İSTANBUL II. BÂYEZID CAMİ HAZİRESİ MEZAR TAŞLARINDA MEYVE MOTİFLERİ ( Batı Etkisi, Dini Hoşgörü, Kutsallık ve Değişim)

Mezar Taşlarını, sıradan bir gelenek olarak değerlendirmek yanlış bir kanı olacaktır. Tarih, sanat ve kültür yönünden bakılırsa; özellikle de Türk mezar taşlarının, birçok sanatı barındıran, birçok sanatçının emeğini taşıyan, milli kültür ve tarihimize ışık tutan çok boyutlu, çok değerli ve başka nüshası bulunmayan arşiv vesikaları olduğu görülmektedir. Mezar taşları, yalnızca milli kültür değil, aynı havayı teneffüs edip aynı mekânlarda yaşayan insanların, inançları, dertleri, korkuları, üzüntüleri, nükteleri ve türlü hissiyatını bizlere aktaran belgelerdir. Bu nedenle mezar taşları, kültürel farklılara göre şekillenen ve yaşam tarzına göre süslenen kültürel olgudur. Ebetteki Türk plastik sanatı geleneklerinin mezar taşlarında bolca uygulanmış olması, kompozisyon ve motif bakımından mezar taşlarının çeşitlilik göstermesini sağlamıştır. II. Bayezid Haziresindeki mezar taşlarının ve sandukalarının üzerindeki zengin işçilik, adeta Türk motiflerinin sergilendiği açık hava müzesi gibidir. Diğer taraftan bu taşlar, sosyo-ekonomik, kültürel ve yöresel serpuşlar hakkında da geniş bilgiler içerir. Kitabeler üzerindeki bilgiler değerlendirildiğinde ise, dönemin sağlık koşulları veya salgın hastalıkları hakkında bilgiler edinilebilmektedir. Adolf Ebeling, Gartenlaube dergisinin 1882 yılında Türk Mezarlıkları başlıklı yazısında, Türklerin mezarlarına verdikleri önemden bahsederken, Türk mezarlarının dünya mezarlarına örnek olabileceğini söylemesi bu konuda daha fazla söze gerek bırakmamaktadır. Bilindiği gibi İslami kültürde ölüm bir son değil, sonsuz bir hayata açılan kapı olarak görülmektedir. Beden ve ruh ayrımı nedeniyle bedenin çürüyüp yok olması normal kabullenilirken, ruhun ölmediği ve hiç var olmayan insanı yaratan Allah tarafından öbür dünyada bedenin tekrar var edileceğine inanılmaktadır. Genel yapısı ile Türk mezar taşları formlarına bakıldığında kadın ve erkek mezar taşlarında büyük farklılıklar görülmektedir. Türk mezar taşı geleneğinde, kadının zarafeti, inceliği ve güzelliği sanat eseri oluşturacak şekilde yansıtılmıştır. Aslında Osmanlıda kadın, dışlanmış derecesinde sosyal yaşantıdan uzak tutulmuş olmasına karşın, özellikle de kadın mezar taşlarındaki gösterişli süsleme, kadınlara verilen ancak dile getirilmeyen değerin göstergesi olarak değerlendirilebilir. Türk mezar taşlarının tarihli olmaları nedeni ile etnografı ve sanat eserleri için birer belge hüviyeti taşırlar. Ayrıca yazılı mezar taşları Türk'ün bu topraklarda yasadığına, varlığını ebedîleştirdiğine en canlı birer şahit ve aynı zaman da estetik ve etnografik kıymetli haiz vesikalardır. Bu itibarla şehir, kaza ve köy tarihleri hazırlanırken mezar tasları önemlidir. Kısaca, mezar tasları yapıldıkları çevrenin ve devrin inançlarının, adetlerin, sanat geleneklerinin tabii?, iktisadi ve sosyal şartlarının ortak ürünüdür. Bu bakımdan sanat tarihimiz için olduğu kadar, kültür tarihimiz yönünden de büyük önem taşımaktadır (Türkan, Bu çalışmada II. Bayezid Cami Haziresi mezar taşlarına işlenmiş olan meyve motifleri ve bu motiflerin inançlarımızda ve günlük yaşantımızdaki etkileri incelenmiştir. Dini inanışların Türk süsleme sanatına olan yansımaları, İstanbul II. Bâyezıd Camisi Haziresi mezar taşlarından alınan örneklerle gösterilmiştir. Mezar taşları üzerine işlenen meyve motiflerinin, geleneksel yaşantımızda, inançlarımızda ve edebiyatımızdaki yeri, önemi irdelenmiştir. Halk dilinde, manilerinde ve türkülerinde meyve motiflerinin ne anlama geldiği ve mezar taşları süslemelerine nasıl yansıdıkları araştırılmıştır

FRUIT MOTIFS AT GRAVESTONES IN CEMETERY OF THE ISTANBUL SECOND BÂYEZİD MOSQUE ( Western Impact, Religious Tolerance, Sanctity and Change )

It will be a wrong judgment to consider grave stones as an ordinary tradition. When it is viewed in terms of history, art and culture, it can be seen that especially Turkish grave stones are record drawings that include many types of arts and artists’ labor, shed our culture and history and that is precious and unique. Grave stones are the documents that transfer not only the national culture but also transfer people’s beliefs, problems, fears, sadness and different feelings, who breathe the same air and live in the same places. Because of this reason, grave stones are the cultural features that are shaped according to the differences in culture and decorated with life styles. Of course, Of course, having been applied plenty of traditional Turkish plastic arts on the tombstones, have all contributed to the diversity of tombstones in terms of composition and motifs. Rich craftsmanship of gravestones and sarcophagus in the second Bayezid graveyard is almost like an open air museum that shows Turkish motifs. While scarping was used for making gravestones are scarping, and painting were used as the main decoration tecnique is seen on foot stone with the painting technique, inscriptions of stones were coloured. Most of the inscriptions and decorations are relieved. Decoration subjects seen on gravestones are phytomorphic, geometric, objective and calligraphic. On the other side, these tombstones include wide knowledge about the socio-economic, cultural and regional headgears. When evaluating the information on the inscriptions, it can be obtained knowledge about the health conditions or epidemics in that period. Adolf Ebeling, article titled “Turkish cemeteries” in the 1882 the year Gartenlaube journal, when talking about the importance given to the graves by Turks, to say that the Turkish burial tomb can be an example to the world is no need to say more about it. The thomstones as the verbal means service to rebuilt the material world where the man has saved so far and the culture developing in accordance with this. The written tombstones which were formed by the individuals’ cherishing and remembering desires that the cultural, religious and traditional ones shaped, are the carrier elements of the values wich will provide to understand the sterotype requirements and ideologies within the cultural structure. Looking at the overall structure of the Turkish tombstones form shows major differences in male and female gravestones. In the Turkish tombstone tradition, women's elegance, finesse and beauty is reflected as a form of artwork. In fact, women in the Ottoman Empire, although excluded from the social life in very marginalized, especially in women flashy decorations tombstones, can be considered as an indication value which is given to women but unspoken. Since the tombstones have dates, they hold the distinction of being a document for ethnographic and art works. Moreover, inscribed tombstones are living evidences in order to prove that Turkish people lived in this land and also they have ethnographic value. Therefore, tombstones are important while the histories of cities, villages or boroughs are preparing. In short, tombstones are the common products of the environment that are built, religious beliefs, traditions, art, natural, social and economic conditions of the century. In this case they hold key for our culture history in addition to our art history. In this study, besides the effects of Turkish grave stones on our beliefs and daily lives, fruit patterns on the stones are also examined. The reflections traditional architectural and handicrafts motifs and the religious believes on the Turkish ornament art are explained by the examples chosen among gravestones in İstanbul II. Beyazıt Cemetery. In the colloquial language what fruit motifs mean in folk songs ang manias and how it is reflected on the ornaments of grave stones are investigated.

___

  • AYDAR, Hidayet (2006). Âdem’in Meyvesi, , İstanbul: Meyve Kitabı, Kitabevi Yayınları, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen.
  • BERK, Nurullah (1972). İstanbul Resim ve Heykel Müzesi, İstanbul: Abaofset Basım Evi, Sanat Kitapları Serisi 1.
  • CANAN, İbrahim (?). Hadis Ansiklopedisi, Kütüb-i Sitte, I-XXIV, İstanbul: Akçağ Yayınevi.
  • ÇORUHLU, Yaşar (2006). Tanrıya Sunulan Meyve, İstanbul: Meyve Kitabı, Kitabevi Yayınları, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen.
  • ÇORUHLU, Yaşar (1998). Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kâse İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi, İstanbul: Tarihi Kültürü ve Sanatıyla Eyupsultan Sempozyumu II.
  • DÖNMEZ, İbrahim Hakan, Birol Demircan (2013). “Bir Kültürel Bellek Taşıyıcı Olarak Mezar Taşlarını Okumak”, TURKISH STUDIES-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 8/12, Fal 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.5852, p. 415-426.
  • ELÇİN, Şükrü (1990). Türkiye Türkçesinde Mâniler, Ankara: Türk Kültür Araştırma Enstitüsü Yayınları, seri IV.
  • ELİADE, Mircea (2003). Dinler Tarihine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • ERDAL, Gültekin (1998). Sultan II. Bâyezid Camiî Hazîresindeki Mezar Taşlarının Sanatsal İncelemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Danışman Prof.Dr. Zeki Kuşoğlu), İstanbul: M.Ü. Sos. Bil. Enst. Resim-İş Grafik Eğitimi Sanat Dalı.
  • ERDAL, Gültekin (2004). “II. Bâyezid Haziresinde Sandukalı Mezar Taşları”, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, Erdem Dergisi Cilt 14, S.41.
  • ERDAL, Kelime (2008). Halide Edib Adıvar ve Eğitim, Bursa: Ezgi Kitabevi.
  • EROL, Mehmet (2006). Elma Yanaklı Kiraz Dudaklı, , İstanbul: Meyve Kitabı, Kitabevi Yayınları, Editörler:Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen.
  • HASEKİ, Metin (1976). Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul: İDGSA Yayınları.
  • İNCİL (1995). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları. 2. Basım.
  • İSKENDER, Kemal (1988). Türk Resminin Dünü Bugünü, İstanbul: Gergedan.
  • KAFESOĞLU, İbrahim (1985). Türk İslâm Sentezi, İstanbul: Aydınlar Ocağı Yayını, Özal Matbaası.
  • KALKAN, Emir (1991). XX. Yüzyıl Türk Halk Şiirleri Antolojisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • KUŞOĞLU, Zeki (1984). Mezar Taşlarında Huve’l-Bâki, İstanbul: Renkler Matbaacılık.
  • KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa S. (2006). Orta Çağda Meyve Sembolizmi, İstanbul: Meyve Kitabı, Kitabevi Yayınları, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen.
  • OĞUZ, Burhan (2002). Türkiye Halkının Kültür Kökenleri I,II. İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları.
  • ÖZSAYİNER, Zübeyde Cihan (2008). “Hat sanatında Meyve İstifli Hatlar”, TURKISH STUDIESInternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- ,ISSN: 1308-2140, Volume 3/5, Fal, 2008, www.turkishstudies.net, DOI Number : 10.7827/TurkishStudies.411, p. 87-109.
  • Tariş resmî internet sayfası. http://www.taris.com.tr
  • TUNCEL, Gül (1989). Batı Anadolu Bölgesinde Cami Tasvirli Mezar Taşları, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Mas Matbaacılık.
  • TÜRKAN, Hüseyin Kürşat (2012). “İskenderun Mezar Taşı Sözlerine Bir İnceleme”, TURKISH STUDIES-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-,ISSN: 1308-2140, Volume 7/4, Fal, 2012, www.turkishstudies.net, DOI Number: 10.7827/TurkishStudies.4154, p. 3025-3044.
  • TÜRKMEN, Nalan (2006). Anadolu Konut Mimarisinde Meyve Motifleri, , İstanbul: Meyve Kitabı, Kitabevi Yayınları, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen.
  • YORULMAZ, Bülent (2006). Kıbrıs Türk Mânilerinde Meyve Duygusallığı, İstanbul: Meyve Kitabı, Kitabevi Yayınları, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Dilek Herkmen.