Elif OKUMUŞ, Özlem SARIKAYA, Pemra CÖBEK ÜNALAN, İkbal Hümay ARMAN, Nan Ye LAY, Kader TOPÇU

Kadınlarda Sağlık Hizmetinden Yararlanmayı Etkileyen Neden ve Beklentilerin Belirlenmesi: Niteliksel Bir Araştırma

Amaç: Bu çalışma, toplumumuzdaki kadınların sağlık ve hastalık davranışlarını, beklentilerini ve bu alanda yaşadıklarını ortaya koymayı ve bu davranışların sosyokültürel özelliklerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Yöntem: Araştırmamız niteliksel tipte olup, “durum çalışması” şeklinde planlanmıştır. Araştırmaya amaca yönelik maksimum çeşitlilik örneklemesi ile farklı sosyokültürel özelliklere sahip 17-77 yaş aralığındaki 31 kadın dahil edilmiştir. Çalışmada 7-8 kişilik dört odak grup görüşmesi gerçekleştirilmiştir. Çalışma öncesi katılımcılar bilgilendirilmiş, sosyo-demografik özellikleri sorgulayan bir anket uygulanmıştır. Görüşmeler katılımcıların bu amaç için toplandığı evlerde yapılıp, ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmış; kişi-yer isimleri kayıtlara geçmemiştir. Görüşmelerde bir görüşmeci, iki gözlemci hazır bulunmuştur. Her odak görüşme, kayıt ve gözlemci notları çözümlenerek tematik analiz edilmiş, kodlar üzerinde tartışılıp, ortaklaştırılarak bulgulara erişilmiştir. Bulgular: Ortaklaştırma sonrası ortaya çıkan 5 tema şöyledir: 1. Doktor seçimini etkileyen hekimlik (Profesyonellik) özellikleri (beceri, tutum, tavır, cinsiyet, bilgi). 2. Kadın sağlığı hizmetlerine özgü beklentiler ve davranışlar (muayene şeklinden çekinme, mahremiyet ve anlayış beklentisi, önyargı). 3. Sağlık kurumlarını tercih etme/etmeme nedenleri (sağlık personelinin tavrı, doktorun cinsiyeti, hastanenin imkânları, ulaşılabilirlik, önyargılar, sıra bekleme). 4. Karşılanamayan sağlık ihtiyaçları ve nedenlerine ait düşünceler (komplikasyon korkusu, utangaçlık, maddi olanaksızlık, ileri tarihli randevular). 5. Aile Sağlığı Merkezleri ile ilgili tutumlar (yararlanamama nedenleri olarak donanım eksikliği, kalabalık, var olan alışkanlık, doktorun tavrı, doktorun bilgisine güvensizlik). Katılımcıların ulaşmakta güçlük çektiği hizmetler içinde en sık tekrar eden ifade “diş sağlığı” olmuştur. Sonuç: Bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlanmasını sosyokültürel özellikleri, sağlık hizmetlerinin sunum şekli ve sağlık çalışanlarının tutumu ile ilgili beklentileri etkilemektedir. Dolayısıyla sağlık çalışanlarının mesleki eğitimleri planlanırken başvuranların sağlık algısını etkileyen sosyokültürel özelliklerin dikkate alınması, iletişim becerilerini geliştiren ve olumlu tutum gelişimini sağlayan öğrenme yöntemlerinin kullanılması düşünülmelidir. Ayrıca sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde, başvuranların sağlık hizmetlerinden yararlanmasını etkileyen nedenlerin dikkate alınması karşılanmayan gereksinimlerin giderilmesi açısından etkili olacaktır.

The Determination Of The Factors And Expectations Which Affect The Utilization of Health Services In Women: A Qualitative Research

Aim: To determine the behaviors, expectations and experiences about health-sickness of women from society, to evaluate the socio-cultural characteristics of thesebehaviors. Method: This research is qualitative, planned as “case study”. The research is sampled as goal-oriented maximum variation and 31 women included who arebetween 17-77 with different socio-cultural characteristics. Four focused interviews were conducted. Before the study, participants were informed and a questionnairewas used to question socio-demographic characteristics. The interviews were made at participants’ houses. One interviewer and two observers was ready in eachsession. The voice recordings and observers’ notes were trasncripted. No names have been transcribed. Each of the interviews were analyzed thematically, werecommonised to reach research findings. Results: According to the analysis, there are five theme topics. 1. Physician (professionalism) characteristics affecting thechoice of doctor (skills, attitude, gender, knowledge). 2. Expectations and behaviours about services related to women's health (afraid of the examination style,expectations of confidentiality and sympathy, prejudices). 3. Reasons for choosing health institutions (attitude of health workers, gender of doctor, hospital facilities,accessibility, prejudices, queue waiting). 4. Unmet health needs and thoughts about the causes (fear of malpractice, shyness, financial impossibilities, advancedappointments). 5. Attitudes on Family Health Centers (reasons for not using: lack of equipment, crowd, existing habits, doctor’s attitude, distrust to doctor'sknowledge). The participants repeated that dental health services are the most difficult to obtain. Conclusion: Socio-cultural characteristics, health services presentationand attitude of health workers influences expectations of individuals about utilization of health services. Therefore, when planning trainings of health workers, theapplicants' health perceptions affected by the socio-cultural characteristics, learning methods which allows the development of a positive attitude and improvescommunication skills should be considered. Also, in the organization of health services, taking into account the factors affecting applicants' utilization of health serviceswill be effective for the elimination the unmet needs.

PDF

___

1. UN Department of Public Information, Platform for Action and the Beijing Declaration, New York, paragraf 89. 1996.
2. Shaikh BT, Hatcher J. Health Seeking Behaviour and Health Service Utilization in Pakistan: Challenging the Policy Makers. Journal of Public Health. 2005; 27 (1): 49-54.
3. Mosadeghrad AM, "Patient choice of a hospital: implications for health policy and management", International Journal of Health Care Quality Assurance, 2014; 27: 2 : 152 – 164.
4. Kartal A, Özsoy SA. 15 Yaş ve Üzeri Kadın ve Erkeklerde Algılanan Sağlık Durumunun Değerlendirilmesi. Sağlık ve Toplum, 2004; 14 (1) : 29-36.
5. Allensworth, D. D, Fertman, C. I. (Eds.). Sağlığı geliştirme programları: Teoriden pratiğe. Sağlık Bakanlığı. 2012.
6. Gözüm S, Çapık C. Sağlık Davranışlarının Geliştirilmesinde Bir Rehber: Sağlık İnanç Modeli. DEUHYO ED 2014;7(3): 230-237.
7. Erkoç Y, Çom S, Keskinkılıç B, Karakaya K, Özcebe H, Çalışkan D, et al. T.C. Sağlığın Geliştirilmesi Eğitimi. Deniz matbaacılık. Ankara; 2011. p. 21-23.
8. İlçioğlu K, Keser N, Çınar N. Ülkemizde Kadın Sağlığı ve Etkileyen Faktörler. Journal of Human Rhythm. 2017;3(3):112-119.
9. Akın A, Esin Ç, Çelik K. Kadının Sağlık Hakkı ve Dünya Sağlık Örgütü’nün Avrupa’da Kadın Sağlığının İyileştirilmesine Yönelik Stratejik Eylem Planı, 2004, s. 26
10. Altıparmak, S, Koca, AK. 15-49 Yaş Grubu Kadınlarda Sağlığı Geliştirme Davranışları ve Etkileyen Faktörler. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2009; 8(5): 421-426.
11. Bilgili N, Ayaz S. Kadınların Sağlığı Geliştirme Davranışları ve Etkileyen Faktörler. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2009; 8(6).
12. Bilgili N, Ayaz S. Kadınların Sağlığı Geliştirme Davranışları ve Etkileyen Faktörler. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2009; 8 (6): 497-502.
13. Türkiye Halk Genel Müdürlüğü. Türkiye'de Aile Hekimliği. 2015. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/ailehekimligi/1394- t%C3%BCrkiye-de-aile-hekimli%C4%9Fi.html Son erişim tarihi: 05.03.2019
14. Yılmaz M, Mayda A, Yüksel C, Bolu F, Seval O, Bayındır K, Gençer H, Soydan B, Sarı A, Sevinçer S, Paksoy F, Öztürk Ş, Palabıyık E, Toçoğlu H. "Bir Aile Hekimliği Merkezi’ne Başvuran Hastalara Konulan Tanılar". Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi 2 (2013): 7-13.
15. Altay B. 15-49 Yaş Grubu Kadınların Sağlık Ocağı Hizmetlerini Bilme Ve Kullanma Durumları İle Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2009; 12: 2: 66-76.
16. Tekin A, Özkul M. Sağlık-Hastalık Olgusu Ve Toplumsal Kökenleri (Burdur Örneği), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyoloji Ana Bilim dalı. YL Tezi Kitaplaştırılmış.2007 http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00573.pdf Son erişim tarihi: 03.03.2019
17. Rızk, EED et al. Determinants of women's choice of their obstetrician and gynecologist provider in the UAE. Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica, 2005, 84(1): 48-53.
18. Pınar G, Pınar T. Yeni doğum yapmış kadınların empatik iletişim beklentilerinin ebe/hemşireler tarafından karşılanma durumu. Tıp Araştırmaları Dergisi. Ankara: 2009:7 (3) :132- 140.
19. Zerenler M, Öğüt A. Sağlık Sektöründe Algılanan Hizmet Kalitesi ve Hastane Tercih Nedenleri araştırması: Konya Örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2007, 18: 501-519.
20. Arshad AS, et al. Measuring patient satisfaction: A cross sectional study to improve quality of care at a tertiary care hospital. Health line, 2012; 3(1): 43-6.
21. Seviğ Ü, Kızılırmak A. Bir Sağlık Ocağına Kayıtlı 40-59 Yaş Grubu Kadınların Menopoz Yakınmaları ve Sağlık Kuruluşlarından Yararlanma Durumları. Sted 2011;20(4):149-54.
22. Graham, C, Rollings, C, de Leeuw, S, Anderson, L, Griffiths, B, Long, N. A Qualitative Study Exploring Facilitators for Improved Health Behaviors and Health Behavior Programs: Mental Health Service Users’ Perspectives. The Scientific World Journal, 2014, 1–7.
23. Naçar M, Çetinkaya F, Öztürk Y. Kayseri İli’nde 15-49 Yaş Grubu Kadınların Sağlık Ocağından Yararlanma Durumu ve Beklentileri. Sted 2004;13( 3):106-109.
24. Ağdemir, H. Sağlık Sektöründe Aile Hekimliği Yeri ve Önemi İle Hizmetten Yararlananların ve Hizmet Sunanların Memnuniyet Durumu Konusunda Bir Araştırma. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Mersin. 2012
25. Yalman F, Bayat M, Çatı K. Aile hekimliği uygulamasının hekimlerin sunmuş olduğu hizmetlerin kalitesine etkisi: Düzce örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015, Cilt:15, Yıl:15, Sayı:1, 15: 23-50.