Ortaçağ İslam Dünyası’nda Arşivcilik: Fatımi Dönemi Arşivciliğine ve Arşivcilik Uygulamalarına Dair Bir Değerlendirme

Ülkemizde arşivcilik tarihini konu alan araştırmalarda daha çok ilgili dönemlerin bürokratik yapıları incelenmektedir. Bunun nedeni, bu dönemlerle alakalı arşiv uygulamalarına yönelik çalışmaların ve arşiv malzemelerinin bulunmamasıdır. Arşiv malzemesinin bulunduğu durumlarda, o dönemde üretilen belgelerin iç düzenlemeleri hakkında yorumlar yapılabilmektedir. Bu çalışmanın asıl konusunu oluşturan Fatımi dönemi ise, bürokratik geleneğin yanı sıra dönemin arşivcilik uygulamaları hakkında önemli bilgiler içeren bir eseri günümüze taşımasıdır. Bu durum, İslam dünyası arşivciliğinin hem teorik ve hem de metodik anlamdaki tarihsel sürecinin ortaya konması hususunda önemli bir zemin oluşturmakta; bu tarihsel sürecin öğrenilmesi de mesleki bilincin ve özgüvenin sağlanmasında önemli bir rol oynamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Arşivcilik tarihi, arşivcilik teorisi, arşivcilik metodolojisi, Fatımiler, İbnüssayrafi

Archival Studies F The Muslim World İn The Medieval Age: An Evaluation Archival Studies AndArchival Structure İn The Period OfFatimid

Studies on the subject of archival history in Turkey are mainly concentrated on the bureaucratical structures ofthe investigatedperiods. The unexistance ofenough archival materials and studies on the archival application ofthis periods hasforced the researchers to undertake this type ofstudies. In case ofavailability of archival materials, understanding and evaluation ofthe creation and the preparation ofthe documents could be easier. The aim of this article is to present an important book on the bureaucratical tradition and archival structure of Fatimid period to the readers. This book also gives some crucial information on historical development ofarchival studies in The IslamicWorld under theoretical and methodological bases.

Keywords:

History ofarchival studies, archival theory, archival methodology, Fatimids, Ibnussayrafi.,

PDF

___

Aykaç, Mehmet. (1997). Abbasi Devleti’nin İlk Dönemi İdari Yapısında Dîvânlar (132-232/750-847). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Bloom, Jonathan M. (2003). Kâğıda İşlenen Uygarlık: Kağıdın Tarihi ve İslam Dünyasına Etkisi. Çeviren: Zülal Kılıç, İstanbul: Kitapyayınevi.
Bonebakker, S. A. (1977). “A Fatimid Manual for Secretaries”, ANNALI, 37/3 (Nuova Serie XXVII): s. 295 337.
Brenneke, Adolf. (1953). Archivkunde: Ein Beitrag zur Theorie und Geschichte des europaischen Archivwesens. Editör: Wolfgang Leesch, Leipzig: Koehler & Amelang.
Çetin, Nihad M. (1988). “İslâmda Paleografyanın Doğuşu ve Gelişmesi”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri - 30 Nisan / 2 Mayıs 1986- Bildiriler içinde (113-139). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi.
Dûrî, Abdülaziz ed-. (1994). “Dîvan”, Diyanetİslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (377-381). c. 9.
Fekete, Lajos. (1955). Die Siyaqat-Schrift in der türkischen Finanzverwaltung. Beitrag zur türkischen Palaographie mit 104 Tafeln. c. I. Almanya'ya Çeviren: A. Jacobi. Budapest: Akademiai Kiado Budapest.
Genç, Reşat. (1992). “Karahanlılar”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi içinde (137-179). C. VI., Editör: Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Çağ Yayınlan.
Göyünç, Nejat. (1994). “Defter”, Diyanetİslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (88-90). C. IX.
Gutas, Dimitri. (2003). Yunanca Düşünce Arapça Kültür: Bağdat’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasi Toplumu. Çeviren: Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitapyayınevi.
Hamidullah, Muhammed. (t.y.). El-Vesâiku ’s-Siyâsiyye: Hz. Peygamber Döneminin Siyasi-İdari Belgeleri. Çeviren: Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi.
Heckel, Rudolf von. (1908). “Das pâpstliche und sicilische Registerwesen in vergleihender Darstellung mit besonderer Berücksichtigung der Ursprünge”, Archivfür Urkundenforschung, c. 1: 371-477.
Huart, Cl. “Ibn el-Cairafi”, Journal Asiatique, XI. Serie, 8: (540-541).
İbn Bibi (El-Hüseyin b. Muhammed b. Ali El-Caferi Er-Ruyadi). (1996). El-Evamirü’l-Alai’ye fi’l-Umuri’lAla’iye. c. I. Yayınlayan: Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı.
İbnüssayrafi, (1990). El-Kânân fî Dîvâni’r-Resâil ve’l-İşâra ilâ men-Nâle’l-Vizâra, Yayınlayan: Eymen Fuad Seyyid. Kahire: Ed-Darü’l-Masriyetü’l-Lübnaniye.
İnalcık, Halil. (1980). “Osmanlı Bürokrasisinde Aklam ve Muamelat”, Osmanlı Araştırmaları. 1: (1-14).
Keskin, İshak. (1999). “Hz. Muhammed’in Bir Mektubu-Satın Alınması-Arşivcilik Bakımından Değeri”, Osmanlı Araştırmaları, 19: (255-290).
Keskin, İshak. (2003). Yakınçağdan Günümüze Türkiye’de ve Avrupa’da Arşivcilik Eğitimi, 'Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kettani, Muhammed Abdülhay el-. (1990). Et-Teratibu ’l-İdariyye: Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. C. I. Çeviren: Ahmet Özel. İstanbul: İz Yayıncılık.
Khan, Geoffrey. (1990). “A Petition to the Fatimid Caliph Al-Amir”, Journal ofthe Royal Asiatic Society, 1: s. 44-54.
Khan, Geoffrey. (1990). “The Historical Development of the Structure of Medieval Arabic Petitions”, BSOAS, 53/1: s. 8-30.
Köprülü, Fuat. (2002). BizansMüesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, 3. bs. İstanbul: Kaynak Yayınları.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. (2002). “Katip”, Diyanetİslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (49-52). c. 25.
Külcü, Özgür. (2002). “Batı’da Aydınlanma Süreci ve Bu süreçte Belge ve Arşivler I: Aydınlanmanın Başlangıcından Fransız Devrimi’ne”, TürkKütüphaneciliği, 16 (4): s. 421-440.
Lendering, Jona. Ctesiphon (Parthian: Tyspwn): The Capital of the Parthian and the Sassanid Empires. [Çevrimiçi] Elektronik adres: http://www.iranchamber.com/histor^-/ctesiphon/ctesiphon.php (25.07.2004)
Mansuroğlu, Mecdud. (1945). “Divan”, İslam Ansikloperisi (İA) içinde (595-506). c.III.
Masse, M. Henri. (1913). “Code de la Chancellerie”, Bulletin de llnstitut Français d’Archeologie Orientale (BIFAO), 11: s. 65-119.
Merçil, Erdoğan. (1987). “Gazneliler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi: İlk Müslüman Türk Devletleri içinde (223-299). c. VI. Editör: Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Çağ yayınlan.
Mikoletzky, Hans Leo. (1956). “Archivschulen”, Der Archivar, 4: s. 311-318.
Özdemirci, Fahrettin. (1996). Kurum ve Kuruluşlarda Belge Üretiminin Denetlenmesi ve Belge Yönetimi. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi.
Papritz, Johannes. (1959). “Archive in Altmesepotamien: Theorie und Tatsachen”, Archivalische Zeitschrift, 55: s. 11-50.
Posner, Ernst. (1972-I). “Twelfth Century Job Descriptions for the Registrar and the Archivist of the Fatımid State Chancery in Egypt”, Mitteilungen des österreichischen Staatsarchivs, 25: s. 25-31.
Posner, Ernst. (1972-II). Archives in the Ancient World. Cambridge: Massachusetts, Harvard University Press.
Posner, Ernst. (1998). “Ortaçağ İslam Dünyasında Arşivler”, Kütüphanecilik Dergisi, Çeviren: Ahmet Oğuz İcimsoy. 4: s. 201-231.
Richards, D. S. (1973). “A Fatimid Petition and 'Small Decree' From Sinai”, Israel Oriental Studies, 3: s. 140 158.
Sahillioğlu, Halil. (1988). “Ruznamçe”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri - 30 Nisan / 2 Mayıs 1986- Bildiriler içinde (113-139). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi.
Sanyıldız, Gülden. (2002). “Osmanlı Bürokrasisine Katip Yetiştirmek İçin Açılan Modern Bir Eğitim Kurumu: Mekteb-i Maarif-i Aklam (Mahrec-i Aklam)”, TürkKültürü İncelemeleri Dergisi, 6: s. 17-30.
Seyyid, Eymen Fuad. (2000). “Ebu’l-Kasım İbnü’s-sayrafi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA) içinde (200 201). c. 21.
Shayyat Gamal el-Din al-. (1965). “Ibn al-Sayrafi”, Encyclopedia ofIslam (EI). içinde (932). c. 3. 2.bs.
Spuler, Bertold. (1957). İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri ,1220-1350-, Çeviren: Cemal Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Stern, S. M. (1962). “Three Petitions ofthe Fatimid Period”, Oriens, 15: s. 172-209.
Stern, S. M. (1965). “Two Ayyubid Decrees From Sinai”, Documents From Islamic Chanceries, Oxford, Bruno Cassirer, c. 3: s. 9-38.
Şeşen, Ramazan. (2000). Salahaddin Eyyubi ve Devri. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1984). Osmanlı Devleti TeşkilatınaMedhal. 3. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Yuvalı, Abdülkadir. (1994). İlhanlılar Tarihi I: Kuruluş Devri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.