Cezaî Sorumluluk Bağlamında İkrah ve Hukuki Sonuçları

İkrah; tehdit ettiği şeyi yapmaya muktedir kabiliyetteki bir şahsın, bir başka kişiyi, korkutmak ya da tehdit suretiyle kendi hâline bırakıldığında yapmaya rıza göstermeyeceği ve tercih etmeyeceği bir fiili işlemeye ya da bir sözü söylemeye sevk edilmesidir. İslam hukukçuları ikrahı genelde tehdit unsurunun ağırlığını merkeze almak suretiyle bir ayrıma tabi tutmuşlardır. Özellikle Hanefiler, hukuki sonuçları açısından ikrahı, mülcî/tam, gayr-ı mülcî/eksik ve manevî/psikolojik ikrah şeklinde bir ayrıma tabi tutmuşlardır. Tam ikrahta tehdit, ikraha konu olan kişinin can ve vücut tamlığına yöneliktir. Eksik ikrahta ise, kişinin can ve vücut tamlığına yönelik bir tehdit bulunmamakla beraber dövme, hapsetme, dinen haram kabul edilen bazı yiyecekleri yeme, içme gibi tehdit söz konusudur. Cezaî sorumluluk, temyiz gücüne sahip bir bireyin serbest iradesiyle başkalarına karşı sözlü ve fiili olarak suç kapsamında değerlendirilen haksız saldırıda bulunması neticesinde kanunda/hukukta öngörülen cezaya katlanma sorumluluğudur. Öldürme, vücut tamlığına karşı bir eylemde bulunmak gibi, hiçbir şekilde işlenmesi mubah hale gelmeyen fiillerde ikrahın varlığı bu tür fiillerin hukuki sonuçlarını etkilemez. İkrahın etkisiyle mubah hale gelen eylemler, cezaî sorumluluğu da kaldırmaktadır. Zira bu tür fiillerde cezaî sorumluluğun hukuka aykırılık ilkesi eksik kalmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Ceza Hukuku, İkrah, Cezaî Sorumluluk, İkrah-ı mülcî, Eksik İkrah

Benefit and its Legal Consequences in the Context of Criminal Liability

Ikrah is a coercion or threat exercise of a person capable of doing what he/she threatens upon another person to produce a fear, which causes him/her to undertake an action or utter a word that would not otherwise be shown consent. Islamic jurists generally tend to classify the ikrah into different forms essentially by taking the extent of threat into account. Considering its legal consequences, the Hanafis, in particular, divide the ikrah/duress into three main categories: mulji/compelling or complete; gahyr-i mulji/ not as compelling or incomplete and moral/psychological duress. In case of compelling duress, the threat is directed to the life and body integrity of threatened person. The second type does not create a compelling fear against the life and body integrity of threatened person but does include some actions like beating, imprisonment, or forcing to break religious dietary restrictions. Criminal liability is the responsibility of an individual attained the age of reason (tamyiz) to endure the punishment stipulated in the law for any unjust and illegal attack upon others he/she commits an with free will. For the ever non-permitted actions such as killing or taking an action against bodily integrity, the existence of ikrah does not affect the legal consequences of such actions. Actions that become permissible due to the effect of the ikrah/duress also nullify criminal liability because in such acts, the principle of the illegality in criminal responsibility remains incomplete.

Keywords:

Islamic Criminal Law Ikrah/Doctrine of Duress, Criminal Liability, Ikrah-ı Müljî, Compelling Duress or Gahyr-i Mulji, Incomplete Duress,

PDF

___

Kaynakça Acar, Halil İbrahim. "İslâm Borçlar Hukukunda İradeyi Sakatlayan Sebepler II- İkrah". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (Erzurum 2002), 19-38.
Acar, İsmail. “Hanefi Fıkhında Mükrehin Cezaî Sorumluluğu”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (İzmir 2015), 9-41.
Akşit, M.Cevat. İslam Ceza Hukuku ve İnsani Esasları. İstanbul: 1976.
Âmir, Abdülaziz. Şerhu’l ahkâmi'l âmme li'l cerîme. Bingazi: Câmiatü Karyûnus,1987.
Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Marmara Üniv. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1988.
Aydın, Hakkı. “İslam ve Türk Borçlar Hukukunda İkrah”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1993), 299-325.
Bardakoğlu, Ali. “İkrah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/30-37. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Bardakoğlu, Ali. “Ehliyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/533-539. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Bayar, Mesut. İslâm Hukukunda İkrâh ve Hukûkî Sonuçları. Ankara: Basılmamış Doktora Tezi, 2012.
Behnesî, A.Fethî. Medhalu’l-fıkhı’l-İslâmî. Beyrut: Daru’ş-Şurûk, 1983.
Behnesî, A.Fethî Medhalu’l-fıkhı’l-İslâmî. Beyrut:Daru’ş-Şurûk, 1983.
Behnesî, A.Fethî. el-Mevsûatü’l-cinâiyye fi’l-fıkhı’l-İslâmî. Beyrût:1991.
Beydâvî, Abdullāh b. Ömer b. Muhammed.Envâru’t-Tenzîl ve esrâru’t-Te’vîl. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2001.
Bilgili, İsmail. “Ehliyet Arızalarından İkrah Şartları ve Kısımları” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Bahar 2010), 237-270.
Bilmen, Ö.Nasûhi. Hukûkı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfu’l-esrâr fî şerhi usûli’l-Pezdevî. İstanbul: 1308.
Cubûrî, Hüseyin Halef. Avarizu’l-ehliyye inde’l-usûliyyîn. Mekke: 1988.
Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1996.
Dâmâd, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-enhur. İstanbul: 1276.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. es-Sünen. İstanbul: Çağrı yayınları, 1992.
Dönmezer, Sulhi – Erman, Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku.İstanbul:1967.
Dümeynî, Misfir Gurmullah. el-Cinâye beyne’l fıkhı’l-İslâmî ve’l-kânûni’l-vad’î. Cidde: ts.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Ebû Zehra, Muhammed. el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’l-fıkhı’l-İslâmî (el-Cerîme). Kahire: ts.
Ehdel, Hasen Muhammed Makbûlî. Usûlu’l-fıkhı’l-İslâmî. San’a: 1990.
Ensâri, Ebû Yahya Zekeriyya b. Muhammed. Esne’l-metâlib şerhu ravzati’t-tâlib.by.:ts.
Haccâvî, Şerefuddîn Mûsa el-Makdisî. el-Iknâ’ li tâlibi’l-intifâ’. Kahire:1351.
Haskefî, Alauddîn Muhammed b. Ali el-Hısnî. ed-Durru’l-muhtâr (Reddu’l-Muhtâr’la). Beyrût:1994.
Hattâb, Ebû Abdullah Muhammed el-Mağribî. Mevâhibu’l-celîl li şerhı muhtasari Halîl. Beyrût:1992.
Heytemî, Şihâbuddîn Ahmed b. Haceri. Tuhfetu’l-muhtâc bi şerhı’l-minhâc. Mısır: 1328.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ala’d-dürri’l-muhtâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvaz. Beyrût: 1994.
İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Hâşiyetü nesemâti’l-eshâr. Mısır: 1979.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
İbn Manzûr, Ebu’l Fazl Cemalüddin Muhammed İbn Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dar-u Sâdır, ts.
İbn Melek, İzzuddin Abdüllatîf b. Abdülaziz. Şerhu’l-menâr fi’l-usûl. İstanbul: ts.
İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. Beyrût:ts.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velid Muhammed b. Ahmed. Bidayetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesıd. İstanbul: 1985.
İnan, A.Naim. Borçlar Hukuku. Ankara: 1973.
Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: Nesil Yayınları,1987.
Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâiu’s-Sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrût: Daru’l-Kütübü’l- İlmiyye, 1986.
Köse, Saffet. “İslam Hukukunda İkrahın Sözlü Tasarruflara Tesiri”. Diyanet İlmi Dergi 32/2 (Ankara 1996), 35-53.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Risale, 2017.
Molla Fenarî, Şemsüddin Mehmed b. Hamza. Fusûlu’l-bedâyi’. İstanbul: 1289.
Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz . Dureru’l-hukkâm fî şerhi gureri’l-ahkâm. İstanbul: 1319.
Nesâî, Ahmed b. Şuayb, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref. Muğni’l-muhtâc. Beyrut: ts.
Nesefî, Hafızüddin. Keşfü’l-esrâr. İstanbul: 1986.
Önder, Ayhan Ceza Hukuku Dersleri. İstanbul: 1992.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr. Beyrut: 2005.
Remlî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. Beyrut: Daru’lKütübi’l-İlmiyye, 2003.
Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Masâdirü’l-hakk fi’l- fıkhı’l-İslâmî. Beyrût:1953.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-mebsût. Beyrût:Darü’l-Marife, 1978.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
Taner, Tahir. Ceza Hukuku. İstanbul: 1949.
Tesal, Reşat Dursun. Ceza Hukuku (İstanbul: 1979.
Timurtâşi, Şemsuddîn Muhammed b. Abdillâh. Tenvîru’l-ebsâr ve câmiu’l-bihâr (Reddu’l-Muhtâr’la). Beyrût 1994.
Tirmizî, Muhammed b. Îsa. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku. Ankara: 1991.
Yıldız, Kemal. “Sorumluluk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/380-382. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Yiğit, Yaşar. İslam Ceza Hukuku Hükümlerinin Yürürlüğü. Ankara, Sistem Ofset, 2012.
Ûdeh, Abdülkadir. et-Teşrîu’l-cinâiyyü’l-İslâmî mukârenen bi’l-kânûni’l-vad’î.Beyrût: ts.
Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an hakâikı’t-Tenzîl ve uyûnu’l-akâvîl fî vucûhı’t-Te’vil. Kahire:ts.
Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalu’l-fıkhi’l-âmm. Dımeşk: Dârü'l-Kalem, 1988.
Zeydân, A.Kerîm. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrût: Mektebetu’l-Kuds, 1987.
Zuhaylî, ,Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletuhû. Dımeşk: 1989.
Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’d-damân ev ahkâmü’l-mesûliyyeti’l-Medeniyye ve’l-cinâiyye fi’l-fıkhı’l- İslâmî. Dımeşk: 1982.