BÜVEYHÎLER DEVRİNDE BAĞDAD’DA ASAYİŞ: AYYÂRLAR, ŞÂTIRLAR, DÂ‘İRLER VE HIRSIZLAR

Deylem asıllı Şiî bir devlet olan Büveyhîlerin, 945 yılından itibaren fiilî olarak Sünnî İslâm dünyasının merkezi olan Bağdad'a hâkim olmalarının siyasî güç dengesi ve mezhepsel açıdan doğurduğu sonuçlar, hem Abbasî Halifeliği hem de Büveyhî tarihi açısından oldukça güç bir dönemi temsil eder. Bu anlamda Bağdad'daki siyasî, sosyal, ekonomik ve askerî vaziyet oldukça hassas bir durum arz etmiştir. Özellikle iç güvenlik bağlamında kentteki Şiî-Sunnî çatışması ve Deylemli-Türk gerilimi Büveyhî iktidarı boyunca varlığını ve etkisini sürdüren en büyük problem olmuştur. Bunların haricinde kent güvenliği nokta-i nazarında başka sorunlar olmakla birlikte üçüncü büyük sorun olarak telakki edebileceğimiz husus, konumuzu teşkil eden ayyâr, şâtır, dâ'ir ve hırsızların sebep oldukları problemlerdir. Farklı zamanlarda ve coğrafyalarda ehli fütüvvet (fityan) ile ilişkilendirilmelerine rağmen toplumun en alt tabakasını temsil ettikleri vurgulanan ayyâr ve şâtırlar ile benzer şekilde ayaktakımından kabul edilen dâ'ir ve hırsızlar Büveyhî tarihi boyunca daha çok menfi davranışlarıyla karşımıza çıkmaktadırlar. Nitekim Büveyhîler devrinde bunların isyanları ve sebebiyet verdikleri yağma, gasp, cinayet, hırsızlık, yangın, haraç alma vb. çok sayıda suç hâdiseleri ve kanunsuz eylemler kaydedilmektedir. Makalemizde Büveyhîler idaresindeki Bağdad'da çok sayıda insanın ölümüne yol açan, hem siyasî hem de sosyal ve ekonomik hayatı felce uğratacak olan ayyâr, şâtır, dâ'ir ve hırsızların eylemleri şehir-kent güvenliği açısından ele alınıp irdelenecektir

THE PUBLIC SECURITY IN BAGHDAD IN THE REIGN OF BUYIDS: AYYĀRS, SHĀTIRS, DĀ‘IRS AND THIEVES

Buyids, were of Daylamite origine and shi‘ite, de facto begun to reign over Baghdad, the centre of the Sunnī Islāmic World since 945. In terms of balance of political power and denominational, its consequences represent a very difficult period as well as in Abbasid Caliphate and the Buyids history. In this sense, the political, social, economic and military situation in Baghdad became more fragile. Especially in the context of internal security, the Shi‘ite-Sunnī conflict and Deylamite-Turk tension in Baghdad have been the biggest problem that maintained its existence and influence throughout the ruling of Buyid. Apart from these, in spite of being other problems point of view city security, the problem that we can consider as the third big poblem are the troubles caused by ayyārs, shātirs, dā‘irs and thieves. Ayyārs and shātirs who was emphasized to having represented common peoples, although was associated with followers of futuwwa (fityān) at different times and regions, and likewise dā‘irs and thieves who was accepted commoners have been on the books with their negative behaviors during Buyids period. As a matter of fact, there are recorded their revolts and caused loot, extortion, murder, theft, fire and so on numerous criminal activity and illegal acts in that time. This article will focus on ayyārs, shātirs, dā‘irs and thieves activity which lead to the death of many people and made difficult both political and social and economic life in Baghdad under ruling of Buyids. greatest problem that disrupts the order in Baghdad. We see that ayyārs and shātirs who was emphasized to having represented common peoples, although was associated with followers of futuwwa (fityān) including Baghdad at different regions and times, and likewise dā‘irs and thieves who was accepted commoners, with their negative behaviors during Buyids period. As a matter of fact, in this research, we are witnessing their carried out robbery, looting, extortion, theft ect. and set fires and caused a large amount of commercial product to be plundered or destroyed because of their attacks against merchant and trade places. It is also a fact that many people lost their lives the results of their attacks or during the events they were leading. Similarly the merchants who live in fear of life and property due to ayyārs, shātirs, dā‘irs and thieves attacks, migrated to other cities. As this weakened the financial and economic situation of the city and also some results of this like disrupts the inflation and commercial activity affected society and politics. For his reason, the violence and cruelty that these groups are subjected to the public, made life uninhabitable and lifted the prosperity and peace in Baghdad, one of the most popular cities of the time. Unfortunately, it is also a fact that people are constantly exposed to this situation, with some exceptional periods throughout the history of Buyids. Because of being the capital city despite the fact that both Khalifa and Buyids sultans and emīrs were in Baghdad depending on administrative weaknesses and weakening of the political authority we see ayyārs, shātirs, dā‘irs and thieves have to opportunity to realize the rebellions and the disturbances in an easy way. So despite their army of thousands, they could not prevent the oppression, persecution and violence of the ayyār groups had also caused the reaction of people from time to time. Also Sāhib al-shurta/sahib al-mu‘ūna who is responsible for the city security, mostly could not struggle against these groups and some of them lost their lives for this cause. Actually caliphs and sultans themselves are also attacked and attempted by them. As a matter of fact, Dār al-Mamlaka was repeatedly exposed to attempts of theft and even was changed location of the harem for this reason is important in terms of showing the point where the lawlessness and criminal events in the city. Baghdad’s inhabitants and the statesmens was openly exposed to their attacks in the mid-day is important to show that Buyids not carried out a successful city security policy and could not established city order in Baghdad. On the other hand, during this time, many chief (reis) of ayyārs who interfered in the social, economic and political life of the city, emerged in Baghdad. One of these, al-Burcumī ended khutbah in the name of the caliph and sultan and the khutbah was read in his own name. In this context, it is possible to see that the ayyārs, shātirs, dā‘irs and thieves abolished the political and administrative authority at certain times (as in 364 / 974-975), that they began to secure the life and property of the people themselves, and that they collected the taxes such as political authority. However, We coincide with Buyid’s sultans who have lost their authority and influence, applied for their (ayyārs act.) help as in the case of 443 (1051) years from time to time.

PDF

___

Abdülmevla, Muhammed Ahmed, el-Ayyârun ve’ş-Şuttârü’l-Beğâdide fî’t-Tarihi’l-Abbâsî, İskenderiye 1990.
Ali, Vefa Muhammed, el-Hilâfetü’l-Abbasiyye fî Ahdi Tasalluti’l-Büveyhiyyin, İskenderiye 1991.
Altunkaya, Mustafa, “Horasân Tasavvuf Ekolü ve Özellikleri”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume, 11/II, Winter 2016, 127-148, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9393 ISSN: 1308-2140, Ankara Turkey.
Arif, Refah Takiyüddin, “el-‘Âmme fî Bağdad fi’l-Asri’l-Abbâsîyi’l-Evvel ve’s-Sani (132-334/749- 946)”, el-Mecelle, XXV, 2011, s. 149-175.
Azimli, Mehmet, “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî Hanedan: Büveyhîler”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/II, Diyarbakır 2005, s. 19-32.
Busse, Heribert, “Iran Under the Būyids”, The Cambridge History of Iran, IV, Cambridge 2007, s. 250-304.
Cahen, C. -W.L. Hanaway, “Ayyār”, Ancyclopaedia Iranica, III, 1987, s. 159-163.
Dîvsâlâr, Ferhâd -Efsâne Muradî, “Zâhiretü’l-Ayyâre fî Edebi’l-Farsîyye ve İltikâuha ma’a Zâhiretü’s-Sa‘luke fi’l-Edebi’l-Câhiliyye”, İdâ‘atu Nakdiyye, V, 2012, s. 97-111.
Donohue, John J., The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 H. /945 to 403 H./1012, Leiden 2003, s. 2.
Ebû Heyyân Et-Tevhîdî, el-İmtâ‘ ve’l-müanese, III, thk. Heysem Halife et-Tueymî, Beyrut 2011.
El-Yâfiî, Ebû Muhammed Afifüddin Abdullah B. As‘Ad B. Ali B. Süleyman, Mir‘atü’l-cenân ve ‘ibretü’l-yekzân fî ma‘rifeti havâdisi’z-zamân, II, nşr. Halil Mansur, Beyrut 1997.
Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Târîhu muhtasarü’d-düvel, Kahire 2001.
Ebü’l-Fida, el-Muhtasar fî âhbâri’l-beşer, II, thk. Muhammed Zeynuhum Muhammed Ezb-Yahya Seyid Hüseyin-Muhammed Fahri el-Vasif, Kahire t.y.
El-Beyhakî, Ebü’l-Fazl, Târîhü’l-Beyhakî, Arapça çev. Yahya el-Haşşâb-S’adık Neş‘et, Beyrut 1982.
El-Hatîb, Mustafa Abdülkerim, Mu‘cemü’l-mastalahat ve’l-elkâbü’t-târîhiyye, Beyrut 1996.
El-Hemedânî, Muhammed B. Abdülmelik, Tekmiletu Târîhu Taberî (Târîhu Taberî, XI) thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, Beyrut 1967.
En-Neccâr, Muhammed Receb, Hikâyâtü’ş-Şuttâr ve’l-Ayyârîn fî Turâsi’l-Arabî, Kuveyt 1981.
Es-Silefî, Hafız Ebû Tahir Ahmed B. Muhammed, Mu‘cemü’s-sefer, thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî, Beyrut 1993.
Es-Sûlî, Ebû Bekr Muhammed B. Yahya, Ahbârü’r-Râdî Billah ve’l-Muttakî Lillah ev târîhü’dDevleti’l-Abbâsîyye min sene 322 ilâ sene 333 hicriyye min kitâbi’l-evrâk, ed. J. Heywort Dunne, Kahire 1983.
Eş-Şeyzerî, Abdurrahman B. Nasr, en-Nehcü’s-sülûk fî siyaseti’l-mülûk (Devlet Başkanlarının Nitelikleri), çev. Osman Arpaçukuru, İstanbul 2003.
Et-Tenûhî, El-Kadı Ebû Ali Muhassin B. Ali B. Muhammed, Neşvârü’l-muhâdara ve ahbârü’lmüzâkere, I, thk. Abbûd eş-Şaleci, Beyrut 1995.
Ez-Zehebî, el-İber fî haber men ğaber, II, thk. Ebû Hacer Muhammed Zağlûl, Beyrut 1985.
__________, Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhir ve’l-a‘lâm, XXV-XXX, thk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Beyrut 1993.
Genç, Süleyman, Fatımî, Abbasî, Selçuklu Münasebetleri ve Besâsîrî İsyanı, Dokuz Eylül Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, İzmir 1995.
Güner, Ahmed, “İbn Bakıyye”, DİA, XIX, İstanbul 1999, s. 356-357.
__________, “İmâdüddevle”, DİA, XXII, İstanbul 2000, s. 173-174.
__________, “Muizüddevle”, DİA, XXXI, İstanbul 2006, s. 99-100.
__________, “Rüknüddevle”, DİA, XXXV, İstanbul 2008, s. 285-286.
Hacıyev, Khanoghlan, Irak Büveyhîleri’nin Kuruluşu ve Muizzüddevle Dönemi (334-356/945-967), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
Hilâl Es-Sâbî, Kitabu Tuhfetü’l-ümerâ fî târîhi’l-vüzerâ, ed. H.F. Amedroz, Leiden. __________, Zeylü tecâribü’l-ümem, el-cüz’i’s-sâmin min Târîhi Ebü’l-Hüseyin Hilâl b. elMehassin b. İbrahim es-Sâbî el-Kâtip, VII, thk. Ebü’l-Kasım İmamî, Tahran 1987.
İbn Haldun, Mukaddime, çev. Halil Kendir, Ankara 2004.
İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-âyân ve ebnâu ebnâi’z-zamân, II, tkd. Muhammed Abdurrahman elMaraşlî, Beyrut 1997.
İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, XI-XII, çev. Mehmet Keskin, İstanbul 1992.
İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Ali, el-İkmâl fî ref‘i’l-irtiyâb ani’l-mu‘telif ve’l-muhtelif fi’l-esmâ ve’l-künâ ve’l-ensâb, I, tsh. ve ta’lik. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimi el-Yemanî, Kahire 1993.
İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem, VI, thk. Ebü’l-Kasım İmamî, Tahran 1987. İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, XIV-XV, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ- Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut 1992.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fî’t-târîh, VII-VIII, thk. Muhammed Yusuf el-Dukak, Beyrut 1987; İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-târîh tercümesi, VIII-IX, çev. Ahmed Ağırakça, İstanbul 1989.
İbnü’l-Ezrak, Târîhu Meyyâfârikîn, thk. Kerim Faruk el-Holi-Yusuf Baluken, İstanbul 2014, s. 446.
İbnü’l-Kalânisî, Zeylu Târîhi Dımaşk, ed. H. F. Amedroz, Beyrut 1908.
Kabir, Mafizullah, The Buwayhid Dynasty of Baghdad (334/946-447/1055), Calcuta 1964.
Kitâbü’l-uyûn ve’l-hadâik fi ahbâri’l-hakâik, IV/II, nşr. Ömer es-Saîdî, Dımaşk 1972.
Kurevî, İbrahim Selman, el-Büveyhiyyun ve’l-Hilâfetü’l-Abbasiyye, Kuveyt 1982.
Merçil, Erdoğan, “Bahtiyar”, DİA, IV, İstanbul 1991, s. 523-524.
__________, “Besâsîrî”, DİA, V, İstanbul 1992, s. 528-529.
__________, “Büveyhîler”, DİA, VI, İstanbul 1992, 496-500.
Miquel, Andre, İslâm ve Medeniyeti Doğuştan Günümüze, çev. Ahmet Fidan-Hasan Menteş, Ankara 1991.
Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul 1995.
Müneymine, Hasan, Tarihü’d-Devleti’l-Büveyhîyye, es-Siyasî ve’l-İktisadî ve’l-İctimâ‘î ve’s-Sekafî- Mukataatu Fars 334-447 h, 945-1055 m., Beyrut 1987.
Nuri, Muvaffak Salim, “İşkâliyetü’l-alâka beyne’l-ayyârin ve’ş-şuttâr ve’s-sultatü’l-Büveyhiyye”, Âdâbü’r-râfideyn, 41/I, 2005, s. 493-532.
Özcan, Abdülkadir, “Ayyâr”, DİA, IV, İstanbul 1994, s. 296.
Pırlanta, İsmail, Ortaçağ İslâm Dünyasında Şehir Eşkıyaları Ayyarlar, İstanbul 2015. Saade, Safiyye, Min Tarihi Bağdad el-İctimaî: Tetavvuru Mansıbi Kadi’l-Kudât fi’l-fetreteyn elBüveyhîyye ve’s-Selcukîyye, Beyrut 1988.
Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir‘atü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, XVIII, thk. Muhammed Enes el-Hasan-Kâmil Muhammed el-Herrat, Dımaşk 2013.
Şahin, Mustafa, “Ayyârlar ve Kent Asayişi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, XXIX/7, 2014, s. 731-737.
__________, “Ortaçağ İslâm Dünyasında Ayyârlar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIII/2, 2013, s. 303-311.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, İstanbul y.y., 1317.
Tholib, Ubjang , “ The Economic Factors of the ‘Abbasid Decline During the Buwayhid Rule in the Fourth/Tenth Century”, Al-Jāmi‘ah, 47/II, 2009, s. 343-376.
Tokuş, Ömer, “Arslan el-Besâsîrî ve İbrahim Yınal İsyanlarının Gizli Kahramanı Fâtımî Dâîsi “elMü‘eyyed fî’d-Dîn Hibbetullah eş-Şîrâzî”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/II, İzmir 2016, s. 569-594.
__________, “Büveyhîler Dönemi’nde Bağdat’ta Doğal Afetler, Gök Olayları ve Garih Hâdiseler (H. 333-447/945-1055)”, Tarih Okulu Dergisi, XXV, 2016, s. 525-567.
Tor, D. G., Violent Order: Religious Warfare, Chivalry and the Ayyār Phenomenon in the Medieval Islamic World, Würzburg 2016.
Ünal, Fahri, İdeal Cemiyet İdeal Devlet İdeal Hükümdar (Kınalı-zâde Ali’nin Medîne-i Fazıla’sı), Ankara 2004.
Yılmaz, Metin, “Şurta”, DİA, XXXIX, İstanbul 2010, s. 242-244.
Yusuf B. Tağribirdî, B. Abdullah Ez-Zâhirî El-Hanefî, en-Nucûmü’z-zâhire fî mulûku Mısr ve’lKâhire, IV, thk. Muhammed Hüseyin Şemseddin, Beyrut 1992.
Zahîreddin Er-Ruzrâverî, Zeylü Kitâbu Tecâribü’l-ümem, VII, thk. Ebü’l-Kasım İmamî, Tahran 1987.
Zakeri, Mohsen, “Javānmardi”, Ancyclopaedia Iranica, XIV, 2008, s. 594-601.
Zettersteen, K. V., “Şurta”, MEB İslam Ansiklopedisi, XI, Eskişehir 1997, s. 584.
Zeydan, Corcî, İslâm Uygarlıkları Tarihi, çev. Nejdet Gök, İstanbul 2012.