Yusuf GÖKALP, Sabri YILMAZ, Ömer Faruk TEBER

Hâricî Fırkalar ve İzmirli İsmail Hakkı’nın “Fırak-ı Mevcûde-i İslâmiyyeden: İbâdiyye Fırkası” Başlıklı Makalesi

İzmirli İsmail Hakkı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde iz bırakan bilginlerden biridir. O, gördüğü hem medrese hem de mektep tedrisatının sağladığı yetkinlikle felsefenin yanısıra dinî ilimlerinin hemen hemen her dalında eser telif etmiştir. Ayrıca çeşitli dergi ve gazetelerde de makaleler yayınlamıştır. En önemli eseri ise Yeni İlm-i Kelam başlıklı kitabıdır. Adı geçen eserinde fırka ve mezheplere dair bilgiler veren İzmirli, İbâdiyye Fırkası’na da birkaç cümle ile temas etmiştir. O, Mahfil Mecmû’a-i İslâmiyyesi’nin otuz yedi, otuz dokuz ve kırkıncı sayılarında İbâdiyye Fırkası hakkında üç parça halinde bir makale yayınlamıştır. Bu makalesinde İzmirli, klasik dönem İslam Mezhepleri Tarihi yazarlarının yaptığı gibi 73 fırka rivayetine dayalı bir tasnife girişmemiştir. Günümüzde varlığını sürdüren İbâdiyye hakkında bilgi vermeden önce Hâricîlerin ortaya çıkışını tasvirî bir yöntemle açıklamış, sonra da onların din anlayışlarını diğer mezheplerle de karşılaştırarak kısaca ortaya koymuştur. Haricîlerin mümeyyiz vasıflarının tekfir olduğuna dikkat çeken İzmirli, bu tutumlarından dolayı kendi aralarında da sürekli ayrılığa düştüklerini ifade etmiş, neticede katı ve dışlayıcı tutumu terk ederek daha makul bir tavır benimseyen İbâdiyye’nin günümüze kadar yaşadığını vurgulamıştır.

Anahtar Kelimeler:

İzmirli İsmail Hakkı, Yeni ilm-i Kelam, Mahfil Mecmua-i İslamiyyesi, Hâricîler, İbâdiyye

Khariji Sects and Izmirli Ismail Hakki’s Article Titled “Fırak-ı Mevcûde-i İslâmiyyeden: İbâdiyye Fırkası”

Ismail Hakki Izmirli is one of the scholars who left a mark during the transition from the Ottoman to the Republic of Turkey. With the competence provided by both the madrasah and the school education, he wrote works in almost every branch of religious sciences as well as philosophy. He also published scientific articles in various magazines and newspapers. His most important work is his book Yeni İlm-i Kelam/ The new ilm al-kalam. Giving information about the sects and madhhabs in his work in question, Izmirli also mentioned the Ibâdiyye in a few sentences. He published an article in three parts about the Ibadiyya sect in the thirty-seven, thirty-nine and fortieth issues of the Mahfil Mecmuası / the Journal of Mahfil. In this article, Izmirli did not make a classification based on 73 sects like the Muslim heresiographers of middle age. Before giving information about the Ibadiyya sect, which still exists today, he explained the emergence of the Kharijites with a descriptive method, and then briefly presented their understanding of religion by comparing it with other sects. Pointing out that the distinguishing qualities of the Kharijites were excommunication (takfir), Izmirli stated that they constantly disagreed with each other because of this attitude of theirs, and emphasized that Ibadiyya, which ultimately abandoned its strict and exclusionary attitude by adopting instead a more reasonable one, has survived until today.

Keywords:

Izmirli Ismail Hakki, The New Ilm al-Kalam, The Journal of Mahfil, Kharijites, Ibadiyya Sect,

PDF

___

Abdülhamid, İrfan (1984). Dirasât fi’l-Fırak ve’l-Akâidü’l- İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
Akman, Durmuş (2014). Haricî Fırkalarından Necedât’ın Doğuşu Ve Başlıca Görüşleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tahir (1948). el-Fark Beyne’l-Fırak. thk. Muhammed Zâhid b. el-Hasan el-Kevserî. Kahire: Matba’atü’l-Maârif.
Baloğlu, A. Bülent (1996). İsmail Hakkı İzmirli’nin Yeni İlmi Kelam Anlayışı. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu, 24-25 Kasım 1995. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 93-108. Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ (1996). Ensâbü’l-Eşrâf. thk. S. Zekkâr-R. Zirikli. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
Büyükkara, M. Ali (2005). Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi İle İlgili Metodolojik Problemler. İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi I. İstanbul: Ensar Yayınları, s. 441-491.
Çetinkaya, B. Ali (2017). İzmirli İsmail Hakkı (1868-1946). XIX. Yüzyıldan Günümüze Çağdaş İslam Düşünürleri. ed. Kemal Sözen-Ali Kürşat Turgut-Sabri Yılmaz. İstanbul: Divan Kitap, s. 93-127.
Dalkılıç, Mehmet (2009). Sufriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XXXVII, s. 472-473).
Demirci, Mehmet (1989). Ahsâî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. II, ss. 177-178).
Eş’arî, Ebü'l-Hasen (1950). Makâlâtü'l İslâmiyyîn ve İhtilafü'l-Musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mektebetü'n-Nehdati'l-Mısriyye.
Fığlalı, E. Ruhi (1975). Hâricîliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. c. XX, s. 219-247.
Fığlalı, E. Ruhi (1978). Hâricîlerin Doğuşu ve Fırkalara Ayrılışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXII, s. 245-275.
Fığlalı, E. Ruhi (1985). İslam Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Karşılaşılan Bazı Problemler. Uluslararası Birinci İslam Araştırmaları Sempozyumu, Tebliğler ve Müzakereler. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
Fığlalı, E. Ruhi (1991). Bahâilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. IV, ss. 464-468).
Fığlalı, E. Ruhi (1997). Hâricîler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XVI, ss. 169-175). Fığlalı, E. Ruhi (2008). Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
Hizmetli, Sabri (1996). İzmirli İsmail Hakkı’nın İlmî Şahsiyeti. İzmirli İsmail Hakkı Sempozyumu, 24-25 Kasım 1995. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 1-25.
İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed (2000). Târîhu İbn Haldun, Kitâbü’l-İber ve Divânü’l-Mübtede ve’l-Haber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men Asarahum min Zevi’s-Sultâni’l-Ekber. thk. Halil Şehade, Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü'l-Fikr.
İzmirli, İsmail Hakkı (2013). Yeni İlmi Kelam. sad. Sabri Hizmetli. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Kahraman, Alim (2003). Mahfil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XXVII, ss. 333-334).
Minkarî, Nasır b. Müzâhim (1990). Vak’atu Sıffîn. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-Ceyl.
Onat, Hasan (2003). Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Onat, Hasan (2003). Türkiye’de İslam Mezhepleri Tarihi’nin Gelişim Sürecinde Prof. Dr. Ethem Ruhi Fığlalı’nın Yeri. Ethem Ruhi Fığlalı’ya Armağan. Ankara: Vadi Yayınları, s. 236-254.
Öz, Mustafa (2006). Necde b. Âmir. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XXXII, ss. 484-485).
Öz, Mustafa (2010). Şeyhiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XXXIX, ss. 84-86).
Öz, A. Gül (2018). Harici Fırkalardan Acâride’nin Doğuşu ve Görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Şehristânî, Ebü'l-Feth Muhammed b. Abdülkerim (1968). el-Milel ve'n-Nihal. thk. Abdülazîz Muhammed Vekil. Kahire: Müessesetü'l-Halebî.
Taşğın, Ahmet (2013). Yezidiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XLIII, ss. 525-527).
Teber, Hatice (2014a). Haricî-İbâdî Tefsir Geleneği Hûd b. Muhakkem el-Huvvârî ve Tefsîri. Ankara: İlahiyat Yayınları.
Teber, Hatice (2014b). Gelenekte Nahvî ve Lügavî Tefsir: Tefsîru Kitâbillâhi’l-Azîz Örneği. Çukurova Üniveristesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: XIV/1, s. 291-306.
Teber, Hatice (2015). Kur’ân Tefsirinde Belâğat: Şiirle İstişhâd -Hâricî Tefsir Geleneği Örneği. İslâm ve Sanat Tartışmalı İlmî Toplantı. İstanbul: İSAV Yayınları, s. 289-296.
Üzüm, İlyas (2009). Sıffin Savaşı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (c. XXXVII, ss. 108-109).
Watt, W. Montgomery (1981). İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. E. Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları.
Yıldız, Harun (1999). Din Siyaset İdeoloji: Haricîlik Düşüncesinin Doğuşu. Samsun: Sidre Yayınları.
Zirikli, Hayreddin (1976). el-A'lâm Kamusu Terâcim li-Eşheri'r-Ricâl ve'n-Nisâ. Beyrut.