Ergenlerde Olumlu Sosyal Davranışları Yordamada Koruyucu Faktörler ve Bazı Kişisel Değişkenlerin Rolü
Bu araştırmada 14–18 yaş aralığında bulunan öğrencilerde olumlu sosyal davranışların, koruyucu faktörler (kişisel inanç yapısı, kontrol düzeyi, uygun davranışlar, uygun davranışlar ile ilgili modeller ve sosyal destek) ve birtakım kişisel değişkenler (cinsiyet, yaş, anne baba eğitim düzeyi, ailenin gelir düzeyi) açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma 9, 10 ve 11. sınıfa devam eden 571 lise öğrencisi ile gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerin olumlu sosyal davranışlarına ilişkin veriler Carlo ve Randall (2002) tarafından geliştirilen ve Kumru, Carlo ve Edwards (2004) tarafından uyarlanan “Olumlu Sosyal Davranışlar Eğilimi Ölçeği”, koruyucu faktörlere ilişkin veriler Jessor, Turbin ve Costa (2004) tarafından geliştirilen ve Siyez (2006) tarafından uyarlanan “Ergen Sağlığı ve Gelişimi Envanteri” nin ilgili alt ölçekleri, kişisel ve ailesel özelliklere ilişkin veriler ise araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” kullanılarak elde edilmiştir. Verilerin analizinde Pearson Korelasyon Katsayısı, çoklu doğrusal regresyon analizi, t-testi ve parametrik olmayan testlerden Kruskal Wallis Testi kullanılmıştır.Araştırmanın bulguları; ergenlerin kişisel inanç yapısına ilişkin olumlu benlik algıları, çevreden algıladıkları kontrol düzeyi, uygun davranışlar ve sosyal destek algıları arttıkça genel olumlu sosyal davranış eğilimlerinde de artış olduğunu ortaya koymuştur. Olumlu sosyal davranış toplam puanları dikkate alındığında kız ergenlerin erkek ergenlere göre olumlu sosyal davranış eğilimlerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir. Yaş, anne-baba eğitim düzeyi ve sosyo-ekonomik düzey değişkenlerine göre olumlu sosyal davranışlarda anlamlı bir farklılaşma olmadığı bulunmuştur.
___
- Aktaş, V. ve Güvenç, B. G. (2006). Kız ve erkek ergenlerde saldırgan ve olumlu sosyal davranışlar ile yaş, ilişkisel
bağlam ve kişiler arası duyarlılık arasındaki ilişkiler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2,
233-264.
- Altay, F. B. (2007). Okulöncesi kuruma (devlet-özel) devam eden çocukların sosyal yeterlik ve olumlu sosyal
davranışları ile ebeveyn stilleri arasındaki ilişkiler (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe
Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Bandy, R. ve Wilhelm, O. M. (2007). Family structure and income during childhood and subsequent prosocial
behavior in young adulthood. Working Papers. Department of Economics, IUPUI.
- Bandura, A., Caprara, V. G., Barbaranelli, C., Pastorelli, C. ve Zimbardo, G. P. (2000). Prosocial foundations of
children's academic achievement. Psychological Science, 11(4), 302-306.
- Büyüköztürk, Ş. (2011). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları
ve yorum (15. bs.). Ankara: Pegem.
- Carlo, G., Fabes, R. A., Laible, D. ve Kupanoff, K. (1999). Early adolescence and prosocial/moral behavior II:
The role of social and contextual influences. Journal of Early Adolescence, 19, 133-147.
- Carlo, G. ve Randall, B. A. (2001). Are all prosocial behavior equal? A socioecological developmental conception
of prosocial behavior. Advances in Psychology Research, 2, 151-170.
- Carlo G. ve Randall B. A. (2002). The development of a measure of prosocial behaviors for late adolescents.
Journal of Youth and Adolescence, 31(1), 31-44.
- Carlo, G. ve Randall, B. A., Hausmann, A. ve Christiansen, S. (2003). Sociocognitive and behavioral correlates of
a measure of prosocial tendencies for adolescents. Journal of Early Adolescence, 23(1), 107-134.
- Carlo, G., Mestre, V. M., Samper, P., Tur, A. ve Armenta, E. B. (2010). The longitudinal relations among
dimensions of parenting styles, sympathy, prosocial moral reasoning, and prosocial behaviors. International
Journal of Behavioral Development, 35(2), 116-124.
- Çalık, T., Özbay, Y., Özer, A., Kurt, T. ve Kandemir, M. (2009). İlköğretim okulu öğrencilerinin zorbalık
statülerinin okul iklimi, prososyal davranışlar, temel ihtiyaçlar ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi.
Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 60, 55-576.
- Devanath, S. (2010). Parental attitudes and children's sharing behavior: How socialization relates to early
prosocial development (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). University of Pittsburgh, USA.
- Damon, R, W., Lerner, M. ve Eisenberg, N. (2006). Handbook of child psychology: Vol. 3: Social, emotional and
personality development (6. bs.). Hoboken, NJ: Wiley.
- Duru, E. (2002). Öğretmen adaylarında kişi-durum yaklaşımı bağlamında yardım etme davranışı eğilimi, empati
ve düşünme stilleri ilişkisi ve bu değişkenlerin bazı psikososyal değişkenler açısından incelenmesi
(Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
- Eisenberg, N. (1983). The socialization and development of empathy and prosocial behavior. Special Report,
Arizona State University.
- Eisenberg, N., Fabes, R. ve Shea, C. (1989). Gender differences in empathy and prosocial moral reasoning:
Empirical investigations. M. M. Brabeck (Ed.). Who cares? Theory, research,and educational implications
of the ethic of care içinde (s. 127-143). New York: Praeger.
- Eisenberg, N., Carlo, G., Murphy, B. ve Court, P. V. (1995). Prosocial development in late adolescence: A
longitudinal study. Child Development, 66, 1179-1197.
- Eisenberg, N. ve Fabes, R. A. (1998). Prosocial Development. W. Damon ve N. Eisenberg, (Ed.). Handbook of
child psychology, social, emotional and personality development içinde (5. bs., s. 701-778). New York: John
Wiley.
- Fegley, S. ve Hart, D. (1995). Prosocial behavior and caring in adolescence: Relations to self-understanding and
social judgment. Child Development, 66, 1346-1359.
- Flouri, E. ve Tzavidis, N. (2008). Psychopathology and prosocial behavior in adolescents from socio-economically
disadvantaged families: The role of proximal and distal adverse life events. Euro Child Adolescent
Psychiatry, 17, 498-506.
- Gembeck, Z. J. M., Geiger, C. T. ve Crick, R. N. (2005). Relational and physical aggression, prosocial behavior,
and peer relations, gender moderation and bidirectional associations. Journal of Early Adolescence, 4, 421-
452
- Haapasalo, J., Tremblay, R. E., Boulerice, B. ve Vitaro, F. (2000). Relative advantages of person- and variablebased approaches for predicting problem behaviors from kindergarten assessments. Journal of Quantitative
Criminology, 16, 145-168.
- Iverson, E. (2010). Helping others helps me: Prosocial behavior as a function of identity development and selfregulation in emerging adulthood. Journal of Gustavus Undergraduate Psychology, 6, 1-36.
- Jacobs, E. J., Vernon, K. M. ve Eccles, S. J. (2004). Relations between social self-perceptions, time use and
prosocial or problem behaviors during adolescence. Journal of Adolescent Research, 19, 45-62.
- Jessor, R., Turbin, M. ve Costa, F. M. (2004). Survey of adolscent health and development questionnaire. USA:
Cambridge University Press.
- Knafo, A. ve Plomin, R. (2006). Parental discipline and affection and children’s prosocial behavior: Genetic and
environmental links. Journal of Personality and Social Psychology, 90(1), 147-164.
- Krueger, F. R., Hicks, M. B. ve McGue, M. (2001). Altruism and antisocial behavior: Independent tendencies,
unique personality correlates, distinct etiologies. Psychological Science, 12(5), 397-402.
- Kumru, A., Carlo, G. ve Edwards, P. C. (2004). Olumlu sosyal davranışların ilişkisel, kültürel, bilişsel ve duyuşsal
bazı değişkenlerle ilişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 54, 109-125.
- Kumru, A, Kındap, Y. ve Sayıl, M. (20-25 Temmuz, 2008). Prosocial behaviors: The differential roles of
individual, interpersonal and parental variables in Turkish adolescents. XXIX. International Congress of
Psychology (ICP) kongresinde sunulmuş sözlü bildiri, Berlin, Almanya.
- Lefebvre, P., & Merrigan, P. (1998). Family background, family income, maternal work and child development.
Human Resources Development Canada, Applied Research Branch.
- Lichter, D. T., Shanahan, M. J. ve Gardner, E. L. (2002) Helping others? The effects of childhood poverty and
family instability on prosocial behavior. Youth and Society, 34, 89-119.
- Marshall, N. M. (1996). Sampling for qualitative research. Family Practice, 13(6), 522-525.
- Marquez, O. G. P., Martine, P. R. ve Brackett, A. M. (2006). Relating emotional intelligence to social competence
and academic achievement in high school students. Psicothema, 18, 118-123.
- Moore, C. W. ve Allen J. P. (1996). The effects of volunteering on the young volunteer. The Journal of Primary
Prevention, 17, 231-258.
- Pakaslahti, L., Karjalainen, A. ve Järviven, L. K. (2002). Relationships between adolescent prosocial problemsolving strategies, prosocial behavior, and social acceptance. International Journal of Behavioral
Development, 26(2), 137-144.
- Perry, K. R. (2010). Perceived social support for prosocial, unconventional and antisocial behavior in young
adolescents (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). University of Canterbury, New Zealand.
- Pratt, M. W., Hunsberger, B., Pancer, S. M. ve Alisat, S. (2003). A longitudinal analysis of personal values
socialization: Correlates of a moral self-ideal in late adolescence. Social Development, 12, 563-585.
- Romig, C. ve Bakken, L. (1992). Intimacy development in middle adolescence:Its relationship to gender and
family cohesion and adaptability. Journal of Youth and Adolescence, 21, 325-338.
- Siyez, D. M. (2006). 15-17 yaş arası ergenlerde görülen problem davranışların koruyucu ve risk faktörleri
açısından incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
İzmir.
- Twenge, M. J., Ciarocco, J. N., Baumeister, F. R., DeWall, N. C. ve Bartels, M. J. (2007). Social exclusion
decreases prosocial behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 92, 56-66.
- Uba, I., Yaacob, N. S. ve Juhari, R. (2009). The relationship between peer relations and depression among
adolescents in Selangor, Malaysia. European Journal of Social Sciences, 11, 149-159.
- Veenstra, R., Lindenberg, S., Oldehinkel, J. A., De Winter, F. A., Verhulst, C. F. ve Ormel, J. (2008). Prosocial
and antisocial behavior in preadolescence: Teachers’ and parents’ perceptions of the behavior of girls and
boys. International Journal of Behavioral Development, 32(3), 243-251.
- Wentzel, R. K. (1998). Social relationships and motivation in middle school: The role of parents, teachers, and
peers. Journal of Educational Psychology, 90(2), 202-209.
- Wentzel, R. K. ve McNamara, C. C. (1999). Interpersonal relationships, emotional distress, and prosocial behavior
in middle School. Journal of Early Adolescence, 19, 114-125.
- Wentzel, R. K., Filisetti, L. ve Looney, L. (2007). Adolescent prosocial behavior: The role of self-processes and
contextual cues. Child Development, 78, 895-910.
- Zaff, J. F., Moore, K. A., Papillo, A. R. ve Williams, S. (2003). Implications of extracurricular activity participation
during adolescence on positive outcomes. Journal of Adolescent Research, 18, 599-630.