SÖZLÜ KÜLTÜR EKSENİNDE SEYYİD DERVİŞ BEYAZ OCAĞI HAKKINDAKİ MENKIBELER

Seyyid tabir olarak, bir topluluğun ileri gelenlerine verilen isimdir. Ehl-i beyt soyundan gelen ocakzâdeler, evlâd-ı resûl oldukları için “seyyid” olarak anılmaktadırlar. Anadolu’da kurulan Alevi dede ocaklarının büyük bir bölümü bu seyyidlerin adlarını taşımaktadır. Seyyid Derviş Beyaz Ocağı da bunlardan biridir. Ocağa ismini veren de “Derviş Beyaz” olarak anılan “Es-Seyyid Şeyh Mahmudü’l-Kebir”dir. Ocağın şeceresinde verilen bilgilere göre; onun kerâmetlerine şahit olan Sultan Murad Hüdavendigâr’dan beri bu ocak, onun ismi ile anılmaktadır. Ocağa ismini veren meşhur menkıbenin ise ateşe girip yanmamak ve buz tutmak kerâmeti olduğu söylenmektedir. Bu söylencelerin söz konusu olduğu menkıbeler, ocağın şeceresinin bir kısmını derleyip kitap haline getiren Metin Küçük Dede’nin çalışması sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu çalışma amacı itibarıyla ocağın kerâmetleri üzerine anlatılan birçok menkıbenin derlenmesinden yola çıkmıştır. Söz konusu menkıbeler sözlü kültür ekseninde incelense bile ocaklar arasındaki çekişmeler nedeniyle menkıbelere konu olan kerametlerin paylaşılamaması da ocağın dedelerinden Hazır Ali Beyazyıldırım Dede’nin araştırmaları ve elindeki şecereye ait beyanları doğrultusunda açıklanacaktır. Çalışmada önce Metin Dede’nin derlediği şecerede yer alan kerametler hakkındaki menkıbelere yer verilecektir. Daha sonra bu çalışmanın ilham kaynağı olarak günümüzde geleneksel dedelik kültürünü devam ettiren Seyyid Haktan Çelik Dede ve ailesinin anlattığı menkıbelere yer verilecektir.

In the Connection of Oral Culture Legends About Seyyid Derviş Beyaz Ocağı

Seyyid (Sayyid) is the name given to the notables of a community. People who are descendants of Ahl al-Bayt (the members of the Prophet’s family) are known as seyyid. A large part of Alevi dede (lit. grandfather; socio-religious leader of the community) institutions established in Anatolia bear the names of these seyyids. Seyyid Derviş Beyaz Ocağı is one of them. Derviş Beyaz is also named after him. He is also Es-Seyyid Şeyh Mahmūd al-Kebīr. Sultan Murad Hüdavendigār witnessed the kerāmet of this institution. Therefore the name of the hearth (ocak) is known by his name. The kerāmet of entering in the fire but not burning, that is, keeping ice has given this institution its name. These stories emerged as a result of the research of Metin Küçük Dede, who published some of his grandfather’s genealogy as a book. For the purpose of this study, it is based on the stories told through the miracles of dedes and consists of two parts. Although this study will examine the subject through oral culture, the things that are told in the genealogy of Hazır Ali Beyazyıldırım Dede will be included due to the disagreements between the dedes and the miracles told. The subject will thus be explained. In the first part of the study, the miracles of Metin Dede in the genealogy of his own grandfathers will be included. In the second part of the study, the stories of Seyyid Haktan Çelik Dede, who has thousands of fans in the country and abroad, will be covered by his own and his family’s stories.

PDF

___

Aksüt, Hamza. (2012). Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
Alkan, Mustafa. (2015). Yunus Emre’nin İzinde Bir Sûfî Said Emre. Ankara: Grafiker Yayınları.
Bernheimer, Teresa. (2016). Ali’nin Ailesi Ehlibeyt ve İlk Aleviler. İstanbul: Tekin Yayınevi.
Beyazyıldırım, Hazır Ali. (2014). “Derviş Gevr-Derviş Beyaz Ocağının Soy Şeceresi”. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyum, c.1. Bingöl.
Boratav, Pertev Naili. (2012). Türk Mitolojisi Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Çev. Recep Özbay. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
Bozkurt, Fuat. (2011). Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
Çelik, Hasan. (2019). “Alevilikte Gönül Eğitimi ve Model Kişilik Olarak Hüseyin Doğan Dede”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
Dağ, Saadet (2019). “Ali’nin Ailesi Ehlibeyt ve İlk Aleviler”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 20, 309.
Dedekargınoğlu, Hüseyin (2010a). “Dünkü ve Bugünkü Alevilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 56, 336.
Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2010b). “Dedelik Kurumu ve Sürek Anlayışı”. II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Ankara.
Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2011). “Alevilikteki Tanım ve Terimler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 388.
Dedekargınoğlu, Hüseyin. (2020). “Alevilikte Tevellâ ve Teberrâ Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 93, 179.
Demir, Alpaslan. (2003). “Kureyşan Ocağı’na Ait İki Şecere Üzerine Birkaç Söz: Şeyh Mahmudü’l-Kebir Ya Da Derviş Beyaz Kimdir?”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 25, 133-143.
Demir, Alpaslan. (2005). “Düzeltme. Kureyşan Ocağı’na Ait İki Şecere Üzerine Birkaç Söz: Şeyh Mahmudü’l-Kebir Ya Da Derviş Beyaz Kimdir?”. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 33, 520.
Ersal, Mehmet. (2016). Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemi – Çubuk Havzası Örneği-. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
Fırat, M. Şerif. (1961). Doğu İlleri ve Varto Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Gölpınarlı, Abdülbâki. (1969). 100 Soruda Tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Gülten, Sadullah. (2012). “Baba Mansur’dan Şeyh Harun’a: Bir Alevi Ocağının Tarihsel Kökenine Dair Bazı Gözlemler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 63, 140.
Gülten, Sadullah. (2018). Heterodoks Dervişler ve Aleviler. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
Gündüz, Tufan. (2015). Son Kızılbaş Şah İsmail. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Kaplan, Doğan. (2014).“Âlevi-Bektâşi Klasiklerinin Neşri ve Bunların Alevilik Çalışmalarına Katkısı” Uluslararası Alevi-Bektâşi Klasikleri Sempozyumu, Sakarya.
Kılıç, Rüya. (2016). Osmanlı’da Seyyidler ve Şerifler. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Koç, Seyfullah. (2015). İslam Dininde Alevilik. Ankara: Aydan Yayıncılık.
Korkmaz, Esat. (1994). Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları.
Köprülü, Mehmet Fuad. (1976). Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. sad. ve ilave notlar ekleyen: Orhan F. Köprülü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Küçük, Metin. (2011). Seyyid Derviş Beyaz Ocağı ve Şeceresi Alevilik. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
Melikoff, Irene. (1993). Uyur İdik Uyardılar. çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınevi.
Ocak, Ahmet Yaşar. Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Öz, Gülağ (2011). İslâmiyet Türkler ve Alevilik Bin Dört Yüz Yıllık Muhalefet. Ankara: Yol Bilim Yayınları.
Özdemir, İskender. (2014). Aleviliğin Yazılmayan Tarihi. Ankara: Kripto Yayımları.
Parlatır, İsmail. (2015). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
Razi, Seyyid. (2013). Nehcü’l Belâğa. Çev. Kadri Çelik. İstanbul: Kevser Yayıncılık.
Sami, Şemseddin.(1978). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Sarı, Arif. (2019). “Safevi Şeyhlerinin Dulkadirli Müritleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 89, 86.
Saygı, Hakkı. (1996). Şeyh Safi Buyruğu ve Rumeli Babağan (Bektâşi) Erkânları. İstanbul: Saygı Yayınları.
Seloğlu, Ayşegül. “Seyyid Derviş Beyaz Ocağı ve Şeceresi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 60, 459-460.
Taş, Kibar. (2017). “Dünü ve Bugünü ile Kureyşan Aşiretleri”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Taş, Kibar. (2018). “Kureyşan Aşireti’nin/Ocağı’nın 16. Asırdaki Kureyş Cemaati İle Tarihsel Bağlamdaki Yakınlığı”. OTAM. 43, 231.
Taş, Kibar. (2019). “Seyyid Mahmud-ı Kebir’in (Kureyş) Seyyid Mahmud Hayrani ve Derviş Beyaz/Gevr İle Tarihi Bağı”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi 6 (43), 3249-3250.
Taş, Kibar. (2021). “Kureyşan Ocağı’nın Atası Kureyş Kimdir?”. Hacı Bektaş Veli Muhabbetleri. 28-29 Mayıs, Çorlu.
Taşğın, Ahmet. (2003). “Ayetten Nefese: Alevi-Bektaşi Edebiyatının Dönüşümü”. Yol Dergisi, 18, 28-43. Alevi-Bektaşi Edebiyatı Sempozyumu (2002), Ankara.
Taşğın, Ahmet. (2010). “Alevi ve Bektaşi Kodlu Yayınlarda Ortaya Çıkan Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Alevilik Bektaşilik Konulu Yayınların Genel Çerçevesi: Süreklilik ve Zorunluluk”. Alevi ve Bektaşi Yayınlarının Temel Sorunları, Çözüm Önerileri, Ilgaz.
Taşğın, Ahmet. (2012). Klasik Kaynaklarda Heterodoks Dervişler ve Heterodoksi. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
Taşğın, Ahmet. (2018). “Şeyh Safi Buyrukları ve Aleviler Arasında Okunması”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 32, 212.
Tur, Seyit Derviş. (2012). Erkânname Aleviliğin İslâm Yorumu ve Alevi Erkanları Alevi İnancına Vurulan Darbeler. İstanbul: Can Yayınları.
Türk Dil Kurumu Sözlük. (1998). c.2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Vaktidolu, Ali, Adil. (2014). İmam Cafer-i Sâdık Buyruğu. İstanbul: Can Yayınları.
Yalçın, Alemdar ve Yılmaz, Hacı. (2002). “Kureyşan Ocağı Hakkında Bazı Yeni Bilgiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 22, 11.
Yalçın, Alemdar ve Yılmaz, Hacı. (2017). Anadolu’da Bir Oymağın Kültürel Kodları: Koreşanlılar. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
Yaman, Ali (2003). “Anadolu Alevileri’nde Otoritenin El Değiştirmesi: Dedelik Kurumundan Kültürel Organizsayonlara”. Bilgi Toplumunda Alevilik. Haz. İbrahim Bahadır. Bielefeld Alevi Kültür Merkezi Yayınları.
Yaman, Ali. (2004). Alevilik’te Dedelik ve Ocaklar, Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik. İstanbul: Karaca Ahmet Sultan Derneği Yayınları.
Yaman, Ali. (2011). “Alevilikte Ocak Kavramı: Anlam ve Tarihsel Arka Plan”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 60, 55.
Yaman, Ali. (2018). “Geleneksel Alevi Kaynaklarından Modern Literatürüne Aleviliğin Kökeni Tartışmaları”. Uluslararası Geçmişten Geleceğe Alevilik Sempozyumu, Ankara.
Yaman, Ali. (2019). “Kızılbaş Alevi Ocakları Hakkında Tartışmalar: Derviş Beyaz Ocağı İle Kureyşan Ocağı Farklıdır!” URL1, Erişim tarihi: 11.06.2019. https://www. alevibektasi.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=631:kzlbaalevi-ocaklar-hakknda-tartmalar-dervi-beyaz-oca-le-kureyan-oca-farkldr&- catid=38:2014-11-29-00-06-44&Itemid=54
Yıldırım, Rıza. (2012). “Geleneksel Alevilikten Modern Aleviliğe: Tarihsel Bir Dönüşümün Ana Eksenleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 62, 136-137.
Yıldırım, Rıza. (2017). Aleviliğin Doğuşu Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri 1300-1501. İstanbul: İletişim Yayınları.
Yıldırım, Rıza. (2018). Geleneksel Alevilik İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kollektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları.
Yılmaz, Hacı. (2017a). “Alevi-Bektaşi İcazetnamelerinde Şekil ve İçerik”. Turkish Studies c.12, S.26, 242.
Yılmaz, Hacı. (2017b). “Anadolu Aleviliği’nde Sır Kavramı”. Journal of Human Sciences 14, 2201.
Zelyut, Rıza. (2018). Türk Aleviliği Anadolu Aleviliğinin Kültürel Kökeni. Ankara: Kripto Yayınları.
KK-1: Seyyid Haktan Çelik, 34, lise, Alevi dedesi, işçi, Buca/İzmir, 07.07.2018.
KK-2: Kıymet Bozkurt, 83, ilkokul terk, ev hanımı, Buca/İzmir, 14.08.2018.
KK-3: Seyit Ali Tan, 69, ilkokul, çiftçi, Göle/Ardahan, 15.10.2018.
KK-4: Mehmet Ali Tan, 78, ilkokul terk, çiftçi, Göle/Ardahan, 15.10.2018,
KK-5: Tamam İmran, 63, ilkokul, ev hanımı, Göle/Ardahan, 16.10.2018.
KK-6: İsmail Çelik, 42, lise, Alevi dedesi, işçi, Buca/İzmir, 23.03.2019.
KK-7: Havva Çelik, 76, okur-yazar değil, dede eşi-ana, ev hanımı, Buca/İzmir, 08.07.2019.
KK-8: Rıza Karagöz, 97, ilkokul terk, talip, emekli, Çiğli/İzmir, 10.07.2019.
KK-9: Hazır Ali Beyazyıldırım, 77, lise, emekli memur, Alevi dedesi, Alevi araştırmacısı, Bingöl/Merkez, 09.05.2018 ve Varto/Muş, 29.05.2021.
KK-10: Metin Küçük, 57, yüksek lisans, yönetici, Alevi dedesi, Çiğli/İzmir, 24.03.2019.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: 4
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi