TARİHSEL SÜREÇTEN GÜNÜMÜZE BÜYÜK HAN VE YENİDEN KULLANIMA ADAPTASYONDA SOSYOKÜLTÜREL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK BAĞLAMINDA MEKAN İŞLEVLENDİRİLMESİ

Binlerce yıllık coğrafyasında Kıbrıs, birçok medeniyeti barındırmış ve geçmiş dönemlerden günümüze çok sayıda kültürel mimari miras yapılarına ev sahipliği yapmıştır. Özellikle başkent Lefkoşa, tarihsel süreç boyunca gerek konumu gerekse içinde barındırdığı farklı devirlerin etkilerini taşıyan mimari dokusuyla, önemli kentlerden birisi olmuştur. Lefkoşa suriçinde bulunan katedral, cami, kilise, saray, belediye pazarı, han, konak ve konut gibi mimari dokuyu oluşturan tarihi miras niteliğindeki yapı türleri, dünya çapındaki sayılı değerlerden olmakla birlikte ada insanının hayatlarını da sosyolojik, kültürel, ekonomik, politik gibi bir çok farklı açıdan etkilemektedirler. Tarih boyunca, Doğu Akdeniz’in en önemli ticaret yollarının Kıbrıs adasından geçmesi, burada bulunan ve ticaret yapan kişilerin adada duraklamaları, konaklama ihtiyacını doğurduğundan, adada han yapılarının inşası ve kullanımı önem kazanmaya başlamıştı. Bu yapıların içinde en görkemlisi olan Büyük Han, Osmanlı döneminden günümüze gelebilmiş önemli tarihi eserlerden bir tanesidir. Büyük Han da, bütün tarihi binalar gibi zamanın, insanın ve doğanın vermiş olduğu tahribattan payını almıştır. Yapısal hasarları gidermek amacıyla uzun yıllar süren restorasyon çalışmalarının ardından han, bugünkü haline getirilmiş ve yenilenen binaya yeniden hayat vermek amaçlı farklı işlevler katılmıştır. Eskiden insanların gecelik konakladıkları mekanlarda şimdi sanat atölyelerinin olması, hayvanların barındığı iç avlu ve zemin kattaki odalarda bugün konserler, sergiler düzenlenmesi gibi işlevlerde radikal değişimler yaşanmıştır. Binanın hem fiziksel olarak hem de fonksiyonel olarak geçirmiş olduğu bütün değişimler, Büyük Han’ı herhangi bir kültürel miras değeri yüksek tarihi bir bina olmaktan çıkarmış, aynı zamanda kente yeni bir hayat sağlayan; toplumu, sosyal ve kültürel açıdan besleyen bir figür yapıp, kentin de simgesi haline getirmiştir. İnşa edildiği ilk günden beridir adada bir çok neslin hayatının parçası olmuş Büyük Han’ın, gelecek nesillere de ulaşabilmesi için yapılabilecek en doğru yöntem olan yeniden kullanıma adaptasyonunda, uygulanış şekli ve uygulama sonucu oluşan bina ve toplum üzerindeki sosyo-kültürel sürdürülebilir etkileri, bu çalışmanın yapılmasındaki en önemli esaslarından biri olmuştur. Yeniden kullanıma adaptasyon, kültürel miras değeri niteliğindeki yapıları, tarihi sürecin farklı dönemlerinde kullanılmış olmasına rağmen, eski ve yeni mimari anlayışı biraraya getirmiş ve yapıdaki otantik karakteri koruyarak belirlenen yeni fonksiyonlarla birlikte yeniden bir kullanım sağlamaktadır. Bu bağlamda, yapılan araştırmalar neticesinde, Büyük Han yapısı da tarih boyunca kullanılmış ve binanın ana fonksiyonundan bağımsız olarak başka fonksiyonlar barındırdığı, saptanmıştır. Tüm bunlara paralel olarak, çalışmada kullanılan yöntemlerde ilk aşamada yapının orjinalinin mimari özellikleri ve tarihi geçmişini öğrenmek amaçlı arşiv belgeleri ve literatür taramasına paralel olarak eski bölge halkı ile röportajlar yapılmıştır. Hanın bugünkü kullanımının tespiti için de yerinde analiz ve gözlem, fotoğraflama ve esnaf ile röportaj yapılıp, makalenin esas metodolojisi oluşturulmuştur. Bunlarla birlikte günümüz kullanımındaki tespitler yapılıp, yeni fonksiyonuna göre tablolar oluşturulmuş ve mekan sınıflandırmaları yapılmıştır. Bu tablolarda işlevsel tipolojiler belirlenip, mimari çizimlere aktarılmış, estetik ve işlevsel bağlamlarda fotoğraflanıp analiz edimiştir.

Anahtar Kelimeler:

Büyük Han, han, yeniden kullanım, sosyal, kültürel, sürdürülebilirlik, koruma, Lefkoşa

PDF

___

A.G.Marangou, A.G.Coutas, (2011).‘Nicosia: The History of The City, Cassoulides Masterprinters Ltd.
A.Gazioğlu, (2005). Kıbrıs’ta Osmanlı Türk Eserleri.
A.Ljla, T.Broström. (2015). The Sustainable Viability of Adaptive Reuse of Historic Building: the experiences of two World Haritage Old Cities; Bethlehem in Palastine and Visby in Sweden, s 53-54
Adaptasyonun Sürdürülebilirlik Açısından Değerlendirilmesi: Fuat Anadolu Evi. Bildiri, 2nd International Sustainable Buildings Symposium In Turkey , Ankara, s:517-518
Adaptive Reuse of Industrial Heritage: Opportunities & Challenges (Australia, Heritage Council of Victoria). Retrieved May 16, 2017, from www.dpcd.vic.gov.au/heritage/projects- and-programs Construction and Architectural Engineering, s. 6-7.
Ç. Dikmen, (2016). Sürdürülebilirlik Kapsaminda Yeniden İşlevlendirilerek Kullanilan Cumhuriyet Mektebi Ve Sakarya Anaokulunun İrdelenmesi. Bildiri, s.346
C.Güran, (1976) Türk Hanlarının Gelişimi ve İstanbul Hanları Mimarisi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
Cevat, G. (1971). Coğrafya bakımından Kıbrıs ve Türkiye, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Konferansı (14-19 Nisan 1969), Ankara, s.41-48.
Cultural Center, s Construction). International Journal of Architecture and UrbanDevelopment, s32-33.
D. Aydin, & Ş. Okuyucu, (2009). ‘Yeniden Kullanıma Adaptasyon ve Sosyokültürel Sürdürülebilirlik bağlamında Afyonkarahisar Millet Hamamının Değerlendirilmesi’,Megaron, s.36-37
D. Fisher-Gewirtzman, (2016). Adaptive Reuse Architecture Documentation and Analysis. Journal of Architectural Engineering Technology, 5(3).
D.Michealides, (2012). Historic Nicosia, Rimal Publications, Nicosia.Clark, J. (2013).
E.Yaldız, N.G.Aslantekin, (2013). Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi, METU, JFA 2016/2(33:2) 161-182; Ü.Altınoluk, (1998) Yapıların Yeniden Kullanımı.
F. Acun, (2002). A Portrait of The Ottoman Cities, The Muslim World.
H. Charles, Lukach, D. James, Jardine (1913). The Handbook of Cyprus.
H. Haghi, & H. Zabihi. (2012). Social and Cultural Sustainability (A Key Dimension in Niavaran
H.M. Gürkan, (1982). Kıbrıs Tarihinden Sayfalar,H.M.Gürkan (2006) Dünkü ve Bugünkü Lefkoşa, Galeri Kültür Yayınları.
H.M. Gürkan, s.81; T.Bağışkan (2005). ‘Kıbrıs’ta Osmanlı Türk Eserleri’, s.324.
J. Kim (1998). Sustainable Architecture Module: Introduction to Sustainable Design (United States, The University of Michigan). Ann Arbor, Michigan: National Pollution Prevention Centerfor Higher Education, s.6
Kalman, H. (2010). Adaptive Re-use: Learning from Vancouver. Bildiri, s.179-181
M.A. Erdoğru, (2008). Kıbrıs’ta Osmanlılar, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa.
N. Gülenaz, (2011). Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar ve Pasajlar, İTO (İstanbul Ticaret Odası Yayını), İstanbul.
Ö. Atalan, H.Ş. Arel, (2016). 15. ve 16. Yüzyıllarda Yapılmış Osmanlı Han Yapılarının Mekansal Analizi, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 11/2, winter 2016, p.217-228.
O. Andız, (2010). Büyük Han. Kıbrıs: Işık Kitabevi.
O.N. Ergin, (2013). Türkiye’de Hanlar, Kervansaraylar, Oteller ve Çeşitli Barınma Yerleri,
Rezapour, Y., Jabbarieh, A., Behfar, F., A. A., & Shamsalghorayi, A. (2012). Cultural Aspects
S. Harrison, J. Clark, K. Mackay, J. Martin, & D. Snape. (2014). Adaptive Re-use (Australia , Office for Design and Architecture SA (ODASA)). Retrieved May 15, 2017, from odasa.sa.gov.auIjla, A., & Broström, T. (2015), s.2-3 Sweden. International Invention Journal of Arts and Social Sciences, 2(4),s. 52-66.
T. Bağışkan, (2005). Kıbrıs’ta Osmanlı Türk Eserleri, Kuzey Kıbrıs Müze Dostları Derneği Yayını, Lefkoşa.
Z. Kefayati, & H. Moztarzadeh. (2015). Developing Effective Social Sustainability Indicators In Architecture. Bulletin of Environment, Pharmacology and Life Sciences, 4(5), 40-56.
Z. Kuyrukçu & Y. Kuyrukçu, E. (2015, Mayıs 28-308-30). Tarihi Yapilarin Yeni İşlevi ve
Z. Turkan, (2007). ‘’Osmanlı Şehiriçi Ticaret Hanlarına Kıbrıs’tan İki Örnek: Büyük Han ve Kumarcılar Hanı, I.Uluslararası Hanlar
Kervansaraylar Geleneksel ve Modern Mimaride Taş Sempozyumu:29-30 Kasım, Antalya, Türkiye Mimarlar Odası Antalya Şubesi Yayını, Antalya s.30-37.
Z. Ahunbay, (2011). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayın, İstanbul.
Röportaj Yapılan Esnafın İsimleri: Aydan Lisaniler (Emekli Otel Katlar Şefi, El Sanatları Sanatçısı)
Havva Şenol (Emekli Kamu Görevlisi ve El Sanatları Uzmanı)
Özgül-Nazım Kızılbora (Emekli Kamu Memuru ve El Sanatları Uzmanı)
Sevil Emirzade (Bayrak Radyosu Emekli Spikeri, Tiyatro Yazarı, El San. Yöneticisi)
Zehra Cengiz (Emekli İngilizce Öğretmeni, Rehber ve El Sanatları Uzmanı)
Ve küçük sohbetler ile diğer esnaflar.