SUCİ YAZITI'NIN İLK SATIRIYLA İLGİLİ YENİ BİR ÖNERİ

Suci Yazıtı Moğolistan'da bulunan ancak daha sonra kaybolan ve bugün nerede olduğu bilinmeyen önemli yazıtlardan biridir. Yazıt 11 satırdan oluşmakta olup ilk dokuz satır aşağıdan yukarıya doğru, 10 ve 11. satırlar ise sağdan sola doğru yazılmıştır. İlk zamanlar Yenisey bölgesi yazıtlarından biri olarak değerlendirilen yazıtla ilgili çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmaların büyük bir bölümünün yazıtın ilk satırıyla ilgili olduğu söylenebilir. Yazıtın ilk satırından hareket ederek çeşitli tarihlendirme önerileri ortaya atılmıştır. Bu önerilerin, yazıtın ya Uygur Kağanlığı dönemine ya da Moğolistan'daki Kırgız egemenliği dönemine ait olduğu yönünde olduğunu söylemek mümkündür. Yazıtta Kırgızların adının geçmesi ve yazıt kahramanının Kırgız olması yazıtın değerini artırmaktadır. Bu makalede yazıtın ilk satırının sonunun kel[tim] 'geldim' biçiminde tamamlanmasından kaynaklanan bir anlamlandırma sorunu üzerinde durulmuştur. kel[tim] 'geldim' biçiminde tamamlanan satırdan yazıt kahramanının nereden nereye geldiği gibi karmaşık bir durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Satırın sonunun kel[igme] 'gelen' biçiminde tamamlanması durumunda, kel[igme] 'gelen' sözcüğünün, ikinci satırın başında bulunan kırkız oglı ad tamlamasının sıfatı olduğu ortaya çıkmakta, böylelikle yazıt kahramanı bir yerden bir yere gitmemekte, kel- fiili ile Kırgızların orta ve kuzey Moğolistan'ı ele geçirme amaçlı gelişlerinden söz edildiği anlaşılmaktadır. Önceleri Klyaştornıy, Bazin ve Mori tarafından önerilen ata 'atarak, sürerek' zarfının satırın anlamsal bağlamına da uyduğu görülmektedir.

A NEW SUGGESTION ON THE FIRST LINE OF THE SUCI INSCRIPTION

Suci Inscription is an important inscription, which later disappeared and today it is not known where it is located. The inscription is made up of 11 lines; the first nine are from bottom to top, and the 10th and 11th lines are from right to left. There are a number of studies on the inscriptions, which was once thought to be an inscription from the area of Yenisei. It can be well said that the great majority of these studies deal with the first line of the inscription. Benefitting from the first line of the inscription, a number of dates have been suggested about the period of the inscription. According to these suggestions, the inscription either belongs to the period of Uighur Khanate or to the period of the Kyrgyz rule in Mongolia. The fact that in the inscription the name of the Kirgiz is mentioned and the hero of the inscription is Kirgiz increase the significance of the inscription. In this article an emphasis has been made on the

PDF

___

AYDAROV, G. 1971. Yazık Orhonskih pamyatnikov drevnetyurkskoy pis'mennosti VIII veka. Alma-ata: Akademiya Nauk Kazakskoy SSR.
BATMANOV, I. A. 1959. Yazık Yeniseyskih pamyatnikov drevnetyurkskoy pis'mennosti. Frunze.
BAZIN, L. 1991. Les systèmes chronologiques dans le monde turc ancien. Budapest: Akadémiai Kiadó.
BERTA, Á. 2004. Szavaimat Jól Halljátok... A Türk és Ujgur Rovásírásos Emlékek Kritikai Kiadása. Szeged: Jate.
ED: CLAUSON, G. 1972. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University.
ERDAL, M. 2004. A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
KLYAŞTORNIY, S. G. 1959. Istoriko-kul'turnoye znaçeniye Sudjinskoy nadpisi. Problemı Vostokovedeniya 1959/5, 162-169.
MALOV, S. Ye. 1926. Obraztsı drevnetyuretskoy pis'mennosti s predisloviem i slovarem. Taşkent.
MALOV, S. Ye. 1951. Pamyatniki drevnetyurkskoy pis'mennosti, tekstı i issledovaniya. Moskva-Leningrad.
MALOV, S. Ye. 1952. Yeniseyskaya pis'mennost' Tyurkov, tekstı i perevodı. Moskva-Leningrad.
MORI, M. 1992. -????????? = ????????? (S?ci hibunno içi kaişaku --saişono sangy?ni tsuite--)?, ?????????? /2/. Kodai toruko minzokuşi kenky? II, T?ky?, 158- 176.
ORKUN, H. N. 1936. Eski Türk Yazıtları I. İstanbul: Türk Dil Kurumu.
RAMSTEDT, G. J. 1913. Zwei Uigurische runeninschriften in der Nord-Mongolei. Journal de la Société Finno-Ougrienne 30/3, 1-63.
SERTKAYA, O. F. 1992. Göktürk Harfli Uygur Kitabelerinin Türk Kültür Tarihi İçerisindeki Yeri. Türk Kültürü Araştırmaları 28/1-2 (1990) (Prof. Dr. Muharrem Ergin'e Armağan), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 325-334.
SERTKAYA, O. F. 2001. Suuci _____ Sugeci / (Bel) Yazıtı Ne Zaman Yazıldı? Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2000, 307-312.
SERTKAYA, O. F. 2012. Erzurumlu Emrah ile Yunus Emre'nin İsimlerinin Kökeni Nedir? veya Süryani Kökenli Mar -Öğretmen, Üstad? Kelimesi Göktürkçede Geçer mi?. Türk Dili 726, 442-446.
ŞİRİN USER, H. 2008. Kan ağla- ve baş bağla- Deyimlerinin Bilge Kağan ve Suci Yazıtları Temelinde Açıklaması. Türkbilig 16, 137-145.
ŞİRİN USER, H. 2009. Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlıgı Yazıtları, Söz Varlığı İncelemesi. Konya: Kömen.
TEKİN, T. 2000. Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Sanat Kitabevi.
http://irq.kaznpu.kz/show_big.php?fn=copies/440.gif