SOSYO-KÜLTÜREL İLİŞKİLER BAĞLAMINDA 15.YÜZYIL - 16.YÜZYILIN İLK ÇEYREĞİNDE ANADOLU'DAN AZERBAYCAN'Av TÜRKMEN GÖÇLERİ

Anadolu ve Azerbaycan'da yaşanan bazı siyasi gelişmeler ve Azerbaycan orjinli tarikatlardan Safeviliğin etkisiyle 15. yüzyıl ve 16. yüzyılın ilk çeğreğinde bu iki coğrafya halkı arasında sosyokültürel ilişkiler bağlamında birtakım yerdeğişmeleri yaşanmıştır. Özellikle 15. yüzyılın ikinci yarısında gerek Safevî propagandasının Anadolu'da artması ve gerekse Osmanlı Devleti'nde yaşanan yeniden yapılanmalar nedeniyle ortaya çıkan böylesine toplu göçler, Osmanlı toprakları ile Azerbaycan sahasında sosyo-kültürel değişikliklerin yaşanmasında basamak rolü oynamıştır. Bu dönemde Anadolu'dan Azerbaycan'a çok sayıda Türkmen aşireti, Safevî Tarikatı müntesibi olarak göç etmiş ve bunlar Safeviler'in asli gücünü oluşturmuştur. Osmanlı yöneticilerince alınan tüm önlemlere rağmen, Anadolu'dan Azerbaycan'a olan göç önlenememiştir. Böylece, merkezi Erdebil olan Safevî Tarikatı'nın güçlenmesi sonucunda Osmanlı teabası bazı Türkmen gruplar Şah İsmail'e desteklerini artırmış ve bu durum Safevî Devleti'nin kuruluşunda etkili olmuştur. Kısa bir zamanda güçlü hale gelen Safevi Devleti, 1510'dan sonra açıkça Osmanlı Devleti'ni içten tehdit etmeye başlamıştır. II. Bayezid'in yaşlı ve derviş meşrep durumu, bu dönemde Safeviler'in Osmanlı'daki faaliyetlerini bir nevi kolaylaştırmıştır. Sultan Selim, başlattığı siyasi, dini, ekonomik, millî ve askerî önlemler sonucu 1514'te gerçekleşen Çaldıran zaferiyle Safevi yayılmacılığının önüne kısmen de olsa geçebilmişse de devlet politikası haline gelen Safevilik, Osmanlı Devleti'ndeki etkilerini Celali isyanları ile devam ettirmiş ve Safevi Devleti'ne Anadolu'dan göçler, 16. yüzyıl boyunca sürmüştür

THE TURKMEN MIGRATIONS FROM ANATOLIA TO AZERBAIJAN IN THE XVTH AND BEGINNING OF THE XVITH CENTURIES IN THE CONTEXT OF SOCIO-CULTURAL RELATIONSHIPS

Because of some political developments in Anatolia and Azerbaijan, and with the impact of Azerbaijan-based Safavi religious sect in the XVth century andat the beginning of the XVIththere were several displacements between these two regions in the context of socio-cultural relationship. Especially, in the second half of the XVth century there were such mass migrations because either the increasing of Safavi propoganda in Anatolia or reconstructing in the Ottoman, played a great role in socio-economic exchange between the Ottoman and Azerbaijan. In this period, many Turkmen tribes moved from Anatolia to Azerbaijan as the Safavi followers and formed the main power of Safavids. Despite the preemtive measures by the Ottoman rulers, the movement from Anatolia to Azerbaijan was not prevented. Consequently, with the strengthening of Safavi religious sect in the capital of Ardabil, some Turkmen groups that were the Ottoman subjects, increased their support to Shah Ismail and this situation played a great role in the establishment of Safavi State. In a short period of time, becoming stronger, Safavids started to threaten the Ottoman Empire openly after 1510. The age and dervish factor of Bayazid the II facilitated the Safavids activities in the Ottoman. With the victory of Chaldiran in 1514 as the result of political, religious, economic, national and military measures by Sultan Selim, the plunder of Safavids was partially prevented, but as the state policy the Safavids continued their impact on the Ottoman with the Celali rebels and the movements from Anatolia to Safavi state continued during the XVIth century

PDF

___

Arşiv Belgeleri:

TOPKAPI SARAYI MÜZE ARŞİVİ (TSMA), No.E. 11606; 5469/1.

II. Bayezid Dönemine Ait 906/1501 Tarihli Ahkâm Defteri. (1994). (Haz. İlhanŞahin

FeridunEmecen), İstanbul.

Temel Kaynaklar, Kitap veMekaleler:

AKA, İ. (1991). Timur ve Devleti, Ankara.

AKDAĞ, M.(1979).Türkiye'nin İktisadî ve İctimaî Tarihi, C. II. Ankara.

AKGÜNDÜZ, A.(1990).Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri. III. (Fatih Devri Ka

rarnameleri), İstanbul. "AKTAN, C.C., DİLEYİCİ, D., ve SARAC, O. (2002)." "Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları-I".

Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, C.7. S. 2. s. 1-20. AKYILMAZ, G. (2004). "Osmanlı Devletin de Yönetici Sınıf ve Reaya Ayrımı". Gazi

Üniversitesi hukuk Fakültesi Dergisi, C. 8, 1/2, Haziran-Aralık, s. 221-241. ANONİM. (1993). Tarih-eKızılbaşan (Kızılbaşlar Tarihi). (Çeviren ve şerhler M.E.Mehem- medi), Bakü. ARAYANCAN, A.A. (2014). "Tarihi Süreçte Muşa'şa'lar". Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve

Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 72. s. 175-188. ARSLAN, H. (2001).16. yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskan, Göç ve Sürgün. İs- tanbul. ÂŞIKPAŞA-ZÂDE. (1332).Tevârîh-i Âl-i Osman, İstanbul. AZAMAT, N.(1995)."Erdebilî Alaeddin". Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), C. 11.

İstanbul. s. 279. BABİNGER, F., & KÖPRÜLÜ, F.(1994).Anadolu'da İslâmiyet, İstanbul. BAKİHANOV, A. A. (1951).Gülistan-i İrem. Bakü. BAŞKAN, Y. (2012). "Karamanoğullarının Kökeni Meselesi". Tarih İncelemeleri Dergisi, C.

XXVII. Sayı-1.Temmuz. s. 23-35. BİLGİLİ, A. S. (2009). "Devletlik Pir; Şeyh Safiyyüddin-i Erdebili Vakfı". Türk Kültürü ve

Hacı Bektaş Veli, Sayı-49. s. 47-94. BOYACIOĞLU, R.(1999)."Karamanoğullarının Kökeni". Cumhuriyet Üniversitesi, İlahiyat

Fakültesi Dergisi, C. III, Say-1, Sivas. s. 51-57. BULUT, H. İ. (2015). "Safevilerin Ehl-i Süneet Karşıtı Politikaları". Türk Kültürü ve Hacı

Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 76. s. 15-30.http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/in

dex.php/TKHBVD/article/download/1809/1440(12.01.2016) CELÂL-ZÂDE, M. (1990). Selim-name. (Hazırlayanlar: Ahmet Uğur ve Mustafa Çuhadar), Ankara. DEDEYEV, B. (2006). "Azerbaycan ile Osmanlı Devleti Arasında olan

İctimaiMünasebetlerdekiKöç Hadiseleri (1450-1520)". Medeniyet Dünyası, S.12. Bakü. s.263-270. ______________.(2008). "Safevi Tarikatı ve Osmanlı Devleti İlişkileri". Uluslararası Sos

yal Araştırmalar Dergisi, S.5. s.217-218. ______________. (2010). "Sultan Yakub Devrinde Akkoyunlu-Osmanlı Münasebetleri

ve Safevi Tarikatı". Haberler, Tarih, Felsefe, Hukuk. Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi,

No 1-2. Bakü. s.58-72. EBU BEKR-İ TİHRANİ. (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye. (Çeviren: Mürsel Öztürk), Ankara. EFENDİYEV, O. (1993). Azerbaycan Safeviler Devleti, Bakü. _____________. (1997). "Timur i Sefevidskiy ŞeyxXadje Ali", İzvestiya Akademii Nauk

Azerbaydjana, No 1-4, s.98-102. EFENDİZADE, O. (1994). "Safevi Devleti'nin Kuruluşunda Azeri Türklerinin Rolüne

Dair". XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 5-9 Eylül 1990, Kongreye Sunulan Bildiriler II.

Cilt, Ankara, s.813-820. EKİNCİ, M. (2002). Anadolu Alevîliğinin Tarihsel Arka Planı, İstanbul. ERDEM, İ. (1991)."Ak-Koyunlu Devleti'ni Meydana Getiren Aşiretler", (Çeviri J. Woo

ds'un) "The Aqqoyunlu, Clan, ConfederationandEmpire", Minneapolis (1976) adlı ese

rinin 197-214 sayfaları arasından yapılmıştır, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih

İncelemeleri Dergisi, VI, İzmir, s. 243-265. ___________.(1993). "Ak-Koyunlu Kaynaklarına Göre Otlukbeli (Başkent) Savaşı".

OTAM, 4, s. 151-159. ___________, PAYDAŞ, Kazım. (2007). Akkoyunlu Devleti Tarihi. Siyaset-Teşkilat-Kültür, Ankara. ERŞAHİN, S.(2002). Akkoyunlular, Ankara. EZİMLİ, D. (2013). "Azerbaycan Devlet Geleneğinde Kızılbaşlığın Rolü". Çıngı Kültür Sa

nat ve Edebiyat Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 21, Eylül/Ekim, s. 21-28. FERİDUN BEY. (1274). Münşeatü's-Selatin. C. I. İstanbul. GÜNAY, Ü. (2003). "XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı, Din ve değiş- me", Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14/1, s. 21-48. GÜNDÜZ, T. (2006). "Dulkadirli Türkmenleri", I. Kahramanmaraş Sempozyumu Bildirileri,

İstanbul. s. 451-455. __________.(2010). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul. Haniwaldanus Anonimine Göre Sultan Bayezid-i Veli.(1997). Haz. Richard F. Kreutel. (Kısalt

ma: Haniwaldanus Anonimi ), İstanbul. HINZ, W. (1992).Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd. (Çev.Tevfik Bıyıklıoğlu), Ankara. HOCA SADEDDİN. (1979). Tâcü't-Tevârih. (Haz. İsmet Parmaksızoğlu), C. III. İstanbul. İLGÜREL, M. (1993). "Celali İsyanları". DİA, C. 7. s.252-257. İNALCIK, H. (2011). Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı/Devlet, Kanun, Diplomosi. İstanbul. KARADENİZ, Y. (2014a). "Safevi Devletinin Kuruluşu Meselesi: Kızılbaşların Ortaya Çıkı

şı" Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 3.Sayı: 3. s.53-67. _______________.(2014b). "Safevi Devletinin Kuruluşu Meselesi II: Safeviler

Döneminde Tarikat-Şeriat Mücadelesi". Journal of QafqazUniversity. Tarih, Hukuk ve Si

yasi Bilimler, Volume 2. Number 1. s. 33-39. _______________.(2015). "Safevi Tarikatı'nın Seyyidliği ve Şiiliği Meselesi". Gazi Üni

versitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 75. s. 15-28. KIRZIOĞLU, F. (1998).Osmanlılar'ın Kafkas Elleri'ni Fethi (1451-1590), Ankara. KOMİSYON. (1989). "I. Şah İsmail'in Musa Durgutoğlu'na Fermanı".Azerbaycan Tarihi

Üzere Kaynaklar, Bakü. s. 186. KÜÇÜKDAĞ, Y. (2002). "Osmanlı Devleti'nin Şah İsmail'in Şiî Propagandalarına Halvetîye

ile Karşı Koyma Politikası", 13. Türk Tarihi Kongresi, 4-8 Eim 1999 Ankara, Ankara, s. 435-444. ______________. DEDEYEV, B. (2009)."Safevîler'in Nesebine Farklı Bir Bakış". Ulusla

rarası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 6, Kış yayını, s. 415-424. MEHMED B. MEHMED. (1270). Nuhbetü't-Tevarih ve'l-Ahbar, III. kısım. İstanbul. MUSALI, N.(2011). I. Şah İsmailin Hakimiyeti, Bakü. MÜNŞİ, İskender Bey Türkman.(2010). Tarex-e Alemarayi Abbasi. (Farsçadan tercüme Şa

hin Farzaliyev), Bakü. NECEFLİ, T. (2012). Azerbaycan Karakoyunlu ve Akkoyunlu Devletleri, Bakü. ONULLAHİ, S. (1982). XIII-XVII. Asırlarda Tebriz Şeherinin Tarihi, Bakû. ORUÇ BEY. (1972). Oruç BegTarihi. Haz. Adsız, İstanbul. RECEBLİ, A. (2012). Azerbaycan Sikkeleri (Coins of Azerbaijan). Bakü. ROEMER, H.R. (1994). "Kızılbaş Türkmenler, Safevî Teokrasisinin Kurucuları ve Kurban

ları". (Çeviren: Harun Yıldız). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı:38.

s. 1-9.http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/873/863.

Araştırma Dergisi, Sayı: 49, s.209-223. TEBRİZÎ, Hafız Hüseyin Kerbelayî. (1349). Ravzetü'l-Cinân ve Cennetü'l-Cinân, C. II. Tah- ran. TEKİNDAĞ, M.C.Ş. (1968). "Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim'in

mektup, Receb 891 (Temmuz 1486) (TSMA, No. E. 11606)

Belge 2:Şeyh Haydar'ın Tozlukoğlu Rüstem ve Uyuz Bey komutanlığında Şirvanşah üzerine hücumu

hakkında Ahmed imzasıyla II. Bayezid'e gönderilen mektup, Temmuz 1488 (TSMA, No. E. 5469/1)

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi