Sosyo-Ekonomik Gelişmişliğin Belirlenmesinde Tarımın Etkisi

İnsan yaşamının sürdürüldüğü tüm yerleşim yerlerinde olduğu gibi Türkiye’de de mekânsal gelişmişlik farklılıkları bulunmaktadır. Bu sosyo-ekonomik farklılıklar tarım sektörü ile karşılıklı olarak etkileşimdedir. Bu sosyo-ekonomik farklılıklar tarım sektörü ile karşılıklı olarak etkileşimdedir. Tarımsal gelişmişlik genel sosyo-ekonomik gelişmişliğe pozitif etki ederken, bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişliği de tarımsal alt yapıyı ve tarımsal gelişimi desteklemektedir. Araştırmanın amacı 81 ilin sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksinin hesaplanması ve tarımla olan etkileşiminin tespit edilmesidir. Bu çerçevede Türkiye İstatistik Kurumundan elde edilmiş 106 faktör üzerinden açımlayıcı faktör analizi yöntemi kullanılarak sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi hesaplanmıştır. Sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasının illerin nüfus varlığıyla paralellik gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle genel sıralama dışındaki sıralamalarda nüfus grupları kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre genel gelişmişlik sıralaması ve öne çıkan tarım faktörleri (tarımsal üretim alanı, tarımsal üretim değeri) sıralamaları oluşturulmuştur. Yapılmış diğer gelişmişlik çalışmalarından farklı olarak analizde tarımsal faktörlere daha fazla yer verilmiştir. Tarımsal faktörlerin öne çıktığı sıralamalarda genel itibariyle en yoğun nüfusa sahip illerin içinde bulunduğu 1. Nüfus grubu bulunsa da ağırlıklı olarak 4, 5 ve 6. Nüfus gruplarının gelişmiş konumda olduğu tespit edilmiştir. Bu durum tarım potansiyelinin Türkiye’nin birçok ilinde mevcut olmasından kaynaklanmaktadır. Gerek tarım sektörünün gerekse bölgesel gelişmişliğin sağlanması için tarım sektörüne yönelik çalışmaların yürütülmesi gerekmektedir.

The Impact of Agriculture on Determining Socio-Economic Development

As in all residential areas are also spatial disparities in Turkey. These socio-economic differences interact with the agricultural sector. While agricultural development positively affects the overall socio-economic development, it also supports the agricultural infrastructure and development. The aim of research is to calculate the socio-economic development index of 81 provinces and to determine their effects on agriculture. In this context, socio-economic development over 106 factor using exploratory factor analysis obtained from the TSI calculated. It is concluded that the socioeconomic development ranking is parallel to the population of the provinces. For this reason, population groups are used in rankings other than general ranking. According to the results of the analysis, the general development rankings and the prominent agricultural factors (agricultural production area, agricultural production value) rankings were created. Unlike other development studies conducted, agricultural factors were included more in the analysis. Although the 1st population group, which includes the most densely populated provinces, is found in the rankings where agricultural factors are prominent, it has been determined that the population groups 4, 5 and 6 are in a developed position. This situation stems from Turkey's agricultural potential is present in many provinces. It is necessary to carry out studies for the agricultural sector in order to ensure both the agricultural sector and regional development.

PDF

___

Acar S, Kazancık, BL, Meydan CM, Işık M. 2019. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması Sege-2017. T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
Akgül A. 1997. Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri. Ankara: Yüksek Öğretim Kurulu Matbaası.
Albayrak AS. 2003. Türkiye’de İllerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin Çok Değişkenli İstatistik Yöntemlerle İncelenmesi. Doktora tez çalışması. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye.
Allen SJ, Hubbard R. 1986. Notes and Commentary: Regression Equations for The Latent Roots of Random Data Correlation Matrices with Unities on The Diagonal. Multivariate Behavioral Research, 21(3): 393-396. doi: 10.1207/s15327906mbr2103_7
Devlet Planlama Teşkilatı. 2013. İllerin ve Bölgelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (Sege-2011). Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
Ahiler Kalkınma Ajansı. 2013. TR71 Bölgesi İlçeleri SosyoEkonomik Gelişmişlik Analizi. Planlama Programlama ve Koordinasyon Birimi, Niğde, Türkiye.
Çetin İ, Sevüktekin M. 2016. Türkiye'de gelişmişlik düzeyi farklılıklarının analizi. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2(2): 39-61.
Değirmencioğlu A. 2019. Türkiye’de Gelişmişlik Düzeyini Etkileyen Faktörler Açısından İllerin Sıralanması: İller Arası Gelişmişlik Farklılıklarının Ortadan Kaldırılmasında Girişimcilik Potansiyelinin Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Giresun Üniversitesi, Giresun, Türkiye.
Demir D. 2011. Türkiye’deki İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri: İstatistiksel Bir Analiz (1990-2010). Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, Türkiye.
Demirci E, Karaatlı M. 2019. Ülkelerin gelişmişlik seviyelerinin tahmininde kullanılan sınıflandırma algoritmalarının karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24 (3): 703-714.
Dethier JJ, Effenberger A. 2011. Agriculture and Development: A Brief Review Of The Literature. World Bank Policy Research Working Paper, (5553).
Dinçer B. 1996. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması. Devlet Planlama Teşkilatı, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
Dinçer B, Özaslan M. 2004. İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (2004). Devlet Planlama Teşkilatı, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Ankara, Türkiye.
Dinçer B, Özaslan M, Kavasoğlu T. 2003. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması. Devlet Planlama Teşkilatı, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, Yayın No: DPT 2671, Ankara, Türkiye.
Göçer K, Çıracı H. 2011. Türkiye'de kentlerin sosyal ve ekonomik göstergeleri arasındaki ilişki. İTÜ Dergisi/a, 2(1).
Gürbüz G. 2018. TR 52 Bölgesi İlçelerinin Seçilen Değişkenlere Göre Endeksleri. Mevlana Kalkınma Ajansı, Konya, Türkiye.
Kalaycı Ş. 2009. SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Asil Yayın Dağıtım, Ankara.
Kalaycı YE. 2016. Parametrik ve Parametrik Olmayan Çoklu Karşılaştırma Yöntemlerinin İncelenmesi: Türkiye’de Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta Üniversitesi, Isparta, Türkiye.
Kart RB. 2018. Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi ve Yerel Seçimlerdeki Oy Dağılımlarının Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, Türkiye.
Küçükdemir D. 2015. Türkiye’deki İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2014) ve Diğer Çalışmalarla Karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, Türkiye.
Özdemir İA, Altıparmak A. 2005. Sosyo-ekonomik göstergeler açısından illerin gelişmişlik düzeyinin karşılaştırmalı analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24: 97-110.
Özgür E, Güler H. 2004. 1. Düzeydeki 12 istatistiki bölgenin gelişmişlik durumlarının faktör analizi ile incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(13): 75 – 88.
Özkan SD, Beyazlı D. 2018. Bölgesel gelişmişlik düzeyinin belirlenmesine ilişkin veri seti sorunsalı: eleştiri ve öneriler. Planlama Dergisi, 2018;28 (1):22–39. doi: 10.14744/planlama.2017.42104.
Özkubat G. 2018. Türkiye’de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksinin Mekânsal Ekonometrik Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa, Türkiye.
Şen H, Çemrek F, Özaydın Ö. 2006. Türkiye’deki illerin sosyoekonomik gelişmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 6 (11): 155-171.
Taş ÇK, Özel SÖ. 2017. Faktör analizi yöntemi ile Türkiye ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerin sosyo-ekonomik göstergeler bakımından gelişmişlik düzeylerinin karşılaştırılması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26(3): 60-77.
T.C. Kalkınma Bakanlığı. 2014. Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) 2014-2023. Erişim: https://www.oka.org.tr/assets/upload/dosyalar/bolgeselgelisme-ulusal-stratejisi-2014-2023-9-65.pdf. [Erişildi 21 Mart 2021]
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. 2015. Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (UKKS) 2014-2020. Erişim: https://kkp.tarim.gov.tr/UKKS%20(2014-2020).pdf. [Erişildi 2 Ağustos 2020]
Türkiye İstatistik Kurumu. 2020. Merkezi Dağıtım Sistemi. Erişim: https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/. [Erişildi 12 Haziran 2020]
Üstünışık NZ. 2007. Türkiye'deki İller ve Bölgeler Bazında Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması: Gri İlişkisel Analiz Yöntemi ve Uygulaması. Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara, Türkiye.