REFORM KARŞITLARI VE MUSTAFA REŞİD PAŞA: TANZİMAT FERMANI’NIN BEDELİ
Mustafa Reşid Paşa, II. Mahmud'un vefatı esnasında Londra'da elçilik görevini yürütüyordu. İstanbul'a döndüğünde reform karşıtları yeni padişah Abdülmecid'i onu idama zorladı. Ancak Abdülmecid bunu kabul etmedi ve Tanzimat Fermanı'nı hazırlaması için ona izin verdi. Mısır meselesinde İngiltere'nin desteğine ihtiyaç duyulması ve Reşid Paşa'nın İngilizlere yakınlığı Tanzimat'ın ilanı karşısında muhafazakâr cephenin sessiz kalmasını sağladı. Reşid Paşa, bu tarihten sonra hızlı reform sürecini başlattı. Fakat artarda gelen radikal değişimler, muhafazakârları huzursuz etmekteydi. Mısır meselesi, 1840 yılı sonlarında artık çözüm aşamasına gelmişti. Bu durum, başta Hüsrev Paşa olmak üzere diğer reform karşıtlarını Reşid Paşa'yla olan hesaplarını kapatmak için harekete geçirdi. Reformların önü kesilmek istendi. Bu aşamada Reşid Paşa, İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Palmerston'a yardım mesajları gönderiyordu. Bu çalışma, Tanzimat Fermanı'nın hazırlayıcısı olan Reşid Paşa'ya karşı reform karşıtı muhafazakâr cephenin çevirdiği entrikaları ve onun 1841 yılında dışişleri bakanlığından düşürülmesi sürecini konu alır. Şimdiye kadar yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından yayınlanmamış olan Reşid Paşa'ya ait bir memorandum, bu çerçevede burada incelenecektir. Söz konusu memorandumda, Tanzimat reformlarının genel bir değerlendirmesi yapılmakta ve muhafazakârlara karşı İngiltere'den yardım talep edilmektedir. Osmanlı ve İngiliz resmî ve özel arşiv belgeleri ışığında ortaya konulacak yeni bilgilerin, Tanzimat dönemi araştırmaları literatürüne katkı sağlayacağı düşünülmektedir
ANTI-REFORMISTS AND MUSTAFA RESHID PASHA: THE COST OF THE TANZIMAT EDICT
Mustafa Reshid Pasha was ambassador in London when Mahmoud II died. When he returned to Istanbul, opponents of reform forced the new sultan Abdulmecid for his death. However, Abdulmecid took him under his protection and let him prepare the Tanzimat Edict. The need to support Britain in Egyptian affairs and Reshid Pasha's close proximity to the British kept the conservatives silent to the declaration of the Tanzimat Edict. Reshid Pasha started a rapid reform process after this date. However, the radical changes were enough to disturb the conservatives. The Egyptian issue came to the solution phase at the end of 1840. The given conjuncture prompted the anti-reformist led by Husrev Pasha to reckon with Reshid Pasha. The following reforms were put in jeopardy. At this stage, Reshid Pasha sent numerous help messages to the British Foreign Secretary Lord Palmerston. This study is focused on intrigues against Reshid Pasha, the Tanzimat Edict author, by the anti-reformist conservative faction and the process of his dismissal from the foreign affairs ministry in 1841. The memorandum known to belong to Reshid Pasha, which so far has not been published by domestic and foreign researchers, will be examined in this context here. The memorandum provides an overview of the Tanzimat reforms which were made and requested assistance from England against the conservatives. The Ottoman and British public and private archives of the new information will be set forth in the light. It is expected that this study will provide a contribution to the literature in terms of the Tanzimat period
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- İ. HR (İrade Hariciye), 93, 127.
- C. HR (Cevdet Hariciye), 7131.
- İngiliz Milli Arşivi (NA-National Archives)
- FO (Foreign Office)/78/235, 394, 395, 431, 432, 433, 436, 465; 195/89, 181.
- Durham Üniversitesi Arşivi
- PB (Ponsonby Belgeleri)/GRE/E/378/207, 208, 214–216, 219, 221, 224, 226, 232, 233; 481/11/35– 38, 50; 481/29/58–61; 481/37/7–8; 608/119, 141.
- Ahmed Cevdet Paşa (1953), Tezâkir, 1–12, (Hzl. Cavid Baysun), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Ahmet Lütfi Efendi (1999), Vak’anüvîs Ahmet Lûtfî Efendi Tarihi, VI, (Hzl. Yücel Demirel), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Aksan, Virginia H. (2010), Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri (1700–1870), (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
- Bailey, Edgar (1970), British Policy And Turkish Reform Movement (1826–1853), New York: Howard Fertig.
- Baysun, Cavid (1999), “Mustafa Reşid Paşa”, Tanzimat, II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 723–746.
- Beydilli, Kemal (2006), “Mustafa Reşid Paşa Maddesi”, İslâm Ansiklopedisi, XXXI, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları: 348–350.
- Çelik, Yüksel (2013), Şeyhü’l Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa II. Mahmud Döneminin Perde Arkası, Ankara: TTK Yayınları.
- Dönmez, Ahmet (2014), Osmanlı Modernleşmesinde İngiliz Etkisi: Diplomasi ve Reform (1833– 1841), İstanbul: Kitap Yayınları.
- ___________ (2011), “Reşid Paşa’nın İkinci Londra Elçiliği ve Tanzimat Reformlarına Dair Memorandumu”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6, Konya: 1–20.
- Engelhardt, Edouard P. (1999), Tanzimat ve Türkiye, (çev. Ali Reşad), İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- Eryılmaz, Bilal (2010), Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme, İstanbul: İşaret Yayınları.
- Finkel, Caroline (2007), Rüya'dan İmparatorluğa Osmanlı (1900–1923), (çev. Zülal Kılıç), İstanbul: Timaş Yayınları.
- Guizot, François (1864), Memoirs of a Minister of State from the Year 1840, London: Richard Bentley.
- Kaynar, Reşad (1954), Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kuran, Ercüment (1970), “Mustafa Reşid Paşa Maddesi”, İslâm Ansiklopedisi, IX, Eskişehir: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 701–705.
- Kutluoğlu, M. Emin (1998), Eqyptian Question, İstanbul: Eren Yayıncılık. Lewis, Bernard (2004), Modern Türkiye'nin Doğuşu, (çev. Metin Kıratlı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Mehmed Süreyya (1996), Sicill-i Osmanî, V, (hzl. Nuri Akbayar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Rodkey, Frederick S. (1924), The Turco-Eqyptian Questin in the Relations England, Fransa and Russia 1832–1841, Urbana: University of Illinois Press.
- ___________________ (1930), “Reshid Pasha's Memorandum of August 12, 1839”, The Journal of Modern History, 2/2, Chicago: The University of Chicago Press: 251–257.
- Sedivy, Miroslav (2012), “Metternich and Mustafa Reshid Pasha’s Fall in 1841”, British Journal of Middle Eastern Studies, 39/2: 259-282.
- Temperley, Harold (1936), England and the Near East: The Crimea, London: Longmans Green and Co.,
- ISSN: 1308-2140
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2006
- Yayıncı: Mehmet Dursun Erdem
Sayıdaki Diğer Makaleler
REFORM KARŞITLARI VE MUSTAFA REŞİD PAŞA: TANZİMAT FERMANI’NIN BEDELİ
CELALZÂDE MUSTAFA ÇELEBİ’NİN RODOS FETİHNÂMESİ’NDEKİ MANZUMELER HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME
ERZİNCAN’DA EĞİTİM VE EĞİTİM KURUMLARI (1923-1960)
OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI