ERKEN TABGAÇ (T’O-PA) TARİHİNİN ANA HATLARI (WEI SHU’NUN İLK BÖLÜMÜNE GÖRE)

Çin kaynaklarında T'o-pa adı altında kaydedilen Tabgaç Türklerinin tarihleri az bilinmektedir. Tabgaçlar M.S. 386 yılında Kuzey Çin'e hâkim oldular, yaklaşık iki yüzyıl Çin'i idâre ettiler ve nihayetinde Çinlileşip tarih sahnesinden çekildiler. Bazı âlimler Tabgaçların bu devrini incelemişlerdir. Bununla beraber Tabgaçların tarih sahnesine çıkışları ve 386 yılına kadar olan tarihleri pek çalışılmamıştır. Tabgaçlar 160-170 yıllarında Çin kaynaklarında yer almaya başlamışlardır. Tabgaçlar Li-wei devrinde devlet yapılarını güçlendirmiş ve tüm komşularını tâbiliğe almışlardır. 314 yılında I-lu'nun hükümdarlığı altında bir Tai Devleti kurulmuş ve bu devlet 376 yılına kadar devam etmiştir. Bilhassa Shih-i-chien devrinde devlet çok büyümüş ve sınırları doğuda Liao-ning'den batıda Fergana'ya kadar uzanmıştır. Tabgaçların en büyük devlet yapılanması 386 yılında kurup tüm Çin'e hâkim kıldıkları ve sonradan Çinlileşen Kuzey Wei Devleti'dir. Makalemiz 386 yılına kadar olan bu devreyi Tabgaç Sülâlesi'nin resmî sülâle yıllığı olan Wei Shu'nun ilk bölümüne dayanarak incelemek maksadındadır. Ayrıca Shih Chi, Han Shu, Hou Han Shu, San Kuo Chih, Chin Shu, T'ai P'ing Yü Lan, Ts'e Fu Yüan Kuei, T'ung Chih, Wen Hsien T'ung Kao, Tzu Chih T'ung Chien, T'ung Tien gibi ana kaynaklara ve araştırma eserlerine müracaat edilmiştir. Genel Türk Tarihi sahasındaki bu çalışmamızla Tabgaçlarla ilgili bundan sonraki siyasî tarih, dil bilim ve kültür tarihi çalışmalarına katkı sağlayacağımızı ümit ediyoruz

OUTLINES OF EARLY TABGACH (T’O-PA) HISTORY (ACCORDING TO FIRST CHAPTER OF WEI SHU)

The History of Tabgach Turks who recorded in Chinese sources under the name of T’o-pa is little known. Tabgachs dominated on Northern China in 386 AD, governed China for nearly two centuries and finally disappeared from the stage of history by becoming Chinese people. Some scholars investigated this period of Tabgachs. However, their emergence to stage of history and their history until 386 AD are little studied. Tabgachs begun to take place in the Chinese sources in years about 160-170. They strengthened their state formation and dominated on all of their neighbors in the period of Li-wei (220-277). They established Tai State under the reign of I-lu in 314 and this state lasted until 376. Especially in the reign of Shih-i-chien (338-376), Tabgach State strengthened and extended its domination from Liaoning in east to Ferghana in west. Largest state formation of Tabgachs is Northern Wei State that dominated all of China and later became Chinese. Our article aims to study this period lasted until 386 based on first chapter of Wei Shu that is official dynastic history of Tabgach Dynasty. Besides this, it is applied to main sources as Shih Chi, Han Shu, Hou Han Shu, San Kuo Chih, Chin Shu, T’ai P’ing Yü Lan, Ts’e Fu Yüan Kuei, T’ung Chih, Wen Hsien T’ung Kao, Tzu Chih T’ung Chien, T’ung Tien and research studies. We hope to contribute to later studies on political history, linguistics, cultural history about Tabgachs with our study in General Turkic History.

PDF

___

Ch’in Hui Yao, Zhong-hua Cong-shu Yay., Taipei 1945.

Shih Chi, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997

Han Shu, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997.

Hou Han Shu, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997.

San Kuo Shih, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997.

Chin Shu, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997.

Wei Shu, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997.

T’ai P’ing Yü Lan, Shang-wu Yay., Taipei 1997.

Ts’e Fu Yüan Kuei, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 1982.

T’ung Chih, Shang-wu Yay., Shang-hai 1935.

Wen Hsien T’ung Kao, Chung-hua Shu-chü Yay., Beijing 2006.

Tzu Chih T’ung Chien, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 1997

T’ung Tien, Zhong-hua Shu-ju Yay., Beijing 2002.

Tz’u Yüan, Beijing 2002.

KâĢgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk, I-IV, Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yay.,

Ankara 2006, 5. bs.

BAYKUZU, T. D., IV Yüzyılda Çin’de Kurulan İki Hun Devleti İlk Chao ve Sonraki Chao, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul 2003.

BAYKUZU, T. D., “Merkezi Çin’de Kurulan Hun Devletleri: I Ġlk Chao ( Han) Devleti (M.S. 304- M.S.329)”, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 2004, s. 5-25.

BAZIN, L., “Un texte proto-turc du IVe siècle: le distique hiong-nou du “Tsin-chou””, Oriens, I, 2, 1948, s. 208–219.

BAZIN, L., “Recherches sur les parlers T’o-pa (5E siècle après J.C.)”, T’oung Pao, 39, 1950, s. 228-329.

BECKWITH, C. I., İpek Yolu İmparatorlukları, Çev. KürĢat Yıldırım, ODTÜ Yay., Ankara 2011.

Bei Jiang Tong Shi, Ed. Zhao Yun-tian, Zhengzhou 2001.

BOODBERG, P. A., “Marginalia to The Histories of The Northern Dynasties”, Harvard Journal of Asiatic Studies, III, 3/4, Dec., 1938, s. 223-253.

BOODBERG, P. A, “The Language of the T'o–Pa Wei”, Harvard Journal of Asiatic Studies, I, 2, Jul., 1936, s. 167-185.

CLAUSON, G., “Turk, Mongol, Tungus”, Asia Major, VIII, 1, 1960, s. 105-123.

DONUK, A., Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler, Ġstanbul 1988.

DUMAN, L. Ġ., “K Ġstorii Gosudarstv Toba Vey i Lyao i Ġh Svyazey s Kitayem”, Uçeniye Zapiski İnstituta Vostokovedeniye, XI, 1955, s. 3-15.

DUMAN, L. Ġ., “ObĢçestvennıy stroy Sianbi i Toba”, Voprosi İstorii i İstoriografii Kitaya, Ed., L. I. Duman, Moskva 1968, s. 45 vd.

EBERHARD, W., “Toba’lar Etnik Bakımından Hangi Zümreye Girer?”, AÜ DTCF Dergisi, I, 2, 1942, s. 19-30.

EBERHARD, W., Liu Yuan ve Liu Ts'ung'un Biyografileri, Ankara 1942.

EBERHARD, W., Das Toba-Reich Nordchinas, Leiden 1949.

EBERHARD, W., Çin’in Şimal Komşuları, Çev., N. Uluğtuğ, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1996, 2. bs.

HERRMAN, A., Historical and Commercial Atlas of China, London 1935.

HOLMGREN, J., Annals of Tai Early T’o-pa History According to the First Chapter of the Wei-shu, Canberra 1982.

HOLMGREN, J., “The Making of An Elite: Local Politics And Social Relations in Northeastern China during The Fifth Century A.D.”, Papers on Far Eastern History, 30, September 1984, s. 1-79.

HONEY, D. B., “Lineage as Legitimation in the Rise of Liu Yüan and Shih Le”, Journal of the American Oriental Society, CX, 4, Oct.-Dec., 1990, s. 616-620.

KAFESOĞLU, Ġ., Türk Millî Kültürü, Ötüken Yay., Ġstanbul 2005, 26. bs.

LIGETI, L., “Le Tabghatch, un dialecte de la langue Sien-pi”, Mongolian Studies, Ed. Louis Ligeti, Budapest 1970, s. 265-308.

LIM An-king, “On the etymology of T'o-Pa”, Central Asiatic Journal, XLIV, 1, 2000, s. 30-44.

LUO Xin, “Lun Tuo-ba Xian-bei zhi-de-ming”, Li-shi Yan-jiu, 2006/6.

Oğuz Kağan Destanı, NeĢr. W. Bang-G. R. Rahmeti, Ġstanbul 1936.

ONAT A.-S. ORSOY-K. ERCĠLASUN, Han Handedanlığı Tarihi: Hsiung-nu (Hun) Monografisi, Ankara 2004.

ORSOY, Sema, Çin Kaynaklarına Göre M.S. V. Yüzyıl Başlarına Kadar Orta Asya’da Ti ve Ch’iang Kavimleri, Ankara Üniversitesi SBE BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ankara 2003.

OTKAN, Pulat, T’o-pa Wei Döneminde Toplum ve Ekonomi, YayınlanmamıĢ Doçentlik Tezi, Ankara 1980.

OTKAN, P., “IV. Yüzyılda Kuzey Çin’deki Yabancı Halkların YerleĢim Alanları ve Nüfusu”, Erdem, V/XV, 15, Eylül 1989, s. 773-790.

ÖGEL, B., Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, I-II, Ankara 1981.

RAMSTEDT, G. J., “Zur Frage nach der Stellung des Tschuwassischen”, Journal de la Société finno-ougrienne, 38, 1922, s. 1–34

ROUX, J. P., Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Kabalcı Yay., Çev., A. Kazancıgil-L. Arslan, Ġstanbul 2005.

Selected Works of Peter A. Boodberg, Ed. A. P. Cohen, Berkeley 1979.

SHIRATORI, K., “Kaghan Unvanının MenĢei”, Çev., Ġ. Gökbakar, Belleten, IX, 36, 1945, s. 497- 504.

TASKIN, V. S., Materialı po Istorii Koçevıh Narodov v Kitaye III-V vv., I, Moskva 1989.

TAġAĞIL, A., Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara 2004.

TOGAN, A. Z. V., Umumî Türk Tarihine Giriş, I, Ġstanbul 1981, 3. bs.

Wang Zhong-luo, Wei-jin-nan-bei-chao, Shang-hai 2003.

YAO Da-li, “Tuo-ba Xian-bei bu-de-zao-qi-li-shi du “Wei Shu Shu-ji””, Fu-dan Xue-bao, 2005/2.

YILDIRIM, K., Türk Tarihi İçin Eski Çince Türkçe Sözlük, Otopsi Yay., Ġstanbul 2010.

YILDIRIM, K., Bugünkü Doğu Türkistan Coğrafyasında Kurulan Şehir Devletleri ile Çin Arasındaki Münasebetler (Milâdî 73-108), Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 2011.

YILDIRIM, K., “Doğu Türkistan ve Ġlk Sâkinleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/1, 2012, s. 195-214.

YILDIRIM, K., “Çin'in Bozkırlı Kavimlerle Mücadele Siyaseti ve Stratejisi: Juan-juan'lar Misâli (Milâdî III-VI. Yüzyıl)”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 199, 2012, s. 225-250.

ZHANG Xiao-lu, “Tuo-ba Xian-bei Zao-qi-de-quan-li-ji-cheng”, Xi-bei-shi Da-xue-bao, 2000/4.

Zhong-guo Li-shi-da-shi-bian-nian, II, Ed. Zhang Xi-kong ve diğerleri, Beijing 1997.

Zhong-guo-li-shi-di-ming-da-ci-dian, Guang-dong 1995.

Zhong-guo-li-shi-di-ming-da-ci-dian, II cilt, Beijing 2005.

Zhong-guo-li-shi-di-tu-ji, Shang-hai 1985.