HADİS USÛLÜ LİTERATÜRÜNDE YERLEŞİK BİR KABULÜN TENKİDİ: İBN HACER’İN NUHBETÜ’L-FİKER’İ

Râmehürmüzî’nin (ö. 360/971) el-Muhaddisü’l-Fâsıl’ı ile başladığı kabul edilen müstakil hadis usûlü çalışmaları, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) Mukaddime ve Ulûmü’l-Hadîs isimleri ile şöhret kazanmış olan Ma‘rifetü Envâi Ulûmi’l-Hadîs’i ile yeni bir boyut kazanmıştır. İbnü’s-Salâh’ın söz konusu kitabının en önemli iki özelliğinden birisi daha önce yazılmış kitaplarda bulunan hadis usûlü bilgilerini derleyip bir araya getirmesi, diğeri ise sonraki hadis usulü çalışmalarının bu kitap üzerinde yoğunlaşması ve yine bu kitap üzerinden hadis usulünde yeni yazın türlerinin ortaya çıkmasıdır. Hadis usulünde İbnü’s-Salâh’tan sonra ortaya çıkan yeni türler; nazım, nüket, şerh, hâşiye ve istidrâk çalışmaları gibi eserlerdir. Sözü edilen her türün kendine mahsus özellikleri ve yazılış gayeleri bulunmaktadır.Hadis usûlünde İbnü’s-Salâh’ın Ma‘rifetü Envâi Ulûmi’l-Hadîs’ine bağlı olarak ortaya çıkan türlerden birisi de “ihtisâr”lardır. En meşhur örneklerini Nevevî’nin (ö. 676/1277) et-Takrîb’i ve İbn Kesîr’in (ö. 774/1373) İhtisâru Ulûmü’l-Hadîs’inin oluşturduğu bu tür, daha çok eğitim-öğretim faaliyetlerinde ders kitabı olarak kullanılmak amacıyla kaleme alınmıştır. Bu çalışmada İbn Hacer’in (ö. 852/1449) telif ettiği Nuhbetü’l-Fiker fi Mustalahi Ehli’l-Eser isimli kitabın İbnü’s-Salâh’ın Ulûmü’l-Hadîs’inin ihtisârı olduğu şeklinde bazı kaynaklarda yer alan kanaat değerlendirilerek eserin, esasında İbnü’s-Salâh’ın kitabının ihtisârı değil, hadis usulünün önemli konularını ihtiva eden bir muhtasar olduğu vurgulanmış, Nuhbe hakkında bu şekilde bir kanaat oluşmasının sebepleri tartışılmıştır. Bu bağlamda eserin tertibinin, içeriğinin ve metodunun ihtisar türünün karakteristik özelliklerini yansıtmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca müellifin eserine verdiği ismin, onun kitabı yazma gayesinin belli bir kitabı ihtisar etmek değil, genel olarak hadis usulü eserlerinden seçmeler yapmak olduğunu gösterdiğine işaret edilmiştir. Bir eserin isminin ve müellifinin doğru tespiti ne kadar önemliyse o eserin ait olduğu tür içerisinde değerlendirilmesi de aynı şekilde önem arz etmektedir. Bu bakımdan hadis usulü alanında yazılmış eserlerin, ait oldukları türler dışında başka türlerin içerisine dahil edilmesi gibi bir yanlışın önüne geçilmesinin ve her eserin ait olduğu kategori içerisinde değerlendirilmesi gerektiğinin gösterilmeye çalışıldığı bu çalışmanın sağlıklı bir literatür bilgisi oluşmasına katkı sağlamasını ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler:

İbn Hacer, Nuhbetü’l-Fiker, İhtisâr, Muhtasar, Hadis Usulü Edebiyatı

PDF

___

Ali el-Kârî. (ts). Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, (thk. Muhammed Nizâr Temîm). Dâru’l-Erkam, Beyrut.
Aydınlı, Abdullah. (2011). Hadis Istılahları Sözlüğü, MÜİFV. yay., İstanbul.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. (2009/1430). es-Sıhâh Tâcü’l-Lüga ve Sıhâhı’l- Arabiyye, (thk. Muhammed Muhammed Tâmir). Dâru’l-Hadîs, Kahire.
Durmuş, İsmail. (2006). “Muhtasar”, DİA, XXXI, İstanbul.
Efendioğlu, Mehmet. (2006). “Muhtasar”, DİA, XXXI, İstanbul.
Engin, Sezai. (2015). “Hadis Literatüründe Hâşiyeler: Nuhbetü’l-Fiker ve Nüzhetü’n- Nazar Üzerine Yapılan Hâşiye Çalışmaları Bibliyografyası”, Hadis ve Siyer Araştırmaları, c. 1, sy. 1.
Erdoğan, Tunahan. (2016). “Hadiste İctihad Kapısı Kapanmış mıdır?”, V. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı-III, İlmi Etüdler Derneği, İstanbul.
Erdoğan, Tunahan. (2016). “İbnü’s-Salâh’ın Ulûmü’l-Hadîs’ine Dayalı Yazılan Eserler”, Hadis El Kitabı içinde bölüm. (Editör: Zişan Türcan). 1. bs., Grafiker Yay., Ankara.
Gözübenli, Beşir. (1997). “Hâkim eş-Şehîd”, DİA, İstanbul.
Güven, Şahin. (2010). “Bir Telif Yöntemi Olarak Tefsirde İhtisar ve Muhtasar Rivayet Tefsirleri”, Marife Dergisi, Sebat Ofset, Konya, yıl. X, sy. II.
İbn Cemâ‘a, Bedrüddîn Muhammed b. İbrahim. (1973/1393). el-Menhelü’r-Ravî fî Muhtasari Ulûmi’l-Hadîsi’n-Nebevî, (thk. Muhyiddîn Abdurrahman Ramazan). 3. bs., Dâru’l-Fikr.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed. (1992/1413). el- Mecma‘u’l-Müessis li’l-Mu‘cemi’l-Müfehris, (thk. Yusuf Abdurrahman el-Mar’aşlî). 1. bs., Dâru’l-Ma’rife, Beyrut.
İbn Hacer. (2006/1427). Nuhbetü’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, (thk. Abdülhamid b. Salih b. Kasım). 1. bs,, Dâru İbn Hazm, Beyrut.
İbn Hacer, (2001/1422). Nüzhetü’n-Nazar fî Tavzîhi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l- Eser, (thk. Abdullah b. Dayfullah er-Rahîlî). 1. bs., Matbaatü Sefîr, Riyad.
İbn Hacer. (1971). “Hadis Istılahları Hakkında Nuhbetu’l-Fiker Şerhi”, (çev. Talat Koçyiğit). AÜİF yay., Ankara.
İbnü’l-Hanbelî, (1408/1987). Radiyyüddîn Muhammed b. İbrahim el-Halebî el-Hanefî, Kafvü’l-Eser fî Safvi Ulûmi’l-Eser, 2. bs., Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâil b. Şihâbüddîn Ömer. (2011). İhtisâru Ulûmi’l- Hadîs, (thk. Fâzıl Mahmud İvad). (el-Bâ‘isü’l-Hasîs ile birlikte), 1. bs., Müessesetü’r- Risâle Nâşirûn, Beyrut.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. (ts.). Lisânü’l-Arab, (thk. Abdullah Ali el-Kebîr - Muhammed Ahmed Hasebullah - Hâşim Muhammed eş-Şâzelî). Dâru’l-maârif, Kahire.
Kandemir, M. Yaşar. (1999). “İbn Hacer”, DİA, XIX, İstanbul.
Kandemir, M. Yaşar. (2006). “Mukaddimetü İbni’s-Salâh”, DİA, XXXI, İstanbul.
Kâtip Çelebi. (ts.) Keşfü’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut.
Koca, Mustafa Kemal. (2016). Seyyid Şerif Cürcânî’nin Muhtasar Hadis Usulü ve Leknevî’nin Zaferu’l-Emânî İsimli Şerhindeki Metodu, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
Leknevî, Muhammed Abdülhayy. (1995/1416). Zaferu’l-Emânî bi Şerhi Muhtasari’s-Sayyid eş-Şerîf el-Cürcânî, fî Mustalahi’l-Hadîs, 3. bs., Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslamiyye, Beyrut.
Mısrî, Mahmûd. (2009). el-Mahtûtâtü’ş-Şârihatü li Kitâbi İbni’s-Salâh, “Comentary Manuscripts Proceedings of the 3rd İnternational Conference of the Manuscript Center March, 2006”, Mektebetü’l-İskenderiyye, Mısır.
Müzhir, Abdülganî Ahmed Cebr. (2000/1420). “Kavâidü’l-İhtisâri’l-Menhecî fi’t-Te’lîf”, Mecelletü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, Riyad, c. 59.
en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. (1991). İrşâdü Tullâbi’l-Hakâik ilâ Ma’rifeti Süneni Hayri’l-Halâik, (thk. Nureddin Itr). 3. bs., Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut.
en-Nevevî. (1985). et-Takrîb ve’t-Teysîr li Ma’rifeti Süneni’l-Beşîri’n-Nezîr, (thk. Muhammed Osman el-Huşt). 1. bs., Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut.
el-Ömerî, Ali b. Saîd b. Muhammed, (2004/1425). el-İhtisâr fi’t-Tefsîr: Dirâse Nazariyye ve Dirâse Tatbîkiyye, (Yüksek Lisans Tezi), Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, Suudi Arabistan.
es-Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahman. (1999). el-Cevâhir ve’d-Dürer fî Tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer, (thk. İbrâhim Bâcis Abdülmecîd). Dâru İbn Hazm, Beyrut.
es-Sindî, Muhammed Ekrem en-Nasrbûrî. (ts). İm‘ânü’n-Nazar Şerhu Şerhi Nuhbeti’l-Fiker, (thk. Ebû Saîd Ğulâm Mustafa). yy., ts.
eş-Şemrânî, Abdullah b. Muhammed. (2008/1429). el-Medhal ilâ İlmi’l-Muhtasarât, 1. bs, Dâru Taybe, Riyâd.
Türcan, Zişan. (2013). Hadis İlminin Oluşumunda Kelamî Düşüncenin Etkisi, 1. bs, İlâhiyât, Ankara.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Hüseynî. (1972/1392). Tâcü’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, (thk. Abdülkerim el-İrbâvî). Matbaatü Hukûmeti’l-Kuveyt.