed as to the basic deictic centre ‘here and now’ or the secondary, which represents the first one. These tenses are compelling the borders of deictic system, and imply its inapplicability as to deictic centre, with being named such fuzzy terminologies in Turkish as anlam kayması (semantic slipping) or zaman kayması (temporal slipping). In this work, non-deictic usage of Turkish present tense markers –(X)yor, –A/(X)r and –mAktA, which especially seenin their marking of historical present, will be analyzed. Their usage as a past tense marker will be discussed in the frame of anaphoric system. The anaphoric system comprise of the expressions in which a linguistic item is not specified or interpreted complately without any relation with an antecedent. Furthermore, the basic semantic values of these morphemes that support the capability of their usage for past tense will also be discussed

PDF

___

ABUSCH, D. (1997). Sequence of Tense and Temporal De Re. Linguistics and Philosophy 20/1: 1- 50.

ACARLAR, K. (1969). Fiil Kiplerinde Anlam Kaymalarının Nedenleri. Türk Dili 213: 250-254.

AKASLAN, T. (2000). Sözceleme İşlemleri Kuramı Açısından Şimdiki Zaman. XIII. Dilbilim Kurultay Bildirileri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 37-46.

ANDREWS, E. (2012). Markedness. The Oxford Handbook of Tense and Aspect. Binnick, R.I. (ed).Oxford University Press. 212-236.

ASLAN, S. (2012). Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri. bilig 63: 11-30.

AYDEMİR, İ.A. (2009). Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi. Ankara: Grafiker.

BATTISTELLA, E. L. (1990).Markedness: the evaluative superstructure of language. SUNY Press.

BATTISTELLA, E. L. (1996). The Logic of Markedness. Oxford University Press.

BINNICK, R. I. (1991). Time and the Verb: A Guide to Tense and Aspect. Oxford University Press.

BINNICK, R. I. (2011).The past tenses of the Mongolian verb: meaning and use. Vol. 1. Brill.

BORIK, O. (2006).Aspect and Reference Time. New York: Oxford University Press.

BYBEE, J. (2013). Markedness: Iconicity, economy, and frequency.The Oxford handbook of linguistic typology.131-147.

SIMITH, C. (2003). Modes of Discourse. Cambride University Press.

SIMITH, C. (2007). Tense and Temporal Interpretation. Lingua 117: 419-436

CARTER, D. (1987). Interpreting Anaphors in Natural Language Texts. Ellis Horwood. New York:Wiley & Sons.

COMRIE, B. (1985). Tense. Cambridge University Press.

DAHL, Ö. (1985). Tense and aspect systems. Oxford: Blackwell..

GENCAN, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK:

GREENBERG, J. (1966). Language universals: with special reference to feature hierarchies. The Hauge: Mouton.

HINRICHS, E. (1986). Temporal Anaphora in Discourses of English. Linguistics and Philosophy 9: 63-82.

JAKOBSON, R. & L. Waugh (1979). Sound Shape of Language. Bloomington: Indiana.

JAKOBSON, R. (1932). Zur Struktur des russischen Verbums. Charisteria guilelmo mathesio oblata. Prague. 74-84 [=1971. Roman Jakobson, Selected Writings. The Hauge: Mouton. 2: 3-15.]

JAKOBSON, R. (1957).Shifters, Verbal Categories and the Russian Verb. Harvard University. Department of Slavic Languages and Literatures, Russian Language Project [= 1971. Roman Jakobson, Selected Writings. The Hauge: Mouton. 2: 130-147]

JOHANSON, L. (1971). Aspekt im Türkischen. Vorstudien zu einer Beschreibung des türkeitürkischen Aspektsystems.Studia Turcica Upsaliensia 1. Uppsala: Almqvist & Wiksell. [=Türkçede Görünüş, Çev. Nurettin Demir, Baskıda]

JOHANSON, L. (1990). Studien zur türkeitürkischen Grammatik. Handbuch der türkischen Sprachwissenschaft. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. Theil I: 146-301.

JOHANSON, L. (1994). Türkeitürkische Aspektotempora. R. Thieroff &J. Ballweg (eds.) Tense Systems in European languages. Tübingen: Linguistische Arbeiten 308, 247-266.

JOHANSON, L. (2000). Viewpoint operators in European Languages. Dahl, Östen (ed.)Tense and aspect in the languages of Europe. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. 27-187.

KLEIN, W. (2009). How Time is Encoded.The Expression of Time. Mouton de Gruyter. 39-81.

KORKMAZ, Z. (2003).Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.

KRAHMER, E.,& Piwek, P. (2000). Varieties of anaphora.Introduction.In dies.(Hg.). Varieties of Anaphora. Reader ESSLLI. Birmingham. 6-8 August 2000. 1-15.

KRATZER, A. (1998). More Structural Analogies Between Pronouns and Tenses. Devon Strolovitch and Aaron Lawson (eds) SALT VIII. Ithaca, NY: Cornell University. 92- 110.

LYONS, J. (1977). Semantics. Vol. II. Cambridge University Press.

PARTEE, B. (1973). Some Structural Analogies Between Tenses and Pronouns in English. Journal of Philosophy 70: 601-609.

PARTEE, B. (1984). Nominal and Temporal Anaphora. Linguistics and Philosophy 7: 243-286.

REICHENBACH, H. (1947). Elements of Symbolic Logic. London: Macmillan.

RENTZSCH, J. (2010). Why Turkic –DIis not [+PAST]. Kappler, Matthias & Kirchner, Mark & Zieme, Peter (eds.)Trans-Turkic studies. Festschrift in honour of Marcel Erdal. Istanbul. 267–279.

SHAPIRO, M. (1983). The sense of grammar: Language as semeiotic. Bloomington: Indiana University Press.

UZUN, N. E. (2004). Dilbilgisinin Temel Kavramları. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 39. YAMAN, E. (1999). Türkiye Türkçesinde Zaman Kaymaları. Ankara: TDK.