BÂBÜRNÂME'DEKİ BAZI CÜMLE YAPILARI ÜZERİNE

Türkçenin tarihî söz dizimi üzerine yapılan art zamanlı incelemelerde cümle bahsi çeşitli yönleriyle ele alınır ve Türkçenin sahip olduğu cümle yapıları ve özellikleri ortaya konmaya çalışılır. Cümle bahsi ile ilgili yapılan bu çalışmaların ise genellikle birleşik cümle yapıları, yardımcı cümle türleri ve özellikleri ile baş ve yardımcı cümleler arasındaki ilişkiler üzerine odaklandığı ve bu suretle cümle yapılarının tahlili üzerinde durulduğu görülür. Türkçenin tarihî söz dizimi ile ilgili bu çalışmalarda az önce zikredilen hususlar yanında ayrıca baş ve yardımcı cümle türleri arasındaki söz dizimi ve aynı zamanda çeşitli anlam ilişkilerinin kurulmasını sağlayan ammâ, bâvücûd, çü, çün, çün kim, egerçi, gerçi, herçi, her neçe, ne, neçük, neçükin, neçete, neçete kim, neteg, kaçan, kaçan kim, kaltı, kim, ki, takı, tâ, tâ ki, vâkıa, vaktâ ki, vakt-î, velî, zîrâ gibi cümle başı edatlarının kullanımı çerçevesinde Eski Türkçe, Orta Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi ve Çağatay dönemi ekseninde Türk dilinin cümle yapıları irdelenerek tahlil ve tanımlanmaya çalışılır. Bu yazıda ise, Türkçenin tarihî dönemlerinden birini oluşturan Çağatay Türkçesinin nesir sahasındaki örneklerinden Bâbürnâme'de karşılaşılan ve cümle bağlayıcıları olarak görev yapan egerçi-velî, bâvücûd, her néçe, néçük (kim) gibi cümle başı edatlarıyla kurulu ve aralarında karşıtlama anlam ilişkileri bulunan cümle yapıları üzerinde durulacak, böylece yukarıda anılan çalışmalara hem Çağatay sahası hem de üslup çalışması yönüyle katkıda bulunulmaya çalışılacaktır.

SOME SENTENCE STRUCTURES IN BÂBÜRNÂME

Diachronic and analytical studies of the historical syntax of Turkic languages, in referring to the subject matter of sentences, attempt to reveal the structures, properties and characteristics of Turkic sentence types and consider various aspects of them. These works, which analyse sentences in historical Turkic languages, generally deal with structure, subordinate clause types and characteristics. They also focus on the relationship between the main and subordinate clause, analysing the syntactical and semantical relationship -in Old Turkic, Medieval Turkic, Old Anatolian Turkish and Çağatay Turkic- by way of clause conjunctions: ammâ, bâvücûd, çü,çün, çün kim, egerçi, gerçi, herçi, her neçe, ne, neçük, neçükin, neçete,neçete kim, neteg, kaçan, kaçan kim, kaltı, kim, ki, takı tâ, tâ ki, vâkıa,vaktâ ki, vakt-î, velî, zîrâ etc.In this paper, we attempt to analyse some of the compoundsentence structures, clause conjunctions (egerçi-velî, bâvücûd, her néçe,néçük (kim)) and adversative clause types of Bâbürnâme, which is theprominent exemplar of Çağatay Turkic prose. This paper aims tocontribute to the body of works that have studied the historical syntaxof Turkic languages and also Bâbür's style.

PDF

___

AKALIN, H. Şükrü (1995), "Eski Anadolu Türkçesinde Cümle Başı Edatlarıyla Kurulmuş Cümleler", Türk Dili, S. 518, Ankara, 156-163.
AKALIN, H. Şükrü (1998), "Dede Korkut Kitâbı" nda Geçen Bir Cümle Türü Üzerine" TDAY Belleten, 1-28
AKTAN, Bilal (2006), "Nehcü"l-Ferâdîs"in Cümle Yapısı ile ,,Takı" ve ,,Kim" Bağlaçlarının Kullanılışı", Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 47-62.
ALLAN, Keith (2009), Concise Encyclopedia of Semantics, Elsevier Ltd., Great Britain.
ARAT, Reşit Rahmeti (2000), Baburnâme "Babur"un Hâtıratı", T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara.
BANGUOĞLU, Tahsin (1990), Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara.
BUSSMANN, Hadumod (1996) "Concessive Clause" Routledge Dictionary of Language and Linguistics, (translated and edited by Gregory Trauth and Kerstin Kazzazi), Routledge, London and New York, 226-227.
CEMİLOĞLU İsmet (1994), "Eski Anadolu Türkçesi Söz Diziminde Çün'lü Cümleler", Türk Dili, S. 510, Haziran 1994, Ankara, 409-413.
CEMİLOĞLU İsmet (1998), "Dede Korkut"taki Bazı Cümlelerin Sentaks Bakımından Türkiye Türkçesi İle Mukayesesi", Türk Dili, S. 556, 315-320.
DENY, Jean; Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), Çev.: Ali Ulvi Elöve, İstanbul 1941.
DEVELİ, Hayati (1995), "(sA) Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme", TDAY Belleten, 115-152.
DOĞAN, Enfel (2006), "Ahlâk-ı Alâî'deki Çün'lü Birleşik Cümle Yapıları", TDAY Belleten, Ankara, 29-40.
DOĞAN, Enfel (2009), "Osmanlı Türkçesinde Kullanılan Farsça Yapılı Karşıtlama Cümleleri", Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, 27-28 Ağustos 2007, UTEK 2007, Bildiriler, (Editör: Prof. Dr. Hayati DEVELİ), C. I, Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul Kültür Üniversitesi, İstanbul, 153-165.
DOĞAN, Enfel (2011), "Tarihî Türkiye Türkçesi Metinlerindeki ,,Karmaşık Cümle" Örnekleri Üzerine", Turkish Studies, Volume 6/1 Winter 2011, 985-998.
ECKMANN, Janos (1959), "Çağatayca Yardımcı Cümleler", TDAY Belleten, 27-58.
ECKMANN, Janos (1988), Çağatayca El Kitabı, (Çev: Günay Karaağaç), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
HASPELMATH, Martin (2007), "Coordination" Language Typology and Syntactic Description, Vol. II: Complex Constructions. (ed. Timothy Shopen) 2nd ed., Cambridge University Press, Cambridge, 1-51.
KÖNIG, E. (2006) "Concessive Clauses", Encyclopedia Of Language and Linguistics (Ed. Keith Brown), Elsevier Pergamon, 820-824. MANSUROĞLU, Mecdut TDAY Belleten, Ankara, 59-71 (1955), "Türkçede Cümle Çesitleri ve Bağlayıcıları",
RUDOLPH, Elisabeth (1996), Contrast: Adversative and Concessive Relations and Their Expressions in English, German, Spanish, Potuguese on Sentence and Text Level, Walter de Gruyter, Berlin.
SEMINO, Elena (2011), "Stylistics" Routledge Handbooks in Applied Linguistics (Ed. James Simpson), Routledge, London and New York, 541-553.
THACKSTON, W. M. Jr. (1993), Bâburnâme, Zahirüddin Muhammed Bâbur Mirza, Harvard Universitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
TEKİN, Şinasi (1965), "Uygurcada Yardımcı Cümleler Üzerine Bir Deneme", TDAY Belleten, 35- 63.
TULUM, Mertol (1990), "Orhun Yazıtlarında Birleşik Cümleler ve Baş Cümle İle Yardımcı Cümle İlişkileri", TDAY Belleten, 193-205.