ŞAH İSMAİL HATAYİ, PİR SULTAN ABDAL VE KUL HİMMET'İN ŞİİRLERİNDE İSLAM ÖNCESİ İNANÇ MOTİFLERİ
Kadim bir maziye sahip olan, geniş bir zaman diliminde ve oldukça geniş bir coğrafyada var- lık gösteren Türkler, yüzyıllar içerisinde yaşadıkları ve sahip oldukları topraklar üzerinde,birtakım farklı dinlerin, inançların ve kültürlerin etkisi altında kalmışlardır. Uzun bir tarihîsüreç içerisinde eski/yeni birçok inanç ve kültürle bir arada yaşama, Türk toplum yapısındayerinde benzetme ile tam bir kültür ve inanç mozaiki oluşturmuştur. İslam dinine gelinceyekadar Animizm, Şamanizm, Budizm, Maniheizm ve semavi dinler gibi inanç sistemleri ile buinanç sistemlerine bağlı kült, âdet ve pratikler Türklerin düşünce dünyalarının ve buna bağlıolarak da tutum, davranış ve yaşam tarzlarının şekillenmesinde son derece etkili ve belirleyiciolmuştur. Söz konusu İslam öncesi inanışlar ve inanışlara bağlı pratikler varlıklarını hayatınfarklı alanlarında göstermişlerdir. Bu alanlardan bir tanesi de edebî metinlerdir. Alevî Bek- taşî kültürü ve buna bağlı olarak edebiyatı İslam öncesi inanç sistemlerinin en çok varlık gös- terdiği sahalardandır. Bu çalışmada Alevî- Bektaşî şiirinin en güçlü ve büyük seslerinden olanaynı zamanda Alevîliğin Yedi Ulu Ozanı arasında zikredilen Şah İsmail Hatayî, Pir SultanAbdal ve Kul Himmetın şiirlerinde İslam öncesi inançlar ve buna bağlı motifler incelenerekAlevî Bektaşî şiirinin inanç ve kültür zemini ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışma şairlerinçeşitli yazarlar tarafından derlenmiş olan şiirlerinden hareketle 1321 şiirin incelenmesi vebunun neticesinde ortaya çıkan malzemenin yorumlanmasıyla şekillenecektir.
PRE-ISLAMIC BELIEF MOTIVES IN SHAH ISMAEL HATAYI, PIR SULTAN ABDAL AND KUL HIMMET S POEMS
Turks having a history of quite ancient and presence in a wide geography in a large amountof time has remained in the effect of a number of different religions, faiths and cultures onthe land where they lived and had for centuries. In a long historical process, the old/newmulti-faith coexistence and culture, with a full analogy place in the social structure of Tur- kish culture and faith have created mosaics. Until to Islam, animism, shamanism, Buddhism,Manichaeism and monotheistic religions as belief systems and the cult, customs and prac- tices linked to these belief systems has been extremely effective and decisive in shaping theTurkish world of thought and consequently the attitudes, behaviors and their way of life. Pre-Islamic beliefs and practices linked to beliefs in different areas of life showed their pre- sence. One of these areas is the literary texts. Alewi-Bektashi literature of pre-Islamic cultu- re and consequent belief system is one of the areas where they are mostly present. In thisstudy, pre-Islamic beliefs found in the poems of Shah Ismael Hatayi, Pir Sultan Abdal andKul Himmet, all of whom were among the most powerful and great sounds at the same timeand mentioned in Seven Greatest Poets of Alewism and the related motifs will be studiedand faith and culture ground of Alewi-Bektashi poems will tried to be revealed. The studywill comprise the reviews of 1321 pieces of poetry compiled by a variety of writers and theinterpretations based on these reviews.
___
- ASLANOĞLU, İ. (1997). Kul Himmet. İstanbul: Ekin Yayıncılık.
- ATALAY, B. (1991). Bektaşîlik ve edebiyatı. İstanbul: Ant Yayınları.
- AYTAÇ, P. (2008). Alevî- Bektâşî felsefesinde yer alan ana metaforlar üzerine bir değerlendirme. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. (46):131-152
- BAYAT, F. (2007). Türk mitolojik sistemi. İstanbul: Ötüken Yayınları
- BORATAV, P.N. (1973). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- DEMİR, N. (2011). Türk düşünce dünyasında Hz. Ali. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. (60): 85-104.
- DEMİRCİ, K. (1998). Hulûl. İslâm Ansiklopedisi. (18): 340-1.
- DURAN, H. (2007). Velayetname. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
- ELÇİN, Ş. (1997). Türk Halk Edebiyatında Turna Motifi. Halk edebiyatı araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları
- ELİADE, M. (2006). Şamanizm. İstanbul: İmge Yayınları.
- ELİADE, M. (2003). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları
- ERGUN, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
- ERGUN, S.N. (t.y). Hatayî divanı. İstanbul:Maarif Kitaphanesi.
- FREUD, S. (2012). Dinin kökenleri. İstanbul: Payel Yayınevi.
- GÖLPINARLI, A. ve BORATAV, P.N. (1991). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Der Yayınları.
- GÜNDÜZ, Ş.(1998). Mitoloji ile inanç arasında. Samsun: Etüt Yayınları.
- İNAN, A. (1962). Hurafeler ve menşe’leri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
- İNAN, A. (1998). Makaleler ve incelemeler I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- İNAN, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- KALAFAT, Y. (1999). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- KÖPRÜLÜ, F.(2005). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
- MELİKOFF, I. (2011). Uyur idik uyardılar. İstanbul: Demos Yayınları.
- MELİKOFF, I. (2014). “Bektaşî- Alevîler’de Ali’nin Tanrılaştırılması”. Tarihten teolojiye: İslam inançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- NOYAN, B. (1972). Bektaşîlik’te dokunulmayan hayvanlar. Türk Folklor Araştırmaları. (279): 6438-9.
- OCAK, A.Y. (2000). Babaîler isyanı: Anadolu’da Türk İslam heterodoksisinin teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- OCAK, A.Y. (2007). Alevî ve Bektaşî inançların İslam öncesi temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
- OCAK, A.Y. (2010a). Türkiye sosyal tarihinde İslamın macerası. İstanbul: Timaş Yayınları.
- OCAK, A.Y. (2010b). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnameler (Metodolojik bir yaklaşım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- OCAK, A.Y. (2014a). Türk sufîliğine bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
- OCAK, A.Y. (Haz). (2014 b). Tarihten teolojiye: İslam inançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ÖGEL, B. (1988). İslamiyet’ten önce Türk kültür tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ÖGEL, B. (2002). Türk mitolojisi 1-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- ÖRNEK, S.V. (2014). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. Ankara: Bilgesu Yayıncılık
- ÖZDEMİR, G. (2007). Pir Sultan Abdal’ın Şiirlerinde Eski Türk İnançlarının ve Animizmin Etkisi. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni.
- ÖZTELLİ, C. (2004). Pir Sultan Abdal. İstanbul: Özgür Yayınları.
- ÖZTÜRK, O. (2009). Folklor ve mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınları.
- ÜZÜM, İ. (2004). Şâh-ı Merdân Murtezâ Ali: Kültürel Alevî kaynaklara göre Hz. Ali tasavvuru. İslâm Araştırmaları Dergisi. S.11: 75-104.
- ROUX, J.P. (1999). Altay Türklerinde ölüm. İstanbul:Kabalcı Yayınları.
- ROUX, J.P. (2005).Orta Asya’da kutsal bilgiler ve hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- SCHİMMEL, A.(2004). Tanrı’nın yeryüzündeki işaretleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
- TURAN, O. (2003). Türk cihan hakimiyeti mefkûresi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
- TYLOR, B.E. (2010). Primitive culture: Researches into the development of mythology, philosophy,religion,language, art and custom. Vol.2. Cambridge University Press
- YAVUZ, Y.Ş. (1998). İslâm düşüncesinde hulûl. İslâm Ansiklopedisi. (18): 341-4
- YİTİK, A.İ. (2011). Tenâsüh. İslâm Ansiklopedisi. (40): 441-3 http://www.cemvakfi.org. tr/Alevî-tarihi/prof-dr-ahmet-yasar-ocak-ile-soylesi/
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
ŞAH İSMAİL HATAYİ, PİR SULTAN ABDAL VE KUL HİMMET'İN ŞİİRLERİNDE İSLAM ÖNCESİ İNANÇ MOTİFLERİ
MUHTÂR ES-SEKAFÎ HAREKETİ KARŞISINDAMUHAMMED B. HANEFİYYE'NİN YERİ
HAZRET-İ HÜSEYİN'İN KIZLARIYLA ALAKALI MENKIBELER
KIBRIS AKSAKALLI EFSANESİ'NDE ALEVİ-TÜRKMEN İNANÇ MOTİFLERİ
TUNCELİ'DE YER ALAN PİR SULTAN EVİ