AVRUPALI SEYYAHLARIN İZLENİMLERİYLE 19. YÜZYILDA BATI TÜRKİSTAN'DA "TÜRK MİSAFİRPERVERLİĞİ"

Gelenek ve görenekler, Türk kültürünü şekillendiren başlıca yapı unsurlarıdır. 19. yüzyılda Batı Türkistan’a yolculuk eden Avrupalı seyyahlar, bu yapı taşlarından biri olan misafirperverlik geleneğine tanık oldular. Misafir oldukları Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen gibi Türk toplumlarında misafirperverliğe özgü gelenek ve görenekleri kendi bakış açılarına göre seyahatnamelerine aktardılar. Genellikle Türk misafirperverliğine özgü karşılama biçimlerine, misafirlerini ağırlandıkları mekanlara, yemek ikramlarına ve bu geleneklerle bütünleşen geleneklere yer verdiler. Zira seyahatleri sırasında bu gelenek çerçevesinde yabancı olmalarına bakılmaksızın samimiyetle ve koşulsuz bir şekilde kabul edilmekteydiler. Çadır, ev veya köy evleri onların ağırlandıkları başlıca mekânlardı. Bu yerlerde misafirler için özel hazırlanan yemeklerin yanı sıra yemek kültürünü şekillendiren gelenekler ve sofra adabı kuralları seyyahların dikkatlerini çeken başlıca hususlardı. Seyyahların Türk misafirperverliğini oluşturan geleneklere dair bu canlı tasvirleri, Batı Türkistan’ın sosyo-kültürel yapısının aydınlanmasına katkı sunacaktır. Bu makalede, pek çok Avrupalı seyyahın seyahatnamelerindeki misafirperverlik geleneğine özgü anlatımlarından yola çıkılarak 19. yüzyılda Batı Türkistan’daki Türk misafirperverliğinin uygulanmasına özgü gelenek, örf ve âdetlerin genel bir çerçevesinin çizilmesi sağlanacaktır. Bununla birlikte 19. yüzyılda Batı Türkistan’da misafir ağırlama geleneklerinin geçmişle olan kültürel bağı vurgulanacaktır. Özellikle de 19. yüzyılda Batı Türkistan’da giden Avrupalı seyyahların misafir olarak nasıl ağırlandığı sorusuna cevap bulunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Batı Türkistan, Misafirperverlik, Misafir, Avrupalı Seyyahlar, Seyahatnameler

PDF

___

Alkaya, Ercan, Türk Diline Gönül Verenler Yabancı Türkologlar, ed. Ahmet Buran, Akçağ Yayınları, Ankara 2017.
Bartold, V.V., Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
Blocqueville, Henri de Couliboeuf de, Türkmenler Arasında, Çev. Rızâ Akdemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
Bonvalot, Gabriel, Orta Asya’ya Seyahat-Moskova’dan Türkistan’a, Çev. M. Reşat Uzmen, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
Burnaby, Frederıck, Hive’ye Yolculuk Orta Asya’da Seyahatler ve Maceralar, Çev. Didar Arda Şen, Selenge Yayınları, İstanbul 2021.
Burnes, Alexʳ, Travels into Bokhara, Second ed., Vol. 2, London, MDCCCXXXV (1834).
Çobanoğlu, Özkul, “Türk Halk Kültüründe “Tör/Başköşe” Kavramı ve Anlam Yaratmadaki Simgesel Sürekliliği”, Türkbilig, S.7, 2004, s. 33-44.
Demirci, Hikmet, “Kazak Ailesinde Kültürel ve Mitolojik Kavramlar: Otağ, Ocak, Şanıraq, Dastarhan”, Turkish Studies Historical Analysis, Vol.14, Issue: 4, 2019, s. 821-832.
Demirci, Hikmet, Bürkütbayeva, Şınaray, “Kazak Misafirperverliği: Ülüş, Misafir Ağırlama ve Tabak Kültürü”, Milli Folklor, Yıl:32, C. 16, S. 16, Yaz 2000, s.198-209.
Doğan, Cihangir, “Kazak Türklerinde Konukseverlik ve Konuk Ağırlama”, Journal of Economy, Culture and Society, S. 36, İstanbul 2011, s. 27-44.
Eren, Hasan, Türklük Bilimi Sözlüğü I. Yabancı Türkologlar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
György Csorba, Géza David, Fodor Gábor vd., Macar Türkologlar Küçük Biyografik Ansiklopedi, TÜRKSOY, Ankara 2022.
Hopkırk, Peter, Büyük Oyun Orta Asya’da Gizli Savaş, Çev. Renan Akman, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2022.
İnan, Abdülkadir ““Orun ve “Ülüş” Meselesi”, Makaleler ve İncelemeler, TTK Basımevi, Ankara 1987, s. 241-254.
İnan, Abdülkadir, “Kazak ve Kırgızlarda “Yeğenlik Hakkı ve “Konuk Aşı” Meseleleri”, Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987, s. 281-291.
Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it Türk, Çev. Besim Atalay, Tıpkı Basım, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara 2018.
Mac Gahan, I. A. Hive Seyahatnamesi ve Tarihi Musavver, Çev. Kolağası Ahmed, Haz. İsmail Aka, Mehmet Ersan, Altınordu Yayınları, Ankara 2020.
Mac Gahan, J. A., Campaıgnıng on The Oxus, And The Fall of Khıva, London 1874.
Memiş, Gülcan, “Türk Kültüründe Aş ve Aşhane”, Altay Toplulukları Mesken ve Mesken Kültürü, ed. İlhan Şahin, Fahri Solak, Güljanat K. Ercilasun ve diğerleri, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul 2019, s. 157-175.
Memiş, Gülcan, Bayburt Tarihi (Tarih, Kültür, Yer Adları), grafiker Yayınları, Ankara 2021.
O’donovan, Edmund, Merv Vahası Merv Tekeleri Arasında Seyahat ve Maceralar, C. II, Çev. Resul Şahsi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2021.
Ögel, Bahaeddin, Dünden Bu Güne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 3, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
Ögel, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 4, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1978.
Özmen, Ferhat, “Dede Korkut Hikâyelerinde Konukseverlik Üzerine Bir Değerlendirme”, Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, S. 20, C. 8, 2020, s. 45-63.
Polat, Kemal, “Kırgız Türklerinin Günlük Hayatında Gelenekler ve Halk İnanışları”, Türkler, ed. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 19, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2014, s. 551-559.
Radloff, W., Sibirya’dan, C.2, Çev. Ahmet Temir, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1994.
Sarıcı Hocayev, Hatice, “19. Yüzyıl Bir Rus Entelektüel Çiftin Gözünden Fergana Bölgesi Yemek Kültürü”, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl: 7/Özel Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar’a Armağan, 2022, s. 1841-1883.
Schuyler, Eugene, Türkistan Batı Türkistan Hokand Buhara ve Kulca Seyahat Notları, Çev. Firdevs Çetin, Halil Çetin, ed. Ahmet Nezihi Turan, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2007.
Şeşen, Ramazan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2021.
Temir, Ahmet, Türkoloji Tarihinde Wılhelm Radloff Devri Hayatı- İlmî Kişiliği-Eserleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
Uydu Yücel, Mualla, “Sürgünde Bir Seyyah: Bronislav Zalesskiy ve Eseri: Kazak Bozkırlarında Hayat”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi Prof. Dr. Işın Demirkent Hatıra Sayısı, İstanbul 2007, s. 85-109.
Vámbéry, Armınıus, Sketches of Central Asia, London 1868.
_______, Armınıus, Travels in Central Asia, Harper & Brothers Publıshers, New York 1865.
_______, Arminius, Türkistan’a Seyahat Bir Sahte Derviş’in İstanbul’dan Semerkant’a Yolculuğu, Çev. Resul Şahsi, Divan Kitap, İstanbul 2022.
Yaşa, Recep, “Türklerde Misafirperverlik (13. Yüzyıl Sonlarına Kadar)”, Altay Toplulukları Aile ve Aile Değerleri, ed. İlhan Şahin, Fahri Solak, Güljanat K. Ercilasun ve diğerleri, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, İstanbul 2019, s. 667-680.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Hamdele-Elhamdülillah cümlesinin kısaltılmış şekli”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 15, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 448-449.
Yazıcı, Tahsin, “Fergana”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, s. 375-377.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, Çev. Ayşegül Çakan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
Açıkgöz, Hilal, F. G. Burnaby- J. Abbott- A. Conolly’in Seyahatnamelerine Göre 19. Yüzyılda Türkistan’da Sosyo-Kültürel Hayat, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2022.
Çetin, Firdevs, Batılı Seyyahlara Göre XIX. Asrın Ortalarında Orta Asya’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu (Alex Burnes, Eugene Schuyler, Arminius Vambery, Januarius A. MacGahan), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
https://www.metric-conversions.org/tr/uzunluk/inc-santimetre.htm; (Son Erişim Tarihi: 27.02.2023)
https://www.metric-conversions.org/tr/uzunluk/inc-santimetre.htm; (Son Erişim Tarihi: 27.02.2023)