KIRGIZ TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ OLAN SEYYİD BATTAL GAZİDESTANI ÜZERİNE BİR İNCELEME*

Seyyid Battal Gazi, İslâmiyet'in yayılma sürecinde Emevî-Bizans savaşlarının Müslüman kahramanı olarak sembolleşmiştir. Türklerin Anadolu'yu fethi ile başlayan ve Avrupa'ya yönelmeleri ile devam eden Türk-Bizans mücadelesi sürecinde bu kahramanla ilgili menkıbeler Türkler arasında oldukça yayılmıştır. Battal Gazi ile ilgili bu menkıbeleri ihtiva eden ve Battalnâme adı verilen eserler XIII-XIV. yüzyıllardan itibaren Anadolu'da yazılmaya başlanmış, bunların manzum ve mensur birçok nüshası günümüze ulaşmıştır. Türk epik destan geleneği zemininde teşekkül eden bu eserlerin sadece Anadolu sahasında değil Anadolu dışındaki Türk toplulukları arasında da yayılmış olduğu anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Kırgızistan Milli İlimler Akademisi Elyazmaları Arşivinde bulunan ve "Seyitbatal Comogu" (Seyyid Battal Destanı) olarak adlandırılan elyazması nüsha üzerine bir inceleme sunulmuştur. Bu nüsha Seyyid Battal Gazi destanının Kırgız Türkçesiyle yazılmış olan manzum metnini içermektedir. Eser, Anadolu'da yazılan Battalnâme nüshalarının Orta Asya coğrafyasına ulaştığını ve farklı Türk lehçelerinde yeni metinlerinin oluştuğunu örneklemesi bakımından önemlidir. Mamatkul Murataliyev'in yazıya aktardığı bu metinde geçen yer ve kişi adları, epizot ve motif yapısı Anadolu sahasında mevcut olan nüshalardakilerle büyük ölçüde örtüşmektedir. Bu metin Anadolu'da yazılmış Battalnâme nüshalarının etkisiyle ortaya konulan, Kazak Türkçesiyle yazılmış bir Battalnâme metninden uyarlanarak; fakat Kırgız destancılık geleneği özelliklerine uygun biçimde yeniden oluşturulmuştur. Bu şekilde konu ve olaylar ile mekân ve kişi adlarının ortak olduğu; fakat dil, şekil, üslup ve folklor unsurları bakımından oluşturulduğu sahanın özelliklerine göre şekillenen yeni bir metin ortaya çıkmıştır.

A REVIEW OF SEYYİD BATTAL GAZİ EPIC WRITTEN IN TURKIC KYRGYZ LANGUAGE

Seyyid Battal Gazi became the Muslim hero of UmayyadByzantine wars in the process of spreading Islam. Epics about this hero were quite spread among the Turks in the process of Turkish-Byzantine struggle which began with the conquest of Anatolia by the Turks and continued by their turning towards Europe. The works called Battalnâme which contain epics about Battal Gazi were first written in Anatolia starting from XIII-XIV centuries and many copies of them in verse and prose reached to our times. It was understood that these works formed according to Turkish epical epic tradition were spread not only in Anatolian area but also among the Turkish communities outside Anatolia. In this study, a review was presented on the manuscript copies of the so-called "Seyitbatal Comogu" (Epic of Seyyid Battal) which is in the archives of the Kyrgyz National Academy of Sciences of Manuscripts. This copy includes the poetic text of Seyyid Battal Gazi epic written in Turkic Kyrgyz. The work is important in terms of being an example that Battalnâme copies written in Anatolia reached the Central Asian geography and some new texts were composed in different Turkish dialects. The names of the place and the people, the episode and motif structure in this text, transferred to writing by Mamatkul Murataliyev, largely overlap with the existing copies in the Anatolian area. This text was presented under the influence of Battalnâme copies written in Anatolia, and it was adapted from a Battalnâme text written in Turkic Kazakh, but it was re-created to match the characteristics of the Kyrgyz epic tradition. In this way, a new text emerged with the common names of place and people and topics and events, but the language, form, style and elements of folklore were shaped according to the terms of the area's features.

PDF

___

AL?YEV, S. (1995). "Arbak". Manas Ensiklopediya, c. I, s. 97. Bi?kek.
AL?YEV, S. (1995). "Seyitbattal". Manas Ensiklopediya, c. II, s. 194. Bi?kek.
ALPISBAYEVA, K. vd. (2005). "Tomga Engen Metinge Tüsinikteme". Babalar Sözi. c. XIII. Astana.
ÇOLAK, Abdulkadir. (2006). Türâbî'nin Manzum Battalnâme'si İnceleme/Metin. Yayımlanmamı? Yüksek Lisans Tezi, Malatya: ?nönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DEM?R, Necati ve ERDEM, M. Dursun. (2006). Battal-nâme. Ankara: Hece Yayınları.
DÜY?AL?YEV, K. (1995). "Manastın Muzıkası". Manas Ensiklopediya, c. I, ss. 437-438. Bi?kek.
ERG?N, Muharrem. (1988). Dede Korkut Kitabı. ?stanbul: Boğaziçi Yayınları.
GORDLEVSKİY, V. (1941). Gosudarstvo Seldcukidov Maloy Azii, Moskova.
?SAKOV, Bakıtbek (2009). XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Kırgızların Sosyal ve Ekonomik Tarihi: Sayak Boyu Örneği. Bi?kek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
KOYLUBAYEV, Keldibek. (2010). Cazgıç Akındardın Çıgarmaçılıgı: Moldo Niyaz, Moldo Kılıç, Aldaş Moldo. Karakol.
KÖÇKÜNOV, A. (1995). "A?". Manas Ensiklopediya, c. I, ss. 111-113. Bi?kek.
KÖKSAL, Hasan. (1984). Battalnâmelerde Tip ve Motif Yapısı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Ara?tırma Dairesi Yayınları.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad. (2004). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KURTOĞLU, O. (2009). Klasik Türk ?iirinde Saçı Geleneği. Millî Folklor, 21(81).
MUKASOV, A. (1995). "Comok Ba?ı". Manas Ensiklopediya, c. I, s. 223. Bi?kek.
OCAK, Ahmet Ya?ar. (1997). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: TTK. Basımevi.
ORUÇ, Birsel. (1998). Kazan Devlet Üniversitesi Fennî Kütüphanede (Yazma Eserler Kütüphanesi) Bulunan Türkçe Yazma Eserler. Türk Dünyası Araştırmaları, sayı: 115, ss. 193-220.
PAÇACIOĞLU, Burhan. (1993). Battal-nâme. Yayımlanmamı? Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
REH?MOVA, Aybeniz. (2009). Kitabi-Battal Kazi, Bakü: Nurlan.
SABIR UULU, Buudaybek. (2008). Comokçular cana Comoktor. Bi?kek: Turar.
SARAY, Mehmet (1993). Kırgız Türkleri Tarihi. ?stanbul.
SAY, Yağmur. (2009). Türk-İslam Tarihinde ve Geleneğinde Seyyid Battal Gazi ve Battalnâme. Ankara: Eski?ehir Valiliği Yayınları.
T?LLEBAYEV, Sadık Alahanoviç. (2004). Beş Moldo: Moldo Niyaz, Nurmoldo, Moldo Kılıç, Aldaş Moldo, Moldo Bagış. Bi?kek.
TSOY, V. A. ve A??ROV, C. A. (2003). Zapadnıy Tyan-Şan: Puteşestviye k İstokam. Ta?kent.
YUDAH?N, K. K. (1994). Kırgız Sözlüğü. A.Taymas (çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.