el-Huccetu’s-Sağîra Adlı Yazma Nüshaların İsâ b. Ebân’a Aidiyetleri Üzerine Bir İnceleme

Hanefî mezhebinin önemli simalarından olan İsâ b. Ebân, hem kendi dönemine hem de sonraki dönemlere önemli etkileri olmuştur. Kendisinde sonra gelen pek çok âlimin düşüncelerine de yön vermiştir. Hanefî mezhebinin usulünün oluşumunda ve sistematik hale gelmesinde büyük katkıları olmuştur. Usul-i fıkıh alanında ilk sistematik eser verenlerden birisidir. Bu alanda yazdığı başta el-Hucecu’s-Sağîr (el-Huccetu’s-Sağîra), el-Hucecu’l-Kebir, Haberu’l-Vâhid, İspatu’l-Kıyas gibi pek çok eseri vardır. Ancak bu eserlerden el-Hucecu’s-Sağîr dışında günümüze ulaşabilen olmamıştır. Bu çalışmamızda İsâ b. Ebân’ın bu eseri ile ilgili, Türkiye Milli Kütüphane, Hindistan Hudabahş (Khuda Bakhsh Oriental Public Library) ve Bağdat Kadiriyye kütüphane kayıtlarında yer alan yazma nüshaların orijinallikleri ve İsâ b. Ebân’a aidiyetleri incelenmiştir. Yazmalar üzerinde yapılan değerlendirme sonucunda her üç yazma nüshanın da İsâ b. Ebân’ın el-Hucecu’s-Sağîr adlı eserine ait olmayıp, İmam Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî’ye ait el-Camiu’s-Sağîr ve el-Hucce ‘alâ Ehli’l-Medine oldukları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İsâ b. Ebân, el-Hucecu’s-Sağîr, el-Huccetu’s-Sağîrâ, Hanefî

Are Current Manuscripts of el Hujjat as Sagırah Writeen by Isa b. Abân Athentic?: A Critical Review

Isa b. Eban, one the leading figure of Hanafi school, created an impact with his pioneering works on the succeding periods including his own time. He influenced the thoughts of scholars followed his time. His contrubutions were immense on the formation and systematization of the methodology of Hanafi school. He was one of the pioneers who wrote on the methodology of fiqh (Islamic law). He is the author of such works as al-Hujaj as Sagır (al-Hujjat as-Sagîrah), al-Hujaj al-Kebir, Haberu’l-Vâhid, İspatu’l-Kıyas. It was assumed that the only the work which was able to survive until today was al-Hujaj as Sagır. In this study, the authenticity of this work and whether it belonged to Isa b. Eban or not were examined according to the three copies of the manuscripts found in the registrations of Turkish National Labrary, India Khuda Bakhsh Oriental Public Library Patna India and Bağdat Kadiriyye Library. In the end, it was found that all three copies were not the authentic versions of al-Hujaj as Sagır but were the copies of al-Camiu’s-Sagîr and al-Hujjah ‘alâ Ehli’l-Medine by Imam Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî.

Keywords:

Isa b. Abân, el Hujaj as Sagır, Hanafi, Hadith,

PDF

___

Abdulaziz el-Buhârî, Ahmed b. Muhammed, Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’-İslam el- Pezdevî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-Ârifîn Esmâü'l-Müellifîn ve Âsâru'l-Musannifîn, yayına hazılayan, Kilisli Rıfat Bilge- İ. M. Kemal İnal, Milli Eğitim Basımevi.
Bahattin Dartma, “El Yazması Eserlerin Önemi ve Resmî Olarak Kayıtlı Olmayanların Durumu Üzerine Kısa bir değerlendirme” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt:15, Sayı:1, 2015.
el-Bakirî, Ahmed Bakir Salih, “el-Akvâlu’l- Usûliyye li’l-İmam İsâ b. Ebân” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ummu’l-Kurâ Üniversitesi, Mekke 1994.
el-Bestevî, Atik Ahmed, “Devrû’l-‘ulemai’l-Ahnâf fi tedvini ‘ilmî usûli’l-fıkh ve ehemmi kütübihimi’l- usûliyye”, International Conference on the Life, Thought and Contribution of Imam Abû Hanifah. Basılmamış tebliğler. Ismamic Research Institute, International Islamic University, İslamabad 1998.
Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur,( GAL)
el-Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî (ö. 370/981), el-Fûsûl fi’l-Usûl, thk. Uceyl Câsim en-Nûşemî, Vezaretu’l- Evkâf, 1994.
ed-Debûsî, Ebû Zeyd ,Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. İsâ (ö.432/1039), Takvîmu’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh, thk. Halil Muhyiddin el- Meys,Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2001.
----------, el-Esrâr fi’l-Usûl ve’l-Furu’, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), thk. Salim Özer, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 1997.
ed-Dımeşkî, İbn Nasiruddin, Şemsuddin Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el- Kaysiy,(h.746/1346) Tavzihu’l-Muştebih fi Zabti Esmai’r-Ruvati ve Ensabihim ve Elkabihim ve Kunahum, Müessesetu’r-Risale, Beyrut, 1993.
Gıyasi Babaarslan, “Bir Yazma Eser Kataloğunda Bulunması Gereken Nitelikler ve Arnavutluk Devlet Arşivleri Osmanlı Yazmalar Kataloğunun Bu Açıdan İncelenmesi”, Journal of Turkish Language and Literature, , Bahar 2016, c.2, sayı: 2.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybânî, Târîhu Halîfe b. Hayyât, thk. E. Ziyâ el- Ömerî, Daru’t-Taybe 1985.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, Târîhu Bağdad ev Medînetu's-Selâm, Dâru’l-rabi’l- İslami, Beyrut 2000.
İbn Hacer, Ebi’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer Şihabuddin el-Askalanî eş-Şafiî (Ö.852/1448), Tâbsiru’l-Muntebah bi Tahriri’l-Müştebih, thk. Muhammed Ali en-Neccar, el-Mektebetu’l-İlmiyye, Beyrut.
İbn Kutluboğa, Ebu'l-Fidâ Zeynu'd-Dîn Kâsım, Tâcu't-Terâcim fî Tabakâti'l- Hanefîyye, thk. M. H. Ramazan Yusuf, Dâru'l-Kalem, Şam 1992.
İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed; el-Muntazam fî Târîhi'l-Ümem ve'l-Mülûk, thk. Muhammed Abdulkadir Atâ-Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye,Beyrut 1992.
İbnü'l-Esîr el-Cezerî, Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî (ö. 630/1233), el- Kâmil fi’t-Tarih, İdâretu’t-Tıb’ati’l-Müniriyye, Mısır, 1348-1353.
İsmail E Erünsal, “Katalog”, DİA, Ankara 2002, c. XXV.
Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah, Keşfu'z-Zunûn an Esami’l-Kutubi ve’l-Fünûn, Milli Eğitim Yayınevi.
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu'cemü'l-Müellifîn, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut, ty.el-Kiranevî, Habib Ahmed, Ashabu Ebî Hanife, Dâru’l-Fikr el-Arabî, Beyrut.
Komisyon, el-Fihrisu’ş-Şamil li’t-Turasi’l-Arabiyyi’l-İslamî el-Mâhtûta, Muessesetu Alî Beyt, Amman, 2000.
el-Kuraşî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdulkâdir b. Muhammed; el-Cevâhiru'l- Mudiyye fî Tabakâti'l-Hanefîyye, thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, Hicr Yayınları 1993.
el-Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdulhay (ö.1304/1887), el-Fevâidu’l- Behiyye fi Teracumi’l-Hanefiyye, Dâru’l-Kitabi’l-İslami, Kahire.
en-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk (ö.385/995) Kitâbu'l-Fihrist, Dâru’l- Ma’rife, Beyrut 1997.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref, Tehzîbu'l-Esmâ ve'l-Luğât, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ty.
Orhan Bilgin, “Yazma”, DİA, Ankara 2013, c. XLIII.
el-Pezdevî, Fahrul İslam Ali b. Muhammed, Usûlu’l-Pezdevî, (Kenzu’l-Vusûl ila Mağrifeti’l-Usûl), Mir Muhammed Kütüphane Merkezi, Karaçi, ty. Raûf, ‘İmad Abdusselam, el-Asarû’l-Hâttıyye fi’l-Mektebeti’l-Kadiriyye, Daru’r- Risaleti li’t-Tıbâğâ, Bağdat.
Riyadî Zade, Abdullatif b. Muhammed, Esma’ul-Kutub, Mektebetu Hânânecî, Mısır, es-Saymerî, Ebû Abdullah Huseyn b. Ali (ö. 436/1045), Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashabihî, Beyrut 1985.
es-Sem'ânî, Ebû Sa'd Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb, thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv, Beyrut 1981.
es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, Usûlu’s-Serahsî, thk. Ebû’l- Vefa el-Afganî, İhya-i Me’arifi’l-Numaniyye, Haydarabat, ty.
Sezgin, M. Fuad, Târîhu't-Turâi’l-Arabî.
Sinan Sümbül, Yazma Eserlerin Kataloglanmasında Kullanılan Türkçe Biyografya Kaynaklarının Müellif Adlarının Doğru Tespiti Bakımından Karşılaştırmalı Analizi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2016.
Şeybânî, Ebû Abdillah Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî (ö. 189/805), el-Hucce alâ Ehli’l-Medine, thk. Mehdi Hasan el-Kilânî, Alemu’l-Kutub, Beyrut 1403.
eş-Şeybânî, Ebû Abdillah Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî (ö.189/805), el- Camiû’s-Sağîr, İdaretu’l-Kur’an ve Ulûmi’l-İslamiyye, Pakistan 1990.
Taşköprülüzâde, Ahmed b. Mustafa (ö. 960/1553), Tabakâtu’l-Fukahâ, Musûl 1961.
Vekî', Muhammed b. Halef b. Hayyân, Ahbâru'l-Kudât, Âlemü'l- Kütüb, Beyrut, ty.
ez-Zehebî, Şemsuddîn Mahmmed b. Ahmed b. Osman (ö.748/1347), Siyeru A’lâmü’n-Nubelâ, thk. Şu’ayb Arnavut, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 1983.
---------, Târîhu'l-İslâm ve Vefeyâtu'l-Meşâhîrî ve'l-A'lâm,thk. Ömer Abdusselâm Tedmûrî, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1993.
ez-Ziriklî, Hayruddîn, el-A'lâm, Dâru'l-İlm li'l-Melâyîn, Beyrut 1986.
http://majles.alukah.net/t116236/ 01/01/2017
http://www.yazmalar.gov.tr/eser/el-huccet-es-sagire/147220
http://kblibrary.bih.nic.in/ Khuda Bakhsh Oriental Public Library 01/05/2018