Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî ve Risaletü’l-Hamdele Adlı Eserinin Tahlili

Risaletü’l-Hamdele, Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî’nin (ö.1760) Arapça yazmış olduğu fıkıh, ibadet ve ahlâk konularını içeren bir eseridir. Akkirmânî fıkıh, kelâm, tefsir, hadis, siyer, tasavvuf ve İslam ahlâk felsefesi gibi alanlarda sayısız eser yazmış ve kadılık görevlerinde bulunmuş önemli bir şahsiyettir. Risaletü’l-Hamdele, İmam Ebu Hanife’nin el-Vasiyye’sine Molla Hüseyin b. İskender el-Hanefî’nin (ö. 1673) yazdığı şerh ve Buhârîzâde’nin ahlâk ile ilgili risalesinin hâşiyesinden oluşmaktadır. Risaletü’l-Hamdele, inanç ve ibadet konularıyla başlamakta ve ahlâk konusuna dair değerlendirmelerle son bulmaktadır. Risale eklektik bir karakter arz eder ve bu nedenle çok sayıda görüşü barındırır. Akkirmânî bu risalede el-Fıkhu’l-Ekber’in ve el-Vasiyye’nin birçok kısmına bazı notlar ve ilaveler eklemiştir. Bu şekilde Ebu Hanife’nin görüşlerini daha net bir şekilde ortaya koymaya çalışmıştır. Risalenin bu özellikleri nedeniyle bizim bu makalemiz Risaletü’l-Hamdele’yi içeriği, kaynakları ve problemleri açısından ele aldığı için önem taşımaktadır. Biz de bu makalemizde öncelikle Akkirmânî’nin hayatı, ilmî şahsiyeti ve eserlerini ele aldık. İkinci olarak Akkirmânî’nin bu risaledeki metodolojisini ve yararlandığı kaynakları belirlemeye çalıştık. Daha sonra risalenin genel özellikleri ve muhteviyatı hakkında bilgi verdik. Son olarak da risalenin içeriğine yönelik değerlendirmelerde bulunduk.

Anahtar Kelimeler:

Akkirmani, Risaletü'l-Hamdele, Ebu Hanife, el-Vasiyye, Buharizade, İslam Felsefesi

Muhammed b. Mustafa al-Akkirmânî and Analysis of His Work Titled Risala al-Hamdala

Risala al-Hamdala is a work written by Muhammad b. Mustafa al-Akkirmânî (d.1760) in Arabic that includes the subjects of fıqh, worship and morality. Al-Akkirmânî is an important person who has written numerous works in fields such as fıqh, kalam, tafsir, hadith, siyar (prophetic biography), sufism and Islamic moral philosophy and has served as a judge. Risale al-Hamdala consists of the hashiyah (marginalias) on Molla Hussain b. Iskandar al-Hanafî’s comment on Imam Abu Hanifa’s al-Wasiyyah and the hashiyah on Buhârîzâde’s treatise on morality. Risale al-Hamdala begins with the subjects of belief and worship and ends with evaluations on the issue of morality. The treatise has an eclectic character and therefore contains many views. Akkirmânî added some notes and additions to many parts of al-Fiqh al-Akbar and al-Wassiyya in this treatise. In this way, he tried to reveal Ebu Hanife's views more clearly. Due to these features of the treatise, this article is important as it deals with the Risala al-Hamdala in terms of its content, resources and problems. In this article, we first discussed the life, scientific personality and works of Akkirmânî. Secondly, we tried to determine Akkirmânî's methodology and the resources he utilized in this treatise. Then we gave information about the general characteristics and content of the treatise. Finally, we made evaluations about the content of this treatise.

Keywords:

Akkirmânî, Risala al-Hamdala, Abu Hanifa, al-Wassiyah, Bukhârizâda, İslamic Philosophy,

PDF

___

Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa, Ef’al-i İbâd ve İrade-i Cüz’iyye Risalesi, Matbaa-i Amire, İstanbul 1289.
Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa, Hâşiye Ale’r-Risaleti’l-Hüseyniyye, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
Akkirmânî, Muhammed b. Mustafa, Risaletü’l-Hamdele, Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi Müdürlüğü, 1986.
Albayrak, Mevlüt, “Gazâlî’nin Ahlâk Felsefesi ve Filozofların Etkisi”, İslami Araştırmalar Dergisi Gazali Özel Sayısı, c. 13, yıl 2000, sy. 3-4, ss. 354-363.
Alkan, Hasan, Akkirmânî’nin Hadis Şerh Metodu-Şerhu’l-Ehâdîsi’l-Erbaîn Adlı Eseri Özelinde-, AÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2015.
Altıparmak, Ömer Faruk, Muhammed Bin Mustafa Akkirmanî ve Eseri İklîlü’t-Terâcim, MÜSBE, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1993.
Arslan, Hulusi - Bozkurt, Mustafa, Sistematik Kelâm, TDV Yayınları, Ankara 2016.
Bilge, Mustafa L., “Akkirmân”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul 1989, ss. 269-270.
Bozkurt, Ömer, “Muslihuddîn el-Lârî’nin Hâşiye alâ Şerhi’l-Kâdî Mîr alâ Hidâyeti’l-Hikme Eseri Üzerine Bir İnceleme”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. X, sy. 2, ss. 33-49.
Bozyiğit, Ahmet, Akkirmânî’nin Felsefî Görüşleri, AÜSBE, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.
Buğda, Sadrettin, Muhammed b. Mustafa Akkirmânî ve Muhtasâr-u Muğni’l-Lebîb an Kütübi’l-Ea’rîb’in Edisyon Kritiği, AÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2014.
Bursalı Tahir Mehmed Efendi, Osmanlı Müellifleri, Meral Yayınları, İstanbul 1972.
Dağ, Neslihan, Muhammed b. Mustafa Akkirmânî’nin İklîlü’t-Terâcim Adlı Eserinde Felsefî Kavramlar, FÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2006.
Dalkıran, Sayın, “Akkirmânî’nin İrade-i Cüz’iyye ile İlgili Risalesi ve Değerlendirilmesi”, EKEV Akademi Dergisi, c.1, sy. 2, Mayıs 1998, ss. 173-179.
Demiroğlu, Kadir, “Fıkıh Usulünde İstidlâl Kavramı ve İstidlâl Çeşitleri”, Edebali İslamiyat Dergisi, 1 (1), yıl 2017, ss. 91-109.
el-Eş’arî, Ebu’l-Hasan, el-İbâne ve Usûlü Ehl-i’s-Sünnet (Eş’arî Akâidi), Gelenek Yayıncılık, Çev. Ramazan Biçer, İstanbul 2010.
Gür, Süleyman, “VIII. Asır Osmanlı Âlimlerinden Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî ve Besmele Tefsiri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 23, sy. 1, yıl 2018, ss. 183-207.
Hamidullah, Muhammed, “Şemsüleimme Serahsî”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 36, İstanbul 2009, ss. 544-547.
İmam Azam, el-Fıkhu’l-Ekber, Çev. Hamza Yaman, Beyan Yayınları, İstanbul 2016.
İmam Gazâlî, İhyau Ulûmi’d-Din, Çev. Ali Arslan, Merve Yayınları, c. 3, İstanbul 2009.
İmam Gazâlî, İslam Ahlâkı, Çev. Akif Nuri, Sinan Yayınları, İstanbul 1996.
Kandemir, M. Yaşar, “Emâlî”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 11, İstanbul 1995, ss. 70-72.
Küçük, Hülya, Tasavvuf Tarihine Giriş, Nükte Kitap, Konya 2004.
Öçal, Şamil, “Osmanlı Kelâmcıları Eş’arî miydi? - Muhammed Akkirmânî’nin İnsan Hürriyeti Anlayışı”, Dini Araştırmalar Dergisi, c. 2, sy. 5, yıl 1999, ss. 225-254.
Öngören, Reşat, “Tasavvuf”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 40, İstanbul 2011, ss. 119-126.
Öz, Mustafa, “el-Vasiyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 42, İstanbul 2012, ss. 545-546.
Sinanoğlu, Mustafa, “İman”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 22, İstanbul 2000, ss. 212-214.
Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşahir-i Osmaniye, c. 4, Sebil Yayınları, İstanbul 1997.
Toksöz, Hatice, “Akkirmânî”, Ed. Ömer Bozkurt, Türk İslam Düşüncesi Tarihi içinde, Divan Kitap, Ankara 2014, ss. 525-543.
Toksöz, Hatice, “Muhammed Akkirmânî’nin Düşünce Yapısı”, Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni-Osmanlı’da Felsefe ve Akli Düşünce, Proje Editörü: Bayram Ali Çetinkaya, c. 8, İnsan Yayınları, İstanbul 2015, ss. 991-1018.
Uludağ, Süleyman, “Amel”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 3, İstanbul 1991, ss. 13-16.
Yıldız, Sakıb, “Akkirmânî”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 2, İstanbul 1989, ss. 270.
http://www.yazmalar.gov.tr//basit-arama?q=+Muhammed b. Mustafa el-Akkirmânî. (Erişim Tarihi, 26.12.18)
http://www.yazmalar.gov.tr/pbl/katalog_tarama_sonuc?eseradi=Ris%C3%A2let%C3%BC%27l-Hamdele&yazar=Akkirmani%20Mehmed%20b.%20Mustafa&page=1, Erişim Tarihi: 14.01.2020
http://www.yazmalar.gov.tr/pbl/katalog_tarama_sonuc?eseradi=Ris%C3%A2let%C3%BC%27l-Hamdele&yazar=Akkirmani%20Mehmed%20b.%20Mustafa&page=1, Erişim Tarihi: 14.01.2020