DERLEME SÖZLÜĞÜ'NDEKİ GİZLİ DİL VERİLERİ ÜZERİNE

Bu makalede; gizli dil teriminin çerçevesi çizilmeye çalışılmış, Türkiye"deki gizli diller ve dar bölge meslek argolarından söz edilmiş ve gizli dillerden Türkiye"de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü"ne yansıyan bazı veriler üzerinde durulmuştur. Yazının temel amacı, Derleme Sözlüğü"nde yer alan bazı kelimelerin gerçekte Türkiye Türkçesinin ağızlarına ait olmadığını ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, söz konusu kelimelerin etimolojilerine ilişkin bulgular da tartışılmıştır. Derleme Sözlüğü"nde yer alan cıvır ,,kadın, kız"; geben ,,yabancı"; geder ,,eşek"; gerez ,,süslü, zarif, şık, (kimse); şirin, dilber, yosma"; gıyla, gıylam ,,erkeğin cinsiyet organı"; hersit ,,ekmek"; heziklemek ,,dayak atmak"; manış ,,İki kişinin -iyi ya da kötü- arkasından konuştukları üçüncü kişi" yeken ,,para" kelimeleri incelenmiştir. Bu kelimeler, Abdal gizli dilinde (Tebercede) sırasıyla cıvır ,,kadın, kız"; geder ,,eşek", gerez ,,iyi, güzel, hoş"; gıyla, gıylam ,,erkek üreme organı"; hersit ,,ekmek"; heziklemek ,,dövmek"; manış ,,adam"; yeken ,,para" biçimindedir. Ele alınan kelimelerin bazıları Abdal gizli dilinden başka, Çepni gizli dili, Tokat Geygel gizli dili, Doğu Anadolu göçebelerinin gizli dili, Kıbrıs Gurbetlerinin gizli dili gibi Türkçe temelli dillerin söz varlığında da yer alır. Kimi kelimeler, dar bölge esnaf argoları ile Türkçe temelli olmayan gizli dillerde ve Türkiye dışında kullanılan başka gizli dillerde de kullanılmaktadır. Makalede, Türkçe kökenli olmayan söz konusu kelimelerin etimolojik durumu incelenmiş, kullanıldığı gizli diller tespit edilmiş, elde edilen veriler yorumlanmış ve sonuçlara ulaşılmıştır.

ON THE DATA FROM SOME SECRET LANGUAGES IN DERLEME SÖZLÜĞÜ

In this paper, an attempt has been made to frame the term "secret language," to discuss the secret languages in Turkey and narrow regions" jargons, and to reflect upon some data transferred from secret languages to the Derleme Sözlüğü. In the Derleme Sözlüğü the words cıvır ,,woman, teenage girl"; geben ,,foreigner"; geder ,,donkey"; gerez ,,ornate, elegant, stylish, cute, belle, cocotte"; gıyla, gıylam ,,sexual organ of a male"; hersit ,,bread" heziklemek ,,to beat up"; manış ,,the third person who the other twospeak behind his/her back"; and yeken ,,money" were analyzed. Thesewords in the Abdal secret language are as cıvır ,,woman, teenage girl";geder ,,donkey"; gerez ,,ornate, elegant, stylish, cute, belle, cocotte"; gıyla,gıylam ,,sexual organ of a male"; hersit ,,bread"; heziklemek ,,to beat up";manış ,,man"; yeken ,,money" respectively. Not only in the Abdal secretlanguage, but some of these words considered can be seen in thevocabulary of other Turkish origin secret languages such as the Çepnisecret language, Tokat Geygel secret language, the secret language ofEastern Anatolian nomads, and Cyprus Gurbets" secret language. Somewords are also used in narrow regions" tradesmen jargon, other secretlanguages with no Turkish background and in secret languages usedoutside of Turkey. In the paper, the etymology of the words which arenot originally Turkish was analyzed, the secret languages which thesewords are used in were determined, and the data obtained wereinterpreted, and conclusions were reached.

PDF

___

ACAR, Turgut (1985). "Doğu Anadolu"da Yaşayan Bir Meslek Dilinin Yapısı ile Türkçenin Benzerlikleri," Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi, İstanbul 23-28 Eylül 1985, Tebliğler I Türk Dili, C. 1, İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırmaları Merkezi, 9-15.
AKAR, Ali (2008). "Kalaycı Dili," Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, (Ed. Emine Gürsoy- Naskali, Erdal Şahin), İstanbul: Picus Kitabevi, 35- 51.
AKPINAR, Turgut (1989). "Çepnilerin Gizli Dili," Tarih ve Toplum XII/ 72 (Aralık 1989), 40
AKSAN, Doğan (1979). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim I, Ankara: Türk Dil Kurumu, yayın no 439.
BAALBAKİ, Rohi (1995). Al-Mawrid, A Modern Arabic- English Dictionary, Seventh edition, Beirut: Dar-el Ilm Lilmalayin.
BAKKER, Peter (2001). "Romani and Turkish," Was ich noch sagen wollte, Was ich noch sagen wollte, A Multilingual Festschrift for Norbert Boretzky on the Occasion of his 65th Birthday, (Eds. Birgit Igla and Thomas Stolz), Berlin: Akademische Verlag, 303-327.
BENNINGHAUS, Rüdiger (1991). "Les Tsiganes de la Turquie Orientale," Études Tsiganes 3-91, 60.
BENNINGHAUS, Rüdiger (Tarihsiz). "Halide Dolu: ,,Ali"nin Uşağının Tekellimi" nebst einer kleinen /Sondersprahen,"http://mitglied.lycos.de/ruedigerbenninghaus/geheim sprache.htm, (ET: 05.2001). Bibliographie über Geheim
BLSING, Uwe (2000). "İrano-Turcica: Weitere Iraniche Elemente im Türkeitürkischen," Folia Orientalia, XXXVI, Studia in Honorem Stanislai Stachowski Dicata, 33-61, Kraków.
BLSİNG, Uwe (2002). "Ein Beitrag zu Zigeuner-Jargons, Geheimsprahen und zum argotischen Wortschatz in der Türkei, Einige Bemerkungen zu Caferoğlus Liste aus dem Wortschatz der Elekçi bei Alaçam (Bolu)," Iran and the Caucasus 6/1-2, 103-168.
CAFEROĞLU, Ahmet (1943). Anadolu Ağızlarından Toplamalar. Kastamonu, Çankırı, Çorum, Amasya, Niğde İlbaylıkları, Kalaycı Argosu ve Geygelli Yörüklerinin Gizli Dili, İstanbul.
CAFEROĞLU, Ahmet (1944). Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar, İstanbul.
CAFEROĞLU, Ahmet (1950). "Eskişehir Ağızları Üzerine Bir Deneme", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi IV/1-2, s. 15-33.
CAFEROĞLU, Ahmet (1951). Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, İstanbul.
CAFEROĞLU, Ahmet (1952). "Erkilet Çerçilerinin Argosu Dilce", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi IV/4, s. 334-344.
CAFEROĞLU, Ahmet (1953). "Anadolu Abdallarının Gizli Dillerinden Bir İki Örnek", Doğumunun 60. Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü'ye Armağan, Ankara: DTCF, 77-
CAFEROĞLU, Ahmet (1954). "Pallacı, Tahtacı ve Çepni Dillerine Dair", Türkiyat Mecmuası XI, 57.
CENGİZ, Mehmet Ali (1987). Tarihi, Kültürü ve Sosyal Hayatı ile Tohma Havzası, Malatya.
DEMİR, Nurettin (2002). "Türkiye'de Özel Diller," Yeni Türkiye 43, Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı I, 422-428.
DEMİR, Nurettin (2009). "Dil ve Varyasyon," Türk Dili, Yazılı ve Sözlü Anlatım, (Ed. Nurettin Demir, Emine Yılmaz), Ankara: Nobel, 15-23.
DOLU, Halide (1986). "Ali"nin Uşağının Tekellimi", I. Battal Gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü Sempozyumu Tebliğler, 71-82.
DS: Türk Dil Kurumu (1993). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü 1-12, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu, yayın no. 211.
EROĞLU, Zekâi (1939). Muğla Tarihi, İzmir.
GORDLEVSKIY, V. A. (1927). "Djardjary v Konii." Doklady Akademii Nauk SSSR 5, 108-113, Leningrad.
GROME, Francis Hindes (1891). "Persian and Syrian Gypsies," Journal of the Gypsy Lore Society, Vol. II, January 1890- April 1891, 21-27.
GÜLENSOY, Tuncer (1988). "Darende"de Konuşulan Gizli Dil Üzerine Notlar", II. Battal Gazi ve Malatya çevresi Halk Kültürü Sempozyumu (19-21 Ekim 1987, Malatya), Tebliğler, İstanbul, 136-139.
GÜNŞEN, Ahmet (2004). "Kırşehir, Hacıbektaş, Kaman ve Keskin Yöresi Abdallarının Gizli Dilleri: Teberce," V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I, Ankara: Türk Dil Kurumu, 1317-1328.
HAYASI, Tooru and Faruk Yildirim (2004). "Anatoria nanbu no Abdal (Teber) ni kansuru tyoosa- hookoku [A Report on the vocabulary of Abdal (Teber) in Sothern Anatolia,]" Tyuruku- kei syo-gengo ni okeru sessyoku to henyoo nomekanizumu: tyoosa hookoku Mechanism of contact and change in Turkic languages: research reports] (Editors Hayashi, Tooru and Hiroyuki Umetani), Tokyo: University of Tokyo Department of Linguistics, 127-135.
HAYASI, Tooru, Sabit Rozi, Tahirjan Muhämmät and Wang Jianxin (1999). A ?äyxil Vocabulary, A Preliminary Report of Linguistic Research in ?äyxil Village, Southwestern Xinjiang, Japan: Kyoto University. http://www.dictionaryurdu.com/ (ET: 30.09.2010)
IVANOW, W. (1921). "Further Notes on Gypsies in Persia," Journal and Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, New series XVI/1920, 281-291.
IVANOW, W. (1923). "An Old Gypsy Darwish Jargon," Journal and Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, New series XVIII/1922, 375-383.
KARAMETE, Kemalettin (1942). "Kayseri"nin Şirin Bir Nahiyesi," Yeşil Erkilet Dergisi, 1-6.
KAYMAZ, Zeki (1997). "Darende"de Konuşulan Gizli Dil: Hazeynce," Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 109, 131-165.
KAYMAZ, Zeki (2003). Türkiye'deki Gizli Diller Üzerine Bir Araştırma, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
KENRICK, Donald (2000a). "Gypsies from India - from the Indus to the Mediterranean." KURI - DRJournal, http://www.domresearchcenter.com/resources/links/gypsies11.html (ET: 15.01.2004) I/1, January ,
KENRICK, Donald (2000b). "Learning Domari - Unit 1." KURI - DRJournal, Vol. 1, No. 2, Spring/Summer domresearchcenter.com/resources/links/domlang1.html (ET: 15.01.2004) , http://www.
KENRICK, Donald (2000c). "Learning Domari - Unit 2." KURI - DRJournal, Vol. 1, No. 3, Fall/Winter 2000. http://www. Domresearch center.com/resources/links/domlang1.html (ET: 15.01.2004)
KOLUKIRIK, Suat (2009). "Çingene Olduğu Düşünülen Gruplarda Kimlik: Teber (Abdal) Kimliği," Kimlikler Lütfen, Türkiye Cumhuriyeti'nde Kültürel Kimlik Arayış ve Temsili (Derleyen Gönül Pultar), Ankara: ODTÜ, 244-254.
KORKMAZ, Zeynep (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu, yayın no.
LADSTTTER, Otto und Andreas Tietze (1994). Die Abdal (Äynu) in Xinjiang. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
LE COQ, A. von (1911). "Die Abdal," Baessler-Archiv II/ 1, 221-234.
LEWİS, Geoffrey (1950-1955). "The secret language of the Geygelli Yörük," 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Zeki Velidi Togan'a Aramağan, 214-226.
MARSH, Adrian and Elin Strand (2003). " ,,...spies, deserters and undesirable pesons..." The Gypsies of Cyprus 1322-2003, KURI -DRJournal, Vol. 1, No. 7, Fall/Winter 2002. http://www.domresearchcenter.com/journal/18/index.html
MATRAS, Yaron (1999). "The State of Present-Day Domari in Jerusalem," Mediterranean Language Review 11 (1999), Pp. 1-58.
MATRAS, Yaron (2004). Romani: A Linguistic Introduction, Cambridge: Cambridge University Press.
MAYRHOFER, Manfred (1956). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen A Concise Etymological Sanskrit Dictionary, Band I: A-TH, Heidelberg: Carl Winter- Universitätverlag.
MAYRHOFER, Manfred (1963). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen A Concise Etymological Sanskrit Dictionnary, Band II: D-M, Heidelberg: Carl Winter- Universitätverlag.
MAYRHOFER, Manfred (1976). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen A Concise Etymological Sanskrit Dictionnary, Band III: Y-H, Heidelberg: Carl Winter- Universitätverlag.
MAYRHOFER, Manfred (1980). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen A Concise Etymological Sanskrit Dictionnary, Band IV: Register, Heidelberg: Carl Winter-Universitätverlag.
MUTÇALI, Serdar (1995). Arapça Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık.
OKUMUŞ, Ejder (2005), "Türkiye"de Marjinal Bir Grup Olarak Abdallar", Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, III/ 6, 489-512.
ORANSKIY, I. M. (1964). "Novye svedeniya o sekretnyx yazykax (argo) Srednej Azii, II, Materialy dlya izuceniya argo etnograficeskoy gruppı Dzugi (Gissarskaya dolina)," Iranskaya Filologiya; Trudı naucnoy konferentsii po iranskoj filologii, 24-27 yanvarya 1962: 62-75, Leningrad: Leningradskogo Universiteta.
ÖZKAN, Nevzat (1991). "Erkilet Gizli Dili", Erciyes Yöresi I. Folklor, Halk Edebiyatı ve Etnografya Sempozyumu (3-5 Mayıs 1990, Kayseri) Bildiriler, Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 295-313.
ÖZÖNDER, Cihat (1988). "Simbiyotik Bir Cemaat: Andırın Çevresi Abdalları", Türk Foklor Araştırmaları (Turkish Folklore Researchs) 1988/1, Ankara: KTB Millî Folklor Araştırma Dairesi, 54-64.
ÖZTÜRK, Rıdvan (2009). "Kıbrıs Gurbetlerinin Gizli Dili," Kıbrıs Konuşuyor, Kıbrıs Ağzı Üzerine İncelemeler (Ed. Rıdvan Öztürk), İstanbul: Kesit, 229-242.
PASPATI, A.G. (1863). "Memoir on the Language of the Gypsies, as now used in the Turkish Empire (Translated from the Greek by Rev. C. Hamlin)", Journal of the American Oriental Society 7 (1860-1863), 143-270.
PASPATI, Alexandre G. (1870). Études sur les Tchinghianés ou Bohémiens de L'empire Ottoman, Konstantinople: Antoin Koroméla.
PATKANOFF, K.P. (1908-1909). "Some Words on the dialect of the Trans-Caucasian Gypsies - Bo?a and Kara?i," Jornal of the Gypsy Lore Society, new series I: 229-257, II: 246-266 and 325-334.
SARIKAYA, Mahmut ve Mahmut Seyfeli (2004), "Kırşehir Abdal/Teber Dili ve Anadolu, Azerbaycan, Özbekistan Gizli Dilleriyle İlgisi," Türklük Bilimi Araştırmaları XV, 243-
SEVİNÇLİ, Efdal (2009). "Özel/Gizli Bir Dil: Çepni Dili," Journal of Yasar University, 4/13, 1949, http://joy.yasar.edu.tr/makale/no13_vol4/03_sevincli.pdf (ET: 05.03.2011)
SYKES, P. Molesworth (1902). "Anthropological Notes on Southern Persia," The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 32 (Jul. - Dec., 1902), 339
ŞEN, Mesut (2002), "Argo Üzerine". Türk Kültüründe Argo, (Editörler Emine Gürsoy-Naskali ve Gülden Sağol), Haarlem: SOTA Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi, 13-22.
ŞİRALİYEV, M.Ş. (1967). "Azerbaycan"da İşlenen Argolar," TDAY-Belleten 1966, 127-141, Ankara: TDK.
TIETZE, Andreas (1955). "Griechische Lehnwörter im anatolischen Türkisch," Oriens, 8/2, 204
TIETZE, Andreas (1982). "Zum Argot der anatolischen Abdal (Gruppe Teber)", Acta Orientalia Acadmiae Scientiarum Hungaricae 36, 521-532.
TIETZE, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörtebuch des Türkei-Türkischen, Birinci Cilt A-E, İstanbul-Wien: Simurg, Östrrichische Akademie der Wissenschaften.
TIETZE, Andreas (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörtebuch des Türkei-Türkischen, İkinci Cilt F-J, Wien: Östrrichische Akademie der Wissenschaften.
TOLMAN, Herbert Cushing (1908). Ancient Persian Lexicon and Text, and The texts of The Achaemenidan Inscription Transliterated and Translateted with Special Reference to Their Recent Re-examination, Newyork, Cincinnati, Chicago: American Book Company, Vanderbilt Oriental Series.
TOPALOĞLU, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ötüken.
TROITSKAJA, A. L. (1948). "Abdoltili-argo tsexa artistov i muzıkantov sredney Azii", Sovetskoe Vostokovedenie, V., Moskva-Leningrad, 251-274.
TURNER, R. L. (Sir Ralph Lilley) (1962-1966). A comparative dictionary of Indo-Aryan languages, London: Oxford University Press, 1962-1966. Includes three supplements, published 1969-1985. http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/soas/
TÜRKDOĞAN, Orhan (1997). Etnik Sosyoloji, Türk Etnik Sosyolojisi, İstanbul: Timaş.
VARDAR, Berke, Nüket Güz, Emel Huber, Osman Senemoğlu, Erdim Öztokat (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.
VOSKANIAN, Vardan (2002). "The Iranian Loan-words in Lomavren, The Secret Language of the Armenian Gypsies," Iran and the Caucasus 6/1-2, 169-180.
YALDIZKAYA, Ömer Faruk (2003). "Emirdağ"da Abdâl Geleneği," VI. Afyankarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (10-11 Ekim 2002), Ankara, 499-507.
YILDIRIM, Faruk (2008). "Teber Dili," Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, (Ed. Emine Gürsoy- Naskali, Erdal Şahin), İstanbul: Picus Kitabevi, 52-76.
YILDIRIM, Faruk (2011). Abdal Gizli Dili, İnceleme-Sözlük, Adana: Karahan Kitabevi.