Ebû Alî el-Fârisî'nin Hayatı ve et-Tekmile İsimli Eserinde Metodolojisi

Hicri IV. yy. İslâm bilim tarihi açısından altın çağ kabul edilmektedir. Bu dönem Arap grameri açısından da Basra ve Küfe ekolünün zayıflayıp; Bağdat’ta iki ekolden birinin görüşlerinin tercih edildiği bir zaman dilimi olarak öne çıkmaktadır. Bu dönemde yetişen dilcilerden biri olan Ebû Alî el-Fârisî de (ö. 377/987) döneme egemen olan bu duruma uyum göstermiş ve farklı görüşlerin içerisinden kendisine göre doğru olanı tercih etmiştir. Müellif sarf, nahiv lügat ve şiir alanında bir çok çalışma yapıp, otuzdan fazla eser kaleme alan önemli bir âlimdir. el-Fârisî’nin ilmî kişiliğini gösteren ve gelenekte önemli yeri olan eserlerinden biri et-Tekmile’dir. Sözü geçen eser ilk dönem sarf eserlerinden kabul edilmektedir. Çalışmamızda müellifin bu eserde takip ettiği yöntem, müellifin hayatı, eğitimi, hocaları, öğrencileri, seyahatleri ve eserleri ele alınmıştır. Çalışma esnasında el-Fârisî’nin yaşadığı dönemden günümüze kadar, hayatı ile ilgili kaleme alınan biyografi eserleri incelenmiş, müellifin et-Tekmile isimli eserinin el yazması ve tahkikli nüshalarına ulaşılmış ve et-Tekmile’nin şerhi olan Cürcânî’nin (ö. 471/1078-79) Kitâbü’l-Muḳteṣid isimli eserinden konular takip edilmiştir. Çalışma sonucunda el-Fârisî’nin et-Tekmile isimli eserini kelimedeki değişimi baz alarak hazırladığı ve sözü geçen eserde özgün bir metot takip ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Sarf, Ebû Alî el-Fârisî, et-Tekmile, Metot

The Life of Abu Ali Al-Farisi And His Methodology In His Work Titled Al-Takmilah

Fourth century a.h. is accepted as golden age in terms of Islamic science history. With regard to Arabic grammar as well, this era stands out as a period in which Basra and Kufa schools were weakened and the views of one of the two schools were preferred in Baghdad. Abu Ali al-Farisi (d. 377/987), one of the linguists who grew up in this period, also adapted to this situation that dominated the period and used to choose the view which was right in his perspective among different views. The author is an important scholar who made many studies in the field of sarf, nahwu, vocabulary, and poetry; and wrote more than thirty works. One of the works that shows the scientific aspect of al-Farisi and which has an important place in the tradition is al-Takmilah. This work is accepted as one of the first period sarf studies. In this article, the method followed by the author in this work, his life, education, teachers, students, travels, and his works are discussed. During this study, biographical works written about the life of al-Farisi from the time he lived up to the present were examined, the manuscript and the authentic copies of al-Takmilah were obtained, and topics from the work of Curcani (d. 471/1078-79) named Kitabu'l-Muḳtashid, which is the commentary of al-Takmilah were followed. As a result of the study, it was concluded that al-Farisi benefited from the views of the linguists before him, but based on the change in the word in al-Takmilah, it was also concluded that in terms of methodology, he followed his own method in his work.

Keywords:

Arabic Language, Sarf, Abu Ali al-Farisi, al-Takmilah, Method,

PDF

___

Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, Lisânü’l-mîzân, thk. Abdulfettah Ebû Gudde, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1423/2002.
Brockelmann, Carl. Târîḫu’l-edebi’l-’Arabî. trc. Abdülhalîm en-Neccâr. Dâru’l-Meârif, Kahire tsz.
Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf, Ġāyetü’n-Nihâye fî ṭabaḳāti’l-ḳurrâʾ, thk. G. Bergstraesser. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.
Dayf, Şevkī, el-Medârisü’n-naḥviyye, Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire tsz.
Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. et-Tekmile, thk. Kâzım Bahr el-Mürcân. Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1431/2010.
Ferrûh, Ömer, Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî el-A’suru’l-Abbâsiyye, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1401/1981.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit, Târîḫu Medîneti’s-selâm, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1422/2001.
İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinî el-Mevsılî el-Bağdâdî, el-Münṣıf, thk. İbrahim Mustafa, Abdullah Emin, İdâretü’l-İhyâî Türâsi’l-Kadîm, Mısır 1373/1954.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. el-Bermekî el-İrbilî, Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. thk. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut tsz.
İbnu’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk en-Nedîm, el-Fifrist. Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut tsz.
İbnü’l-Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh, Nüzhetü’l-elibbâʾ fî ṭabaḳāti’l-üdebâʾ, thk. İbrahim es-Sâmirâî, Mektebetü’l-Menâr, Ürdün 1405/1985.
İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî, İnbâhü’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nüḥât, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, 1406/1986.
Mahmûd, Hüseyin Mahmûd, el-Medresetü’l-Baġdâdiyye fî Târîḫi’n-Naḥvi’l-Arabî, Dâru Ammâr, Amman tsz.
Muhsin Emin, Ebû Muhammed el-Bâkır Muhsin b. Abdilkerîm b. Alî el-Hüseynî el-Âmilî, A‘yânü’ş-Şî‘a. thk. Hasan el-Emîn. Beyrut: Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûa‘, Beyrut 1304/1983.
Mürcân, Kâzım Bahr, “Mukaddime”, et-Tekmile. Ebû Alî el-Fârisî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut 1431/2010.
Nâsıf, Ali en-Necdî, Târîḫu’n-Naḥv, Dâru’l-Maʿârif, Kahire tsz.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfi, Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim, Matbaatu İsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şurekâuhû, by. 1384/1964.
Vâlid Ebbâh, Muhammed el-Muhtâr, Târîḫu’n-naḥvi’l-Arabî fi’l-Meşriḳ ve’l-Meġrib, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1429/2008.
Yahya Mîr Âlem. “Kitâbu’l-Îżâh mekânetühû ve ḫaṣâiṣuhû”. Mecelletü Mecmeı’l-Lugati’l-Arabiyye bi Dımaşk 1993, sayı, 68.
Yâkūt el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî, Muʿcemü’l-üdebâʾ (İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb), thk. İhsân Abbâs, Dâru’l -Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1993.
Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Endülûsî, Ṭabaḳātü’n-naḥviyyîn ve’l-Luġaviyyîn, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire tsz.