Şah İsmail Hatayî'nin "Pir ü Sultan-ı Âlem" Fikri ve "Kızıl Taç" Simgesi

Biz burada, yazı başlığımızdan anlaşılacağı gibi. Şah İsmail Hatayî'yi. onun "pir" ve "sultan-ı âlem" fikrini ele alacağız. Şah İsmail Hatayî, yetiştiği muhit bakımından her şeyden önce bir mutasavvıftır. Bu anlamda o, Erdebil Ocağı'nın hem bağlısı, hem piri hem de şahıdır. Bu üç niteliği ile Hatayî, nefesler kaleme almış, eserler yazmış, insana, pire, yola ve varlığa bakışını ortaya koymuş, siyasal bir çağrıda bulunmuştur. Bu açıdan o, Türk tasavvuf muhitine ve Türk siyasal alanına ait bir düşünürdür. Yani o, her iki alana hem teorik hem pratik açıdan katkıda bulunmuştur. Biz burada, onun, yazı başlığına aldığımız, "pir" ve "sultan-ı âlem" kavramlarından hareketle, pir anlayışı ile ve sultan-ı âlem fikrini tespit etmeye çalışacağız. Onlardan önce, konunun anlaşılabilmesi, somut hâle gelebilmesi için Hatayî'nin hayatından, siyasi başarılarından ve eserlerinden kısaca söz edeceğiz. Son olarak, Şah Hatayî'nin Anadolu'daki Türkmenlere/Mevaliye yönelik "şahlık" çağrısına ve simgesine yer vereceğiz. Ümit ediyorum ki bu tespitler, Anadolu Alevîliğini, inanışlarını, tepkilerini, düşünce bazında anlamamızı sağlayacaktır. Yazıda şu yöntem takip edilecektir; Tespitler, Hatayî'nin kendi eserlerinden hareket edilerek yazdığı şiirlerinden hareketle ortaya konacaktır.

The idea "Pir (Sheik) And Sultan-ı Alam" and "The Red Crown" symbol of Shah Ismail Hatayî

At the outset, we are going to evoluate Shah Ismail Hatayî, his idea on "pir" (sheik) and "sultani alam." Hatayî is a mystic, follower, shah and pir of Ardabil order. In this regard, he is a mistic, who belongs to Ar-dabil association. In that, having three quality, he wrote the nefes (poem sung by dervishes) and the works and, explained the his wiew on pir, order, human being and exigtence. Especially he gave the political message. He had contributed them in the regard of both theoretical and practical. Here, we are going to try to evaluate his "pir" understanding and idea of "sultan-i alam" by moving from the words pir and sultan alam on his poems. First of all, we are going to deal with his life and political achievement and works to understand his thought better. Finally, we are going to give his symbol about shahdom message of him to Anatolian Turkmans Mavali. I hope that these points are useful for us to understand Anatolian Alevîsm and their beliefs and reactions in the thought area. In addition to above, in this writing the following method will be used. Firstly, we will use his works and poems. Secondly, we will present his original text at the page as it is an important issue.

___

ARSLANOĞLU, İbrahim (1992): Şah ismail Hatayî (Divan, Dehnâme, Nasihatname) ve Anadolu Hatayîİeri, İstanbul, Der Yayınları.

GÖLP1NARLI, A. (1997): "Kızılbaş", İslam Ansiklopedisi, Eskişehir, c. VI.

HAMMER, J. V. (1991): Osmanlı Tarihi, İstanbul, c. I, Millî Eğitim Bakanlığı.

HOCA SADDEDDİN (1979): Tacu't-Tevarih, İstanbul, c. IV, Kültür Bakanlığı.

KEMALPAŞAZADE, Tarih-i Al-i Osman, Millet Ktp, Ali Emiri, Tarih, No:29, 29b-30a vr.

EKİNCİ, Mustafa (2002): Anadolu Alevîliğinin Tarihsel Arka Planı, İstanbul, Beyan Yayınları.

MÜNECCİMBAŞI (Tarihsiz): Sahayifü'l-Ahbar, c. III.

YAZICI, Tahsin (1997): "Şah İsmail", islam Ansiklopedisi, Eskişehir, c.ll, Millî Eğitim Bakanlığı.