TEMEŞVARLI OSMAN AĞA - ESİR, TERCÜMAN VE YAZAR
Bu makalede, daha çok esaretnâmesi ile tanınan Temeşvarlı Osman Ağa’nınhayatı ele alınmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun Habsburg serhaddinde doğan vebüyüyen Osman Ağa, 1688’de esir düşmüş ve uzun seneler süren esaret hayatından1699’da firar ederek kurtulmuştur. Karlofça Antlaşması’ndan sonra Temeşvar’dadivan tercümanlığı yapan Osman Ağa, serhad diplomasisinde önemli roller almıştır.Temeşvar’ın kaybedilmesinden bir süre sonra İstanbul’a yerleşen Osman Ağa,burada Habsburg dil oğlanlarına Türkçe öğretmenin yanı sıra çok sayıda eser kalemealmıştır. Bu çalışmada Temeşvarlı Osman’ın bu eserlerine de kısaca değinilmiştir.Ayrıca Avusturya arşiv belgelerine dayanarak Temeşvarlı Osman Ağa’nın hayatınınşimdiye kadar az bilinen bir dönemine ışık tutulmuştur.
Osman Ağa of Temesvár – Captive, Dragoman and Author
In this article, the life of Osman Ağa of Temesvár, known for his memories of captivity, was studied. Born and grown up on the Habsburg frontiers of Ottoman Empire, Osman Ağa was captured in 1688 and escaped from a long lasting captivity in 1699. He was appointed as council dragoman in Temesvár after the treaty of Karlowitz and played some important roles in the frontier diplomacy. After the loss of Temesvár he settled in Istanbul where he wrote many books in addition to teaching Turkish to young Habsburg dragoman candidates. In this study, his books were shortly reviewed. Furthermore a less known period of his life was brought to light based on the Austrian archives.
___
- Avusturya Devlet Arşivleri
- Protokollen: Kriegsarchiv, Hofkriegsrat Protokollen 453, 493.
- Türkei: Haus-, Hof- und Staatsarchiv, Türkei I, Turcica 204, Konvolut 2.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
- Cevdet Dâhiliye 32/1557.
- Mühimme Defteri 115.
- TEMEŞVARLI OSMAN AĞA, Kitâb-ı İnşâ, Avusturya Devlet Arşivleri, Haus-,
Hof- und Staatsarchiv, Handschriftensammlung Orient, HS.125.
- WD: Wiennerisches Diarium, 13 Julii 1726, no.56; 31 Julii 1726, no.61.
- AFYONCU, Erhan, (2009), “Sipahi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi,
XXXVII: 256-258.
- BABINGER, Franz, (1992), Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (Çev. Coşkun Üçok),
Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yay.
- BEYDİLLİ, Kemal, (2013), “Viyana”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLIII:
113-119.
- BONO, Salvatore, (2003), Yeniçağ İtalya’sında Müslüman Köleler, (Çeviren Betül Parlak),
İstanbul: İletişim yay.
- DÁVID, Géza, (2002), “Manumitted Female Slaves at Galata and Istanbul around 1700”,
Frauen, Bilder und Gelehrte – Studien zu Gesellschaft und Künsten im Osmanischen
Reich / Arts, Women and Scholars – Studies in Ottoman Society and Culture
Festschrift Hans Georg Majer, (Ed. Sabine Prätor ve Christoph K. Neumann), İstanbul:
Simurg yay., 229-236.
- DÁVID, Géza, (2007), “Manumitted Male Slaves at Galata and Istanbul around 1700”,
Ransom Slavery along the Ottman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth
Centuries), (Ed. Géza Dávid ve Pál Fodor), Leiden: Brill, 183-191.
- DEFTERDAR SARI MEHMED, (1995), Zübde-i Vekayiât - Tahlil ve Metin(1066–1116 /
1656–1704), (Ed. Abdülkadir Özcan), Ankara: TTK yay.
- DEMİRYÜREK, Mehmet ve DOĞAN, Güner, (2015), Boundary Letters Ottoman Officials
to Luigi Ferdinando Marsili (1699-1701), Ankara: Birleşik yay.
- Des Großen Feld-Herrs ... (1739), Des Grossen Feld-Herrns Eugenii Herzogs von Savoyen
Kayserl. und des Reichs General-Lieutenants Felden-Thaten biß auf Dessen seel.
Absterben, Cilt VI, Nürnberg.
- ELİBOL, Numan, (2004), “XVIII. Yüzyılda Avusturya Topraklarında Faaliyet Gösteren
Osmanlı Tüccarları”, Türklük Araştırmaları Dergisi, XV: 59-112.
- ERENDOR, Esat Nermi, (1971), Temeşvarlı Osman Ağa – Gavurların Esiri, İstanbul:
Milliyet yay.
- EWIG, Wolfgang, (1993), Porträtbilder des Ludwig Maximilian Mehmet von Königstreu
und seiner Nachkommen im Kloster Barsinghausen, Barsinghausen: Heimatbund
Niedersachsen.
- GRIESBACH, Heinz, (1950), Osman ibn Ahmed – Memoiren eines Zeitgenossen Prinz
Eugens, (yayınlanmamış doktora tezi), Bonn: Rheinische Friedrich-Wilhelms-
Universität Bonn.
- HITZEL, Frédéric, (1998), Prisonnier des infidèles: un soldat Ottoman dans l’Empire des
Habsbourg, Arles: Sindbad-Actes Sud.
- KLESL, Wolfgang, (1966), Leopold von Talman, ein österreichischer Diplomat des
Spätbarocks, (yayınlanmamış doktora tezi), Viyana: Universität Wien.
- KREUTEL, Richard F. ve SPIES, Otto, (1954), Leben und Abenteuer des Dolmetschers
Osman Ağa – Eine türkische Autobiographie aus der Zeit der großen Kreige gegen
Österreich, Bonn: Selbstverlag des Orientalischen Seminars der Universität Bonn.
- KREUTEL, Richard F. ve SPIES, Otto, (1962), Der Gefangene der Giauren – Die
abenteuerlichen Schicksale des Dolmetschers ‘Osman Ağa aus Temeschwar, von ihm
selbst erzählt, Graz: Verlag Styria.
- KREUTEL, Richard F., (1966), Zwischen Paschas und Generälen – Bericht des ‘Osman
Ağa aus Temeschwar über die Höhepunkte seines Wirkens als Diwansdolmetscher
und Diplomat, Graz: Verlag Styria.
- KREUTEL, Richard F., (1967), “Die Schriften des Dolmetschers ‘Osmān Ağa aus
Temeschwar”, Der Orient in der Forschung – Festschrift für Otto Spies zum 5 April
1966, (Ed. Wilhelm Hoenerbach), Wiesbaden: Harrassowitz, 434-443.
- KREUTEL, Richard F., (1980), Die Autobiographie des Dolmetschers ‘Osmān Ağa aus
Temeschwar – Der Text des Londoner Autographen in normalisierter
Rechtschreibung, Cambridge: E.J.W.Gibb Memorial.
- ÖZCAN, Abdülkadir, (2012), “Topal Osman Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm
Ansiklopedisi, XLI: 244-246.
- PÁLFFY, Géza, (2007), “Ransom Slavery along the Ottoman-Hungarian Frontier in the
Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Ransom Slavery along the Ottman Borders
(Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), (Ed. Géza Dávid ve Pál Fodor), Leiden:
Brill, 35-83.
- PEŠALJ, Jovan, (2010), “Early 18th-Century Peacekeeping: How Habsburgs and Ottomans
Resolved Several Border Disputes after Karlowitz”, Empires and Peninsulas
Southeastern Europe between Karlowitz and the Peace of Adrianople 1699-1829, (Ed.
Plamen Mitev, I.Parvev, M.Baramova ve V.Racheva), Münster: LIT Verlag, 29-42.
- QUAKATZ, Manja, (2014), “ ‘Conversio Turci’. Konvertierte und zwangsgetaufte Osmanen.
Religiöse und kulturelle Grenzgänger im Alten Reich (1683-1710)”, Ein Raum im
Wandel – Die osmanisch-habsburgische Grenzregion vom 16. bis zum 18.
Jahrhundert, (Ed. Norbert Spannenberger ve Szabolcs Varga), Stuttgart: Franz Sriner
Verlag, 215-231.
- RAŞİD MEHMED EFENDİ, (2013), Târîh-i Râşid ve Zeyli, (Ed. Abdülkadir Özcan, Yunus
Uğur, Baki Çakır ve Ahmet Zeki İzgöer), İstanbul: Klasik yay.
- RIEU, Charles, (1888), Catalogue of the Turkish Manuscripts in the British Museum,
Londra.
- ROEMER, H.R., (1986), “Inshā’”, Encycklopeadia of Islam 2nd Edition, III: 1241-1244.
- RÖMER, Claudia, (1995), Osmanische Festungsbesatzungen in Ungarn zur Zeit Murads
III., dergestellt an Hand von Petitionen zur Stellenvergabe, Viyana: Österreichische
Akademie der Wissenschaften.
- STEIN, Mark, (2007), Osmanlı Kaleleri Avrupa’da Hudut Boyları, (Çeviren Gül Çağalı
Güven), İstanbul: İş Bankası Kültür yay.
- STOYE, John, (1994), Marsigli’s Europe, 1680-1730: The Life and Times of Luigi
Ferdinando Marsigli, Soldier and Virtuoso, Londra: Yale University press.
- TEPLY, Karl, (1972), “Mehmet Çolak Beğ- Leopold Freiherr von Zungaberg”, Mitteilungen
des Instituts für österreichische Geschichtsforschung, LXXX / 1-2: 113-155.
- TEPLY, Karl, (1973), “Vom Los osmanischer Gefangener aus dem grossen Türkenkrieg
1683–1699”, Südost-Forschungen, XXXII: 33–72.
- TOLASA, Harun, (1964), Osman Ağa’nın Hatıraları, (mezuniyet tezi), İstanbul: İstanbul
Üniversitesi.
- TOLASA, Harun, (2004), Kendi Kalemiyle Temeşvarlı Osman Ağa: Bir Osmanlı Türk
Sipahisi ve Esirlik Hayatı, Ankara: Akçağ yay.
- TÓTH, Hajnalka, (2016), “Temesvári Oszmán Aga Levélgyűjteménye. Habsburg–Oszmán–
Kuruc Határvidéki Konflıktusok a 18. Század Elején”, Certamen, III :283-294.
- VARGA, János J., (2007), “Ransoming Ottoman Slaves from Munich (1688)”, Ransom
Slavery along the Ottman Borders (Early Fifteenth-Early Eighteenth Centuries), (Ed.
Géza Dávid ve Pál Fodor), Leiden: Brill, 169-181.
- WURM, Heidrun, (1992), “Entstehung und Aufhebung des Osmanischen Generalkonsulats in
Wien (1726-1732)”, Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchives, XLII: 152-
187.
- YAZMAN, Şevki M., (1961), Viyana Muhasarasından Sonra Avusturyalılara Esir Düşen
Osman Ağa’nın Hatıraları, İstanbul: Tanyeri yay.
- YAZMAN, Şevki M., (1962), Viyana Kapılarından Dönüş ve Osman Ağa’nın Çilesi,
İstanbul.