BÂHNÂMEYE BİR BAKIŞ VE GELİBOLULU MUSTAFA ALÎ’NİN BÂHNÂMESİ

Mezopotamya ve Mısır'da başlayan ve antik Yunan'da Hippokrat ile oluşan tıp ilmi, literatürü ve bilimin ilerlemesi sonucu, tıp biliminde cinsel sağlık bir disiplin olarak kabul edilmiştir. İnsan sağlığının vazgeçilmez ve sosyal hayatın bir parçası olan cinsel sağlık M.Ö'den itibaren bir ilgi sahası olmaya başlamıştır. Batı'da Uzakdoğu'da ve birçok uygarlık merkezinde konu ile ilgili yapılan araştırmalar, yazılan kitaplara değinildi. Zevk ve fantezi amaçlı kaleme alınan Kama-Sutra gibi eserlerin yanında tıp biliminin bir dalı olarak cinsel sağlığı merkez alan, bilimsel boyutuyla irdeleyen Bâhnâmeler karşılaştırılarak, bu iki türün farkları ortaya konuldu. Antik Yunan tıbbından etkilenen Müslüman milletler, Antik Yunan'dan tercüme eserlerle başlayıp her İslam cemiyetinde olduğu gibi Türk Milleti de eserleri kendi diliyle telif etmeye başladıktan sonra Osmanlı devletinde telif eser olarak kaleme alınan ilk bâhnâme hakkında bilgi verildi. Bâhnâme'nin amacının cinsel sağlık ve tedavinin yolları olduğu aktarıldı. 16. ve 17. yüzyıldan itibaren bâhnâmelerin çoğunun değişime uğrayarak pornografik bir zemine kaydığı aktarıldı. Gelibolulu Mustafa Alî'nin hayatı, kişiliği, sanatı ve sanat eserleri hakkında bilgi verildi. Hayatında yaşadığı badireler, umutlar ve yaşadığı hayal kırıklıklarına yer verildi. Kimi yapıtında sözden ziyade manayı, hünerden çok gerçeği önemseyen Alî, beklentisi ve ihtiyacı gereği kimi zaman da sözü manaya hüneri gerçeğe galip kıldığını tespit ettik. Alî, Osmanlı devletinin muhteşem yüzyılında bir kültür bilgesi olan bir şahsiyettir. Yaşadığı devre iz bırakan ve döneme damga vuran Sanatkâr ile ilgili şimdiye kadar yazılan birçok eserde elliye yakın eser kaleme aldığı anlatılır; fakat birçoğunda Râhatü'nNüfus veya Ruhû'n-Nüfus adlı bâhnâme eserinden biyografik çalışmalarda söz edilmemektedir. Yaptığımız araştırmalarda kuvvetle muhtemel adı geçen eserin Gelibolulu Mustafa Alî'ye ait olduğu kanaati hâsıl olmuştur. Nüshaların bulunduğu yerler ve nüshaların künyeleri verilerek, Berlin ve Kayseri Râşid Paşa nüshaları karşılaştırılarak yapıtlardan alıntılar yapıldı. İki cüzvden oluşan ve her cüzvü dört bâbdan oluşan Râhatü'nNüfus'un birinci cüzvü kadınlar, ikinci cüzvü erkekler için yazılmıştır.

AT A GLANCE TO BÂHNÂME AND GALLİPOLLİ MUSTAFA ALÎ'S BÂHNÂME

Starting in Mezopotamia and Egypt and formed in ancient Greek sexual healt has been accepted as a discipline in medical science, Literature and result of progress in science, Sexual health; An indispensable and social Life of human health has became in B.C. as an area of interest. In the West far East and center of many civilazation research done with the subject and books were written. Besides of pleasure and fantasy Works Like as Kama-Sutra as a branch of medical science field of sexual health centers compared with Bahname that examines the scientific and that two types differences were demontstrated. Muslim nations affected by the Ancient Greek medicine starting with Works translated from Ancient Greek as in all İslamie soeieties Turkish nation also Works after starting to copyright in their own Language penned the copy righhted work of the Ottoman state was informed about the first bahname renovation. The aim of Bahname was transferted as sexual health and ways to treat. During 16th and 17th century most of Bahname was transferred from a pornographic ground and changed by stopping. Mustafa Ali from Gallipolli’s life and personality, were informed about art and art Works. It was given the hopes and frostrantions experienced that he Lived the Life of trials and hardships. In some sense, we found that the trick to make real winner rather than the so-called structure, the very fact that cares trick Ali, expectations and needs should also mention some meaning. He was a personality, a culture wise magni ficent century in the Ottoman Empire About the Craftsman who was persistend and stamper of the era, it was explained that he wrote about so Works, wiritten in many Works up to now; but most of his work was not mentioned from Râhatü’n-Nüfus or Ruhü’n Nüfus named Works in the biographical Works. In our resarch Likely the work belongs to Mustafa Ali from Gallipolli. It was made copies af the Works by comparing from Berlin and Kayseri Rashid Pasha Works where given copies and copies af the catalog, Râhatü’n-Nüfus consisting of two parts and only part consisting of four pages-first part was written for women and the second part was written for men.Phases which was mentioned with old medicine and a part of this sexual health, the perception formed in Far East, Maghreb and Islamic civilization was described by examples from respective Works, the simiarities and differences between the Bahname, Kama-Sutra and fragrant garden. The findings were emphasized about pornographic themes especially after the 17th century, timing away from the sexual health of its kind of Bahname. Considering that age lived in this era was a time when the Ottoman Empire reigned five continents. That is, it was living its magnificient century. He studied in Gallipolli which the period can be cinsidered a cultural center of the Ottoman Empire (before the conquest of Istanbul) and he completed his education in madrasas of Istanbul. He worked tasks that can be called senior such as cultural centers in Baghdad, Erzurum, Sham, Halep, Manisa, Amasya and Trabzon. Ali, who hit circuit stamp and left traces in many fields, had been in the science councils with artists. Author, who holds art light-colored and rich, penned in the masterpieces of the genre named Künhü’l-Akhbar that took place in 300 years Ottoman History. We included life, personality art and Works to Mustafa Ali from Gallipolli whose work history not discussed with the historiography and was given qualified works in that many other types. We tryed to promote making the-excerpts from his book Rahat’ünNüfus, a copy of in Turkey and a copy of in Berlin and the other three copies in Cairo. These statesments in the copy of Berlin as “Bahname-yi Kebir ve Bahname-yi telif-i Ali merhum”, Rahat-ün-Nüfus was staffed belonging to Mustafa Ali from Gallipolli. This work was penned in addition Arabic work of Tifaşi again. The work consists of two parts: poetry is interpersed between prose. Although it was not created a high poetic language in verse meter, a meter was used masterful. Ali’s language was heavier than other literary Works. We believe that this work is also due to be a science book. In the work used heavily in Arabic and Persian, Arabic language and spelling was used in a weighted manner according tradition of era. It includes sexual health, male and female physiology, sexual enchancement and strengthening compositions, methods of treatment, pregnancy and many more housing information.

PDF

___

Abd Al-adır Zumanah, (1964), Abu al-Abbas al-Tifashi 580651 (1184-1253)
ABİK, A. D., (2005), Meyveler Münazarası, (Doğu Türkçesi), Ankara: Seçkin Yayınları.
AĞIR AKÇA, M., (2004), İslâm Tıp Tarihi, İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri.
AKALIN, M., (1993), “Üzerlik”, II. Uluslararası Karacaoğlan ve Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, s. 247-260.
AKALIN, M., (1998), Tarihî Türk Şiveleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
AKSAN, D., (2004), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Kitabevi.
AKSOYAK, İ., H., (2014), Uluslararası Gelibolulu Mustafa Âlî, Çalıştay Bildirileri (28-29 Nisan 2011), TDK
ALKAN, M., (2014), Manisa’da Hafsa Sultan Dârüşşifası (Bîmarhanesi), volüm 9/10 Fall 2014, p.
19-31, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara-Turkey
ALTINTAŞ, A., (1988), “Divan-ü Lügat-it-Türk’teki Tıp Terimleri”, Tıp Tarihi Araştırmaları, S:2, , s.65-73.
ARDA B., (1979), Ankara Üniversitesi Tıp fakültesi Dentoloji Anabilim Dalı Kütüphanesi’ndeki Tıpla ilgili Yazma eserler, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları. İstanbul.
ARGUNŞAH M., (1999), Muhammet b.Mahmud-ı Şirvani,Tuhfe-i Muradi, İnceleme-Dizin, Türk Dil Kurumu, Ankara.
AYVERDİ, İ., (2011), Misallî Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı yay. İstanbul
Bağdadlı İsmail Paşa, (1945), Keşf el-Zunun Zeyli, c. I. Milli Eğitim Bakanlığı İstanbul.
Bah ilmi, İslami Bilgiler Ansiklopedisi, c. I, Dergâh Yayınları, İstanbul 1981,300.
Bahname, Türk Dili ve Edebiyatı ansiklopedisi, c. I, Dergâh Yayınları, İstanbul, s.294
BANGUOĞLU, T., (1995), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK. BARDAKÇI, M., (1992), Osmanlı’da Seks-Sarayda Gece Dersleri-, Gür yayınları, İstanbul.
BARDAKÇI, M., Uzun Gecelerin Sihirli Macunu, Hürriyet [gazete], 17.04.1997
BAŞDAŞ, C., (2006), “Türkçe Organ Adlarında Kelime Sonu –k Ünsüzü ve Çokluk”, İlmi Araştırmalar, S:21, s: 53-64.
BATU, A., (2015), Türk-İslâm Kültüründe ve Günümüz Dengeli, Sağlıklı ve Helal Beslenmede Hz Muhammed Öğretisi, Volum 10/2 Winter 2015, p. 69-100, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/Turkish-Studies.7450 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
BAYAT A., H., (1994), Necip Paşa Kütüphanesi Tıbbı Yazmaları, Türk Kültüründe Tire, Türk Diyanet Vakfı, Ankara.
BAYAT A., H., OKUMUŞ N., (2002), Muhammed bin Mahmud-i Şirvani Mürsid İnceleme - Metin-Dizin-Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Ankara.
BAYAT, A. H., (1999), Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar, Ankara: AKM Yayınları.
BAYAT, A. H., (2000), “Uygur Tıp Metinleri”, Tıp Tarihi, İzmir: Sade Matbaa.
BAYAT, A. H., (2003), Tıp Tarihi, İzmir: Sade Matbaa.
BAYAT, A. H., (2009), Osmanlı Tıbbında Cinsellik ve Ali Bin İshak’ın Bâhnâmesi [?- 1430], İzmir: Ege Üniv. Basımevi.
BAYLAV N., (1953), Fatih Sultan Mehmet Devrinde (Te’lif Terceme ve İstinsah Edilen) Tıp Eserleri İlaçlar, Türkiye Tıbbı ve Müstahzarat Laboratuvarları yayınları, İstanbul.
BAYLAV N., (1968), Eczacılık tarihi, İstanbul.
BAYTOP T., (1999), Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmişte ve Bugün [ilaveli 2.baskı] Nobel Tıp Kitapevleri İstanbul.
BAYTOP, T., (2007), Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Ankara: TDK.
BEDEVİAN A., K., (1936), IIIustraded Polyg lottik Diktionary of Plant Names Argus & Papazian Presses, Cario.
BİNNUR E., (2001), Tuhfe-i Mü barizi (İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Botanika Terimleri ve Bitki Adları ( Hz. Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasının Terminoloja komitesi ) Elm Neşriyat, Bakü 1980.
BOZKURT N., Hıfzıssıhha, Türkiye diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XVII, İstanbul 1998
BULUT, S., (2014), Cerrâh-nâme (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Volume 9/3 Winter 2014, p. 1671-1673, http://dx.doi.org/10.7827/Turkish-Studies.7450 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
Bursalı Mehmet Tahir, (1975), Osmanlı Müellifleri, c. III, İstanbul 1343: Latin harfleri ile c. III, Meral yayınevi, İstanbul.
CANPOLAT, M., ve Önler, Z., (2007), İshak Bin Murad Edviyye-yi Müfrede, Ankara: TDK.
Celalüddün Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifa II, sözlük, Simurg yayın evi, İstanbul 1999.
CEMİLOĞLU, İ., (2000), 14. Yüzyıla Ait Kısas-ı Enbiya Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi, Ankara: TDK.
COŞAR, A. M., (2008), “Bir Adlandırma Öğesi Olarak Organ adları”, Turkish Studies, s: 1049- 1079, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara-Turkey
ÇAĞRICI M., (1999), İbn Meymun, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. XX, İstanbul, s. 197-199
ÇELEBİOĞLU A., (1989), Ali Nihat Tarlan, Kültür Bakanlığı Türk Büyükleri Dizisi, Ankara.
ÇELEBİOĞLU A., (1999), Türk Edebiyatı'nda Mesnevi [ XV. YY’a Kadar] Kitabevi İstanbul.
ÇETİN, E., (2005), “Divanü Lügat-it-Türk’te Yiyecek İçecek Adları ve Bu Adların Türkiye Türkçesindeki Görünümleri”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:2, s: 185-200.
DEMİR, E., (2014), Tevârîh-i Şâhî Fî’l-Ehâdis-i İlâhî, Marmara Üniv. Yayınlanmamış Doktora tezi, İstanbul
DEMİR, R., (2001), Osmanlılarda Bilimsel Düşüncenin Yapısı , Ankara: Epos Yayınları.
DERİN, A., (1987), Tuhfe-i Mü barizi (Metin-Gramer Notları-Sözlük), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Derleme, 2014, Itırlı Bahçe, Gece Kitaplığı, İstanbul
DEVELİ, H., (2013), Osmanlı Türkçesi Klavuzu I-II, İstanbul: Kesit Yayınları
DEVELİOĞLU, F., (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
DİLÇİN, C., (1983), Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
DOĞAN, L., (2005-I), “Türk Dilinde Organ Adları Üzerine Bir İnceleme –Ana ve Ara Temel Kelimeler-” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C:6, s:141-163
Ebu Ali İbn Sînâ, (1982), Tıp Kanunları, II. Kitap 2. Neşri Özbekistan SSR Fen Neşri hayatı Taşkent.
ELGOOD C., (1352), Tarih-i Peşeng-i İran (Terc. Muhsin Cavidan) Tahran.
ENÇ, M., (1974), Ruhbilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK.
ERDN, B. (2001), Tuhfe-yi Mü barizi (İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
ERGİN, M., (2007), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
“Erotik Müzayede”, Milliyet [gazete] 26 Eylül 2011 Eren, H., (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
EYÜPOĞLU İ. Z., (1968), Divan Şiirinde Sapık Sevgi, Okat Yayınevi İstanbul.
FAZLUR R., (1997), İslam Geleneğinde Sağlık ve tıp değişim ve kimlik (Terc. A. B. Baloğlu, A.
Çiftçi) Ankara Okulu yayınları, Ankara.
GOLKARYAN, K., 2008, Rahname Farsça-İngilizce-Türkçe Sözlük, Rahname yay., Tahran
GOLKARYAN, K., 2011, Türkçe-Farsça Sözlük, Ahtar yayınevi, Tebriz
GÖKYAY O. Ş., (1994), Deli Birader, Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, c. IX, İstanbul.
GÜLEN S, T., (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK.
GÜLSEVİN, G., (1997), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK.
GÜMÜŞATAM, G., (2013), Edirnevî’nin “Levâzımü’l-Hikmet”i ve Kıbrıs’ta Tıp Konulu Yazma Eserler, Volume 8/9 Summer 2013, P. 1571-1583 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/Turkish-Studies.7450 ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY
GÜVEN, M., (2005), Abdul vehhab Bin Yusuf’un Müntahap-I Fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-MetinDizin), Denizli: Pamukkale Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
GÜVEN, M., (2008), “Kitabu’l-Mühimmat fi’t-Tıb’daki Türkçe Organ Adları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S:23, s: 112-135
Hacı Mustafa Rakım, (1299), Mürşid-i Müteehhilin ve Mürşüd-i Nisa, İstanbul.
HADİYE T., (1978), Yabani Bitkiler Sözlüğü [c. I] Yabani Bitkilerin Tıpta ilaç olarak kullanılışları [c. II.], Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ankara.
Hakim Mahommed Said, (1973), al-Bruni’s Book on Pharmacy and Materia Medica, Hamdard National Foindation, Karachi.
HATİPOĞLU, V., (1981), Türkçenin Ekleri, Ankara: TDK.
Hayredin Zirikli, (1969), el-Tifaşi [570-651/1184-1253] el-Alem: Kamus-ı Teracim, c. I, Beyrut.
HİTTİ P. K., (1981), Siyasi ve kültürel İslam Tarihi, c. IV, Boğaziçi yayınları İstanbul.
İbn-i Şerif, (2003), Tabib İbn Şerif, Yadigar, c. I, Yerküre, İstanbul.
İBRAHİMOV A., (1963), Tıbba Ait Bazı Elyazmaları Hakkında Respublika Elyazmaları Fondunun Eserleri, c. II, Azerbeycan SSR Elmler Akademiyası Neşriyatı, Bakü.
İHSANOĞLU E., (1998), Osmanlı Bilim Literatürü, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi , c.II, IIRCICA, İstanbul.
İHSANOĞLU, E. ve DİĞERLERİ, (2004), Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. İbn Sina, el-Kanun fi’t- Tıbb, c. II., Beyrut (Tarihsiz).
İLERİ, C., (2007), “Divan-ü Lügat-it-Türk’te Geçen Meyve-Sebze Adları ve Türklerin Bunlardan Yararlanma Biçimleri”, Türk Dili, S:669, s: 542-572.
İLYASOĞLU Mercimek Ahmed, Kabusnâme, İSEN, M., (1988), Gelibolulu Mustafa Alî, Kültür ve Turizm Bak., Ankara.
JONES, C., (1993), Historical Linguistics, London; Newyork: Longman Press.
KAFA DENK, N., (1996), Hakim Bereket’in Tuhfe-yi Mu barizi Adlı Eserinin Tenkitli Metni ve Akra badin Kısmının İncelemesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilim Tarihi Anabilim Dalı (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
KAHYA E., İbn Sina’nın Anatomi çalışmalarının bir değerlendirilmesi, II. Türk Tıp Tarihi Kongresi, İstanbul 20-21 Eylül 1990, Kongreye sunulan bildiriler, Türk Tarih Kurumu Ankara 1999.
KAHYA, E., (1995), İbn-i Sina El-Kanun fi’t-Tıbb (Birinci Kitap), Ankara: AKM Yay.
KAHYA, E., (2002), “Anadolu Selçuklularının Bilimsel Faaliyetlerinin Genel Bir Değerlendirmesi”, III. Uluslararası Mevlana Kongresi Bildirileri, s.245-252.
KAHYA, E., (2003/1), “On Besinci Yüzyılda Osmanlılarda Bilimsel Faaliyetlerin Kısa Bir Değerlendirmesi” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 1, s.11-19.
KARABULUT A., R., (1993), Tıbbı-ı Nebevi Ansiklopedisi, c. I, Kayseri.
KARABULUT A, R., (1982), Kayseri Raşid Efendi Eski Eserler Kütüphanesindeki Türkçe, Farsça, Arapça Yazmalar Kataloğu I-II, Mektebe yayınları Kayseri.
KARACAN T., (1990), Derenâme (ya da) Hace Fesad ve Söz Ebesi , Sivas.
KARAHAN F. E., (1996), Top Kapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu c. III, İstanbul.
KARPUZ, H. Ömer ve KURGUN, L., (2000), “Organ Adlarından Olusan Yer Adları”, Ana Dili Dergisi, S:19.
Katip Çelebi, (1943), Keşf el-Zunun, c.I. 2. Basılış, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1971,s.835:c.II. Maarif Matbaası, İstanbul.
KAYA M., Kindi, (2003), Ya’kub b. İshak, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C xxvı,
KAYA, E., (2008), Muyîddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin) ve Bu Eserin 15. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
KAYA, Ö., (2006), “Doğu Türk Yazı Dili ve Edebiyatı araştırmaları VI: Doğu Türk Yazı Dili Alanına Ait Bir Tıp Metni”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, , C: 3, S: 4, s:111-129.
KILIÇÇIOĞLU, V., (1956), Cerrahiye-i İlhaniye, Ankara: Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.
KORKMAZ, Z., (1959) “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme” DTCF Dergisi, S: XVIII 3-4, s: 275-358.
KOSAY, H. (1975), “Divan-ü Lügat-it-Türk’teki Terimlerden Örnekler”, I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler, Ankara TDK.
KURBAN, F., (1990), Şirvanî Mahmud -Muhammediye, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
KURDOĞLU V. B., (1967), Şair Tabipler, Baha Matbaası, İstanbul.
KUT G., (1989), Tercüman Gazetesi Türkçe yazmalar kataloğu, İstanbul.
MANSUROĞLU, M., (1958), “Türkçede –āay, -gey eki ve Türemeleri”, Jean Deny Armağanı, s. 171-183.
MASON, F. S., (2001), Bilimler Tarihi, (Çev.: Umur Day belge), Ankara: Kültür Bakanlığı.
NASRULLAHOĞLU S., (1991), Gayetülbeyan fi Tedbiri Bedenil’insan ‘, İnsan sağlığı ve sağlığı koruma yöntemleri (sad.Abdi Özkök)c. I-II, Ve-Ga yayınları Ankara.
NİDAİ, Menafiu’n-Nas, Ankara Milli Ktb, Yz, A 576 NİŞANYAN, S., (2007), Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Adam Yayıncılık.
OKUMUŞ N., (1999), Manisa İl Halk Kütüphanesi Tıp yazmaları Türkçe- Arapça –Farsça)Tıp Tarihi Araştırmaları, İstanbul.
OKUMUŞ N., (1999), Manisa İl Halk Kütüphanesi Türkçe Tıp Yazmaları. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, Ankara.
OKUMUŞ, N., Bayat, A. H., (2004), Muhammed bin Mahmud-ı Şirvan i Mürşid, Ankara: AKM Yayınlar
ORHAN S. ve diğerleri, (2004), Ahi Çelebi Yadigâr, Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği Yay.
OTURAKÇA, N., ( ? ) “Divan-ü Lügat-it Türk’teki Botanik Terimlerinin Kazak Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde Görünümleri” Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
ÖNLER, Z., (1985), “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yazılmış iki Tıp Kitabında Yer Alan Sağlık Bilgisi Terimleri” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s.87-130.
ÖNLER, Z., (1990), “XIV. ve XV. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri”, Journal of Turkish Studies (Fahir İz Armağanı), Harvard, V: 14, s.357-392.
ÖNLER, Z., (1990), Celaluddin Hızır (Hacı Pasa) Müntahap-ı Şifa I Metin, Ankara: TDK.
ÖNLER, Z., (1999), Celalüddin Hızır (Hacı Pasa) Müntahabı- Şifa II Sözlük, İstanbul: Simurg.
ÖNLER, Z., (2006), “Divan-ü Lügat-it-Türk ve Kutadgu Bilig’de Tıp Terimleri”, Kebikeç, S.22.
ÖNLER, Z., “Hacı Paşa’nın Müntahap-ı Şifa Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları Üzerine”, Türk Dili, S.413, s: 405.
ÖZCAN A., Bahnames in the Their Medico-Social Aspekts, Art and Andrology 6, İstanbul 1992.
ÖZCAN A., Bahneme, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, c.IV,1991
ÖZCAN, H., (2007), Kaysunizâde Muhammed Çelebi El- Ankaravî’ nin Menâfiu’n-Nâs Adlı Eseri (Metin-Dil Özellikleri-Dizin), Konya: Selçuk Üniversitesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
ÖZÇELİK S., XV. Yüzyılda yazılmış bir Tıp Eseri, Kitabü’l-Mühimmat, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 2011.
ÖZÇELİK, S., (1997), “XV. Yüzyılda Yazılmış Üç Tıp Kitabı Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: TDK, s:385-395.
ÖZÇELİK, S., (2007), “Ali Haydar Bayat, Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el- Mârdânî Kitâbü’l- Müntehab fî’t-Tıb (İnceleme - Metin - Dizin - Sadeleştirme - Tıpkıbasım) Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği Yayını. İstanbul 2005”, Turkish Studies /Türkoloji Araştırmaları, V: 2/2, s.519-530.
ÖZÇELİK, S., (2007), “Ali Haydar Bayat, Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el- Mârdânî Kitâbü’l- Müntehab fî’t-Tıb (İnceleme - Metin - Dizin - Sadeleştirme - Tıpkıbasım) Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği Yayını. İstanbul 2005”, Turkish Studies /Türkoloji Araştırmaları, V: 2/2, s.519-530.
ÖZER O., (1995), Ahmedi, Tervihü’l-Ervah, Giriş-İnceleme-Metin, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi Elazığ.
ÖZKAN, M., (2013), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, İstanbul: Filiz Kitabevi.
ÖZTUNA Y., İslam Devletleri, Devletler ve Hanedanlar, c. I, Kültür Bakanlığı Ankara 1989.
PARLATIR, İ., (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
PARMAKSIZOĞLU İ., (1967), Kemâl Paşa-zâde, İslam Ansiklopedisi c.VI. İstanbul.
REDHOUSE, S. J., (2001). A Turkish And English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
REMZİ M., (1372/1953), İhyatü-t Tezkire fi’n-Nebatati’t-Tıbbiye ve’l-Müfredati’l-Attariyye, Mısır.
ROBERT T., (1959), Gunther: The Greek Herbal of Dioscorides, Hafner Publishing Co., New York.
RONAN, C. A., (2005), Bilim Tarihi-Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişimi, (Çev. : Ekmeleddin İhsanoğlu ve Feza Güner gün), Ankara: TÜBİTAK.
ROSENTHAL B., İHSANOĞLU E., (2003), Mahtematicians, Astronomes and Other Scholars of Islamic Civilization and Their Works [7th -19th c.] IRCICA, İstanbul.
SABUNCUOĞLU Ş., (?) Mücerrebnâma, Süleymaniye Ktb., Hamidiye Bölümü No. 2/1034. Samar Najm Abul Huda, (1997), ( Translated and with Commentary):Arab Roots of Gemology Ahmad İbn Yusuf al Tifashi’s Best Thougts in the Best of Stones, Scarecrov Press, Sarı N.,-Bedizel Z., (1992), Buhari Art& Andrology 6, İstanbul.
SABUNCUOĞLU Ş., (1999), Mücerrebnâme [Hz. İlter Uzel- Kenan Süveren], Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
Salih b. Nasrullah, Gayetü’l-Beyan fi Tedbiri Bedeni’l-İnsan, Sarı, N. (1999), “Osmanlı Hekimliği ve Tıp Bilimi”, Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, S:V.
SARI N.,-BEDİZEL Z., (1992), Enderuni Hüseyin Fazıl (1759-1810) and the Hübabname, Art& Anrology 6, İstanbul.
SARTON G., (1962), İntroduktion to the History of Scıence , vol. II, part II, vol. III, The Williams & Willkıns Company, Baltimor.
SCHULLİAN D., FRANCİS, M., SOMMER E., A Catalogue of Incunabula and Manuscripts in the army Medical Library, Published, Henr Schuman,Inc., New York[tarihsiz].
Sehi Bey, (1980), Tezkire Heşt Behişt (Haz. M. İsen) İstanbul. SEZGİN F., (1970), Geschichte des Arabischen Scriftmus [GAS] Band III,E.J. Brıll, Leiden.
STEİNGASS, F., (2005), A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
STOREY C.A., (1972), Persian Litterature, vol II, P. I, Luzak. SUVEREN, K. ve Uzel Đ., (1999), Serefeddin Sabuncuoğlu Mücerrebname, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
SÜVEREN K., UZEL İ., (1988), İlk Türkçe Dil Yazmalarına Genel bir bakış, Tıp Tarihi Araştırmaları S.2, İstanbul.
ŞAHİN, H., (2003), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara, Akçağ. ŞAHİN, H., (2004), “Terceme-i Rahatu’l-İnsân”, Uludağ Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S:5, s:71-115.
ŞAHİN, H., (2004), “Terceme-i Rahatu’l-İnsan”, U.U. Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S:7.
ŞAHİN, H., (2007), “Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri”, Turkish Studies, V: 2, s: 570-602, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara-Turkey
ŞAHİN, H., (2007), “Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri”, Turkish Studies, V: 2, s: 570-602.
ŞEHSUVAROĞLU B., ve Ark., (1987), Türk Tıp Tarihi, Bursa.
ŞEHSUVAROĞLU B., (1961), Osmanlı Padişahları ve Bâhnâmeler, VI. Türk Tarih Kongresi [Ankara 20-26 Ekim 1961] Kongreye Sunulan Bildirimler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1967; Aynı Metin, Eczacılık Bülteni, c. II, S.9, İstanbul 1961.
ŞEHSUVAROĞLU, B. N., (1957), “Anadolu’da Türkçeleşme Cereyanları ve Türkçe İlk Tıp Yazmalarındaki Terimler”,VIII.Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler 1957, s. 25 35.
ŞEHSUVAROĞLU, B., (1954) Şair ve Hekim Ahmedî, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
ŞEKER M., (1986), “Mustafa Ali”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi c.VI, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Şemseddin Sami, (1314), Kamus’ul-‘Alem c. II, V, İstanbul.
Şemseddin Sami, (1996), Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
ŞESEN, R., (1993), “Ortaçağ İslâm Tıbbının Kaynakları ve XV. Yüzyılda Türkçeye Tercüme Edilen Tıp Kitapları”, Tıp Tarihi Araştırmaları, S:5.
ŞEŞEN R., (1978), Türkiye Kütüphanelerinde Bulunan Bazı Nadir Türkçe Yazmalar, İ.Ü.E.F. Tarih Enstitüsü Dergisi S.9, İstanbul.
ŞEŞEN R., (1984), Türki’ye kütüphanelerindeki tanıtılmış bazı Farsça yazmalar, İslam Tetkikleri Dergisi c. VIII, Cüz 1-4 İstanbul.
ŞEŞEN R., (1993), Ortaçağ İslam Tıbbının Kaynakları ve XIV. Yüzyılda Türkçe ‘ye Tercüme edilen Tıp Kitapları, Tıp Tarihi Araştırmaları, S. 5, İstanbul.
ŞEŞEN R., (1994), On Beşinci Yüzyılda Türkçe ’ye tercümeler, XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 5-9 Eylül 1990, Kongreye sunulan bildiriler, c. III, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1994.
ŞEŞEN R., İZGİ C., AKPINAR C., (1984), İslami Tıp Yazmaları Kataloğu, IRCICA, İstanbul.
Şeyh Nefzavi, (1991), Arap Aşk Sanatı, Kokulu Bahçe (Terc. Mustafa Deniz) Limbo yayınları, İstanbul.
Şeyhi Mehmed Efendi, (1989), Sakaiki’n-Numaniyye ve Zeyilleri, İstanbul: Çağrı Yayınları.
TAŞKÖPRÜZADE Ahmad, (1313), Mevzua’tu’l-‘Ulum (Terc. Kemaleddin Mehmet), c. I, Dersa’adet.
TDK Komisyon, (1993), Derleme Sözlüğü I-VIII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDK Komisyon, (1996). Tarama Sözlüğü I-XII. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TDK Komisyon, (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: TDK.
TEZCAN, S. (2001), “En Eski Türk Dili ve Yazını”, Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, Ankara: TTK.
TİMURTAŞ, F. K., (2005), Eski Türkiye Türkçesi, Ankara: Akcağ.
TOKMAK A.N., (1995), Erzaki-i Herevi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi c. XII, İstanbul.
TOR, G., (1982), Anadolu Ağızlarında Organ Adları, Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi (Yüksek Lisans Tezi).
TULUM, M., (2000), Tarihî Metin Çalışmalarında Usul, İstanbul: Deniz Kitabevi.
TUNCER H., (1978), Yabanî B itkiler Sözlüğü [c. I], Yabanî Bitkilerin Tıpta İlaç Olarak Kullanılışları [c. II], Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ankara.
TURAN, S., (2000), Türk Kültür Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
TÜRK, V., DOĞAN, Ş., ŞERİFOĞLU, Y., (2012), Eski Anadolu Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 1992.
TÜRKER Ş., Osmanlı’da Cinsel Kültür, Sabah [Gazete], 9-12 Mart 2001.
Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu c. I Kültür Bakanlığı, Ankara 1979.
TÜRKMEN, S., (2006), Eski Anadolu Türkçesinde Tıp Terimleri, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
ULLMANN M., (1995), İslam Kültür Tarihinde Maji (Terc. Yusuf Özbek), İz Yayıncılık, İstanbul.
ULUDAĞ, O. S., (1991), Beş buçuk Asırlık Türk Tebâbeti Tarihi, (Haz. İlter Uzel) Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
USTA, H. İ., (2007), Eski Anadolu Türkçesi Söz Dizimin de Sintagmatik Yapılar, Ankara: Bizim Büro Basım Yayım Dağıtım.
UZEL İ., (2000), “Yeni Bulunan Bir Bâhnâme: Tuhfe-i Müteehhilin”, IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi (18-20 Eylül 1996), Bildiri Özetleri, İzmir.
UZEL İ., Türkçe Bahnameler Hakkında bir inceleme, Kebikeç, S. 13, 2002.
UZEL, İ, (1992), Sabuncuoğlu Serefeddin Cerrahiyetü’l-Haniyye, Ankara: TTK Yayını.
UZEL, İ., (2000) “Osmanlı Türk Tıbbı”, Osmanlı Ansiklopedisi, İstanbul: Otuken Kitabevi, C:6.
UZEL, İ., (2003/1), “On Besinci Yüzyılda Osmanlılarda Bilimsel Faaliyetlerin Kısa Bir Değerlendirmesi” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
UZLUK, F. N., (1959), Genel Tıp Tarihi I, Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yay.
UZUN ÇARŞILI, Đ. H., (1970), “Fatih Sultan Mehmed’in Ölümü”, TTK BELLETEN, S: 134, s: 241-243.
UZUNÇARŞILI İ. H., (1975), Osmanlı Tarihi, c. I,3. Baskı Türk Tarih Kurumu, Ankara 1972; c.II,3. baskı Türk Tarih Kurumu Ankara.
UZUNÇARŞILI İ. H., (1984), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, 3.Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
UZUNÇARŞILI, Đ.H., (1987), Osmanlı Tarihi, Ankara: TTK
UZUNÇARŞILI, Đ.H., (1988), Osmanlı Devletinin İlmiyye Teşkilatı, Ankara: TTK Yayını.
ÜNVAR A.S., (1950), Hekimbaşı ve Hattat Katipzâde Mehmed Refi’ İstanbul.
ÜNVER A. S., (1942), XIV. Asırda Saruhanlıların Türk Tababetine Hizmetleri ve Yakup Han Namına Terceme Edilen Bâhnâme, Türk Tarihi Arşivi.
VATSAYAYANA, 2009, Kama Sutra (Çev. Mustafa Küpüşoğlu), Cinsel, İstanbul
WA-Kitabuh Ahzar al-afkar fi jawahir al-ahjar, Majallat al-Majma al- llmi al-Arabi/Revue de I’Academiye Araba de Damas, vol. XXXIX, no. I. Adıvar, A., (1970), Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul (2. Baskı).
YELTEN, M., (1993), Şirvanlı Mahmud Muhammediye, İstanbul: İstanbul Üni. Yay.
YÜCEL, H. A., (1937), Bir Türk Hekimi ve Tıbba Dair Manzum Bir Eseri, İstanbul: Devlet Basımevi.
Zeynelabidin b. Halil: Şifau’l-Fuad li Hazreti Sultan Murad, Şahsi Kütüphanemizdeki yazma.
ZÜLFİKAR, H., (1991), Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Ankara: TDK
ZÜLFİKAR, H., (1996), Türkçe ’de Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara: TDK.
ZÜLFİKAR, H., (2008), “Dünden Bugüne Türkçe Denşirmek Üzerine, Sureti Haktan Görünmek, Yapmak, Almak”, Türk Dili, s: 323-329.