XVII. YÜZYILIN İLK YARISINDA BAĞDAT'TA OSMANLISAFEVİ MÜCADELESİNE DAİR BİR ESER: ŞEYH-OĞLU'NUN KİTÂBU TÂRÎHİ DÂRİꞌS-SELÂM'I
Abbasi Halifesi Ebû Cafer el-Mansûr tarafından kurulan Bağdat, kısa süre içinde inkişaf ederek İslam dünyasının önemli ilim, kültür, siyaset ve ticaret merkezlerinden biri haline gelmiş ve yaklaşık beş asır Abbasi hilafetine başkentlik yapmıştır. Bağdat askerî, siyasî, iktisadî ve dinî açıdan önemli bir konuma sahip olmasından dolayı tarih boyunca birçok devletin saldırılarına maruz kalmıştır. Büveyhîler, Abbasilerin zayıflaması üzerine 945'te Bağdat'ı işgal etmiştir. Bu süreçte Abbasi halifeleri siyasî ve askerî otoritelerini kaybetmiştir. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a bir sefer düzenleyerek şehri ele geçirmiş ve halifeye itibarını iade etmiştir. XIII. yüzyılda kurulan Moğol İmparatorluğu hâkimiyet sahasını Abbasi topraklarına kadar genişletmiş ve Moğol İlhanlı Hükümdarı Hülagu 1258'de Bağdat'ı işgal ederek hilafet devletine son vermiştir. Bağdat bundan sonra 1340'da Celayirli, 1410'da Karakoyunlu, 1470'de Akkoyunlu ve 1508'de Safevi hâkimiyetine girmiştir. XVI. yüzyıldan itibaren ise Bağdat üzerinde Osmanlılar ile Safeviler arasında ciddi bir nüfuz mücadelesi yaşanmıştır. Kanunî Sultan Süleyman Irakeyn Seferi ile 1534'te Bağdat'ı Osmanlı topraklarına katmıştır. Söz konusu mücadele XVII. yüzyılda da devam etmiştir. Bu çalışmada XVII. yüzyılda Bağdat'ta yaşayan Şeyh-oğlu'nun Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm isimli eseri ele alınmıştır. Eserde Bekir Subaşı isyanı, Şah Abbas'ın Bağdat'ı ele geçirmesi, Hafız Ahmed Paşa ve Hüsrev Paşa'nın hezimetle sonuçlanan Bağdat seferleri ve IV. Murad'ın Bağdat'ı fethi anlatılmaktadır. Şeyh-oğlu'nun müşahedelerine dayanan ve dönemin tarihine ışık tutan Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm, Güney Azerbaycan ve Anadolu Türkçesi'ne dair izler taşıması itibariyle dil hususiyetleri açısından da zengin bir içeriğe sahiptir
A WORK IN RESPECT OF OTTOMAN-SAFAVID STRUGGLE IN THE FIRST HALF OF XVIIth CENTURY IN BAGHDAD: KİTÂBU TÂRÎHİ DÂRİꞌS-SELÂM BY SHEIKH-OGLU
Baghdad, which was founded by Abbasid Caliph Ebû Cafer elMansûr, developed in a short time, became one of the most important science, culture, politics and commerce centers of the Islamic world, and capital of Abbasid Caliphate nearly during five centuries. Baghdad was under attack of many states since it had important position in military, politics, economic and religious terms. Buyids occupied Baghdad in 945 upon being weakened Abbasids. In that period, Abbasid Caliphs losed authority of military and politics. Sultan Tugrul of Seljuk Empire embarked on an expedition, captured city in 1055 and got his reputation back to caliph. The Mongol Empire which was established in XIIIth century extended area of domination to territory of Abbasid, and Mongol-Ilkhanid ruler Hulagu occupied Baghdad then put an end to caliphate state. Henceforth Baghdad fell under domination of Calayirs in 1340, Karakoyunlu in 1410, Akkoyunlu in 1470 and then Safavid in 1508. From XVIth century on, there occured a power struggle between Ottomans and Safavids.Suleyman the Magnificent annexed Baghdad to the Ottoman territories via Irakeyn War in 1534. The war proceeded even in XVIIth century. This study examines Kitâbu Târîhi Dâriꞌs-selâm which was written by Sheikh-oglu living in Baghdad in XVIIth century. This work includes the series of events Bekir Soubashi riot, capture of Baghdad by Shah Abbas, the Baghdad campaigns of Hafiz Ahmed Pasha and Husrev Pasha which were resulted in defeat and the conquest of Baghdad by Murad IV. Kitâbu Târîhi Dâriꞌs-selâm, which is based on observations of Sheikh-oglu and enlighten his period of time, has a rich content about language because it has features of South Azerbaijan and Anatolian Turkish as well
___
- Altundağ, Şinasi (1988). ''Selim I.'', İA, X: 423-434.
- Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (çev. Coşkun Üçok), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Baysun, M. Cavid (1979). ''Murad IV.'', İA, VIII: 625-647.
- Emecen, Feridun (1999). ''Irakeyn Seferi'', DİA, XIX: 116-117.
- ______________ (2009). ''Selim I'', DİA, XXXVI: 407-414.
- ______________ (2010). Yavuz Sultan Selim, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
- Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2001). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 4. Kitap, (haz.
- Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Gökbilgin, M. Tayyib (1979). ''Süleyman I.'', İA, XI: 99-155.
- __________________ (1988). ''Çaldıran Muharebesi'', İA, III: 329-331.
- Gündüz, Tufan (2008). ''Safevîler'', DİA, XXXV: 451-457.
- ____________ (2010). ''Şah İsmâil'', DİA, XXXVIII: 253-255.
- ____________ (2014). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Hinz, Walther (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, XV. Yüzyılda İran'ın Millî Bir Devlet Haline Yükselişi, (çev. Tevfik Bıyıklıoğlu), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Kılıç, Remzi (2006). Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri (1520-1566), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
- Kutlar, Fatma Sabiha (2011). ''Menkabet-i Penc Keştî'', Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 58: 21-48.
- Küpeli, Özer (2014). Osmanlı-Safevi Münasebetleri (1612-1639), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
- Nazmi-zâde Murteza (2014). Gülşen-i Hulefâ, Bağdat Tarihi 762-1717, (haz. Mehmet Karataş),
- Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şeyh-oğlu, Kitâbu Târîhi Dâriꞌs-selâm, Leiden Üniversitesi Kütüphanesi, Or. 1278.
- ________, Kasîde-i Bağdâd-ı Dârü's-selâm, Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 1462/3: 48a-49b.
- Terzibaşı, Ata (1988). Kerkük Şairleri, III, Bağdad: Zaman Basımevi.
- Varlık, Mustafa Çetin (1993). ''Çaldıran Savaşı'', DİA, VIII: 193-195.
- Yazıcı, Tahsin (1979). ''Şah İsmail'', İA, XI: 275-279.
- ____________ (1988). ''Safevîler'', İA, X: 53-59.
- Yılmazer, Ziya (2006). ''Murad IV'', DİA, XXXI: 177-183.
- ISSN: 1308-2140
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2006
- Yayıncı: Mehmet Dursun Erdem
Sayıdaki Diğer Makaleler
TEK PARTİLİ DÖNEMDE AÇILAN KUR’AN KURSLARI
REFORM KARŞITLARI VE MUSTAFA REŞİD PAŞA: TANZİMAT FERMANI’NIN BEDELİ
ERZİNCAN’DA EĞİTİM VE EĞİTİM KURUMLARI (1923-1960)
OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI
CELALZÂDE MUSTAFA ÇELEBİ’NİN RODOS FETİHNÂMESİ’NDEKİ MANZUMELER HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME